«Η πνοή της επιθυμίας είναι ο Έρωτας.»[1]
«Νέου λιμανιού/ χαρούμενη προβλήτα;/ Ή τρικυμία;», (σ. 32)
Στη δεύτερη ποιητική συλλογή του Νίκου Παπάνα με τίτλο «Σε ανακηρύσσω νικήτρια», εκδόσεις Ιωλκός, 2021, το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να καταθέτει αμαχητί τα όπλα μπρος στην ερωτική επιθυμία.
Η ποιητική συλλογή είναι χωρισμένη σε τρεις ενότητες με πρώτη «Το ρολόι μου» που αποτελείται από δέκα τέσσερα ολιγόστιχα κυρίως ποιήματα, τη δεύτερη «Μια ιστορία σε θραύσματα» που εμπεριέχει δέκα επτά χάικου και τρίτη τον «Επίλογο», όπου κλείνει με το μοναδικό ποίημα «Γαλάζιο αδιέξοδο// Αέναη πεισματική εκδρομή/ στο νηπιαγωγείο των λέξεων,» (σ. 39). Ολόκληρη η συλλογή αποτελεί ύμνο στην ερωτική επιθυμία, τη λίμπιντο κατά την ψυχαναλυτική θεωρία, το ένστικτο της ζωής, δηλαδή τον αντίποδα του ένστικτου της επιθετικότητας και του θανάτου, ο οποίος ωστόσο μας προσφέρει μέγιστη χαρά και ολοκλήρωση αλλά και βαθύ πόνο σε συνθήκες αναζήτησης και επιθυμίας, ματαίωσης ή απώλειάς του. Διαβάζοντας, οι συνειρμοί μας πάνε στο αρχετυπικό σπάραγμα της Σαπφώς, που όπως επισημαίνει η Αν Κάρσον ήταν η πρώτη που αποκάλεσε τον έρωτα «γλυκόπικρο».
«Ἔρος δηὖτέ μ᾽ ὀ λυσιμέλης δόνει,
γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον.* Σαπφώ: απ. 130 L-P
*Νάτος πάλι ο έρωτας που λιώνει το κορμί,
νάτος, ξανά με τραντάζει,
γλυκόπικρο ερπετό, ακατανίκητο.
Σαπφώ: απ. 130 L-P, μτφρ: Αν Κάρσον»[2]
Το ποιητικό υποκείμενο παραδίδεται στη μέθη και το άλγος της ερωτικής επιθυμίας και την ανακηρύσσει νικήτρια. Κυρίως πενθεί την ανεκπλήρωτη εκδοχή της μέσα από ποιήματα ωδές, λυρισμού και μεταφορικού λόγου που προκαλούν στον αναγνώστη ένα όμορφο ξάφνιασμα, όπως όταν «ποδοπατώντας την απουσία,» γυμνή η ψυχή τυλίγεται στη λευκή σελίδα μεταμορφωμένη σε τρεμάμενα γράμματα στο χρώμα της νύχτας: «γυμνή η ψυχή μου να τυλίγεται/ σ’ αυτή τη λευκή σελίδα που όλο γεμίζει/ τρεμάμενα γράμματα/ στο χρώμα της νύχτας.» (σ. 16). Ο ποιητής αποτίει τιμή και υποκλίνεται στη σαγήνη και παντοδυναμία της ερωτικής επιθυμίας ανακηρύσσοντάς την νικήτρια δια παντός όπως διατείνεται στο ομώνυμο ποίημα:
Σε ανακηρύσσω νικήτρια
Όταν ακούω τη φωνή σου,
στην αρχή αντιστέκομαι.
Είμαι το νέο θαύμα
της αυτοκυριαρχίας.
Μπορώ και σου απαντώ
εύγλωττες φράσεις μουσικές:
Ο διάλογός μας βήματα για δύο
σε αστραφτερό παρκέ.
Έλα, όμως, που δεν κρατάει πολύ
η αυτοσυγκράτηση.
Τα βήματα γλιστρούν,
τα λόγια χάνονται,
θριαμβεύει ο κόμπος του λαιμού –
αμήχανη ζάλη.
Σε ανακηρύσσω νικήτρια –
κι απόψε και πάντα.
Ο έρωτας και η ερωτική επιθυμία είναι το θέμα και στην τρίτη ποιητική συλλογή του Νίκου Παπάνα με τίτλο «Σας αρέσουν τα σονέτα;» (Ιωλκός, 2023). Εδώ ο ποιητής καταβυθίζεται πάλι στις δύσβατες και ποθητές ατραπούς του έρωτα, αυτή τη φορά ωστόσο μέσα από τη φόρμα του σονέτου, αναδεικνύοντας παράλληλα την ομορφιά αυτής της ποιητικής φόρμας, όπως και την ομορφιά του έρωτα και της ζωής.
Η συλλογή αποτελείται από δέκα τρία όμορφα στιχουργημένα ερωτικά σονέτα, τα οποία κοσμούνται από τα επίσης υπέροχα εικαστικά έργα της Ρένας Ανούση-Ηλία.
Πρόκειται για στοχαστική λυρική ποίηση με σημαντικές διακειμενικές αναφορές και συνομιλία με σπουδαίους του σονέτου, όπως τον Λορέντζο Μαβίλη πχ, στον οποίο αφιερώνει τα σονέτα «Η γέρικη ελιά σήμερα» (σ. 19) και «Καλότυχοι οι παλιοί» (σ. 21), όπου συνομιλεί μαζί του μέσα από το εμβληματικό σονέτο του «Λήθη». Ο ποιητής μέσα από ευφάνταστες παρομοιώσεις, μεταφορές και εικόνες καταθέτει μια σπουδή στον έρωτα, την ομορφιά και την ομορφιά του σονέτου. Παρομοιάζει τον έρωτα με «Παράξενο λουλούδι» (σ. 11) ή δίνει έμφαση στη δυσκολία ορισμού του, όπως και στην αιώνια προσωρινότητά του: «ανόητα προσωρινός // Αδύνατο να τον ορίσει ορισμός – / πιστός, ζηλότυπος και μονογαμικός, / αιώνια προσωρινός.» (σ. 13).
Ο τίτλος προέρχεται από το ομώνυμο σονέτο στο οποίο κάνει αναφορές σε στίχους κορυφαίων Ευρωπαίων ποιητών που έγραψαν σονέτα όπως του Shakespeare, του Baudelaire, του Mallarme. Μ’ αυτό το σονέτο, το οποίο παραθέτω στο τέλος, ο καλός ποιητής Νίκος Παπάνας ολοκληρώνει την υπέροχη συλλογή του, ενώ μας θέτει το ερώτημα: «Σας αρέσουν τα σονέτα;» (σ. 37) εκφράζοντας τη γλυκόπικρη γεύση του έρωτα, αλλά κυρίως προσφέροντάς μας μπουκιές ομορφιά της ζωής και της ποίησης.
Ναι, αγαπητέ ποιητή μας αρέσουν πολύ «Όμως, για χάρη τους την Ομορφιά αγαπούμε,».
Σας αρέσουν τα σονέτα;
Σας αρέσουν τα σονέτα ;
Σας αρέσουν τα σύννεφα ;
Τερπνό μειδίαμα θανάτου και ζωής,
στιλπνότερο κι από την πιο λαμπρή μέρα
του θέρους ,
πιο αθάνατο κι απ’ τα ολόχρυσα μνημεία.
Απρόσιτο άστρο τα καράβια μας καθοδηγεί,
πνευμάτων γάμος που αψηφά τη θύελλα.
Πριγκιπικά ταξίδια περ’ απ’ τον Αχέροντα,
δυο εραστές δίδυμες φλόγες
που έσβησαν μαζί.
Όμως , για χάρη τους την Ομορφιά αγαπούμε,
παρθένα ζωηρήν αυγή μ’ ολόλευκα φτερά,
ναυάγιο με τα μέλη κάποιας Σειρήνας.
Σας αρέσουν τα σονέτα ;
Σας αρέσουν τα σύννεφα ;
*Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος, ποιήτρια και μεταφράστρια. Τελευταίο της βιβλίο είναι η ποιητική συλλογή «Με λένε Εύα» (εκδ. Μανδραγόρας, 2023).
