Η Φωτεινή Ουζουνίδου εισήλθε δυναμικά στη σύγχρονη ελληνική ποίηση με το βιβλίο Ο αδόκητος χαμός των ρόδων (εκδόσεις Ανεμολόγιο, 2022), το οποίο αποτέλεσε την αφορμή προκειμένου να γράψω για την ποίησή της και να παρατηρήσω την ιδιαιτερότητα της φωνής της. Ήδη από αυτήν την πρώτη προσωπική της δουλειά, φάνηκε η λεπτότητα, η ευθραυστότητα αλλά συνάμα και η δυναμική του στίχου της τόσο από την άποψη της συναισθηματικής έντασης όσο και από την πλευρά της εξελισσόμενης γραφίδας, καθώς δεν εγκλωβίστηκε η τελευταία σε μια αποστειρωμένη και πάγια ποιητική αλλά ήδη από το πρώτο της βιβλίο υπήρχε εν σπέρματι η διάθεση για εξέλιξη και η ανοιχτωσιά που προσέφερε στον αναγνώστη τον χώρο ν’ αφουγκραστεί τις λέξεις της και τους στοχασμούς της.

Τώρα με την έκδοση της δεύτερης κατά σειρά ποιητικής της συλλογής συνεχίζει τον ανοιχτό διάλογο πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει, καθώς όπως και στο προηγούμενο βιβλίο της έτσι και σε αυτό ο διάλογος οργανώνεται σε τρία μέρη. Έτσι έχουμε τον διάλογο της ποιητικής φωνής με τον εαυτό της, με το αγαπημένο πρόσωπο και με τον Άνθρωπο εν συνόλω ψυχή τε και σώματι. Θεμελιώδες δε συστατικό της ποίησής της δεν παύει να είναι η οδύνη, ο πόνος. Δηλώνεται άλλωστε ευθαρσώς ήδη από τον τίτλο με τον οποίο επιγράφει το νέο της πόνημα: Θλάση καρδιάς α΄ βαθμού (εκδόσεις Ανεμολόγιο, 2024). Η θλάση του μυοκαρδίου είναι ένας μώλωπας στον καρδιακό μυ. Προκαλείται από αμβλύ χτύπημα στο στήθος. Μπορεί να σκίσει το τοίχωμα της καρδιάς ή να προκαλέσει βλάβη στην καρδιακή βαλβίδα. Βέβαια, γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι στην ποιητική της Ουζουνίδου θα λέγαμε ότι ισχύει μια πορεία αντίστροφη. Ο πόνος ξεκινά εκ των έσω, είναι ο πόνος της σπαράσσουσας μέχρι δακρύων πνιχτών ψυχής, ο οποίος εκδηλώνεται σωματικά σε δεύτερο επίπεδο, αφού πρώτα έχει σαρώσει τα αποθέματα δύναμης και κουράγιου του πάσχοντος ποιητικού υποκειμένου. Το βιβλίο περιλαμβάνει είκοσι επτά, κατά βάση σχοινοτενείς, ποιητικές καταγραφές.

Το εναρκτήριο ποίημα «Κομμένες αντιστάσεις των ρόδων» μπορούμε να το θεωρήσουμε ως προοίμιο για το παρόν βιβλίο αλλά και ως μια πετυχημένη, νοηματικά και αισθητικά, γέφυρα με το πρώτο βιβλίο της ποιήτριας. Τα ρόδα που έχουν χάσει τον προορισμό τους καταλήγουν στα χέρια, στα χέρια του εαυτού ή του αγαπημένου προσώπου. Εύκολα μπορεί να εννοηθούν και οι δύο αποδέκτες. Το σημαντικό σε αυτό το σημείο είναι η έμφαση που αποδίδεται στα χέρια. Όλα μου τα ρόδα κατέληξαν στα χέρια σου./ Θέλω να τα κρατήσω μες στα δικά μου. Η αναφορά στα χέρια επανέρχεται στα ποιητικά κείμενα της συλλογής και είναι από τα λίγα μέρη του σώματος, στα οποία η ποιήτρια αποδίδει τον προσήκοντα ρόλο, διότι τις περισσότερες φορές το σώμα εξαλείφεται και ο άνθρωπος μοιάζει με μια ασώματη, αχειροποίητη και ομιχλώδη, φιγούρα με πυρήνα την πάλλουσα ψυχή του, ένα αερικό με δίψα για τη μαθητεία στη ζωή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημα «Αποχαιρετισμός», όπου το χέρι είναι αυτό που ενώνει και χωρίζει τα αγαπημένα πρόσωπα: Πονάει τόσο πολύ αυτός ο αποχαιρετισμός./ Με τσάκισε το ίδιο μου το χέρι,/ το χέρι που κάποτε με έσωσε./ Το χέρι εκείνο που δεν άγγιξα ποτέ/ γιατί ποτέ μου δεν βρήκα τη δύναμη.

Ένα ακόμα στοιχείο που διατρέχει τη συλλογή και εντοπίζεται ήδη στο εναρκτήριο ποίημα είναι η κυκλικότητα της πορείας του Ανθρώπου, της ζωής, του χρόνου, των συναισθημάτων με μόνη σταθερά τη μνήμη και τα δώρα της. Εκείνο το μπλε σου το στυλό λυπάμαι/ που το φυλάω ακόμη/ κι ας μη γράφει./ Θέλω το σίγμα τελικό/ να καταφέρω να το γράψω όπως το έγραφες εσύ/ και μες στην καμπυλότητά του/ να ξεκουράσω μια για πάντα την καρδιά μου. Όσο για την καμπυλότητα του χρόνου η ποιήτρια γράφει στην «Ταπεινή καρδιά»: Ο χρόνος ποτέ δεν σου ανήκε σ’ αυτή τη ζωή/ ήταν ένα χιλιοχτυπημένο εισιτήριο/ αμέτρητες φορές εξαργυρωμένο/ κι αυτό το κράτησες μια μέρα σφιχτά στα χέρια σου,/ το φίλησες κι αφού το έσκισες/ με ταπεινή καρδιά το πέταξες/ και τ’ άφησες να χαθεί στον πάτο της τυρρηνικής θάλασσας.

Ο πυρήνας της ποίησης της Ουζουνίδου μοιάζει με τον κορμό ενός δέντρου. Εκεί βρίσκεται ο τρισυπόστατος αποδέκτης της συνομιλίας, ενώ τα κλαδιά του δέντρου εμφορούνται από το εγώ. Το εγώ της ποιητικής φωνής με όλες τις εμπειρίες, τα λάθη και τα πάθη που κουβαλά στους ώμους του. Και είναι φορές που το εγώ μοιάζει τυφλό και τότε έρχεται ο εαυτός να τού υπενθυμίσει και να του συλλαβίσει τα σωστά βήματα, τις σωστές οδηγίες, για να σωθεί από τους αφιλόξενους δρόμους που συναντά στο διάβα του είτε οι δρόμοι είναι εσωτερικοί είτε εξωτερικοί. Η σχέση του εγώ με τον εαυτό του, παρουσιάζεται καλύτερα ή τουλάχιστον εκεί είναι πιο έντονη η συσχέτιση καθώς αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σκηνικού, όταν κυριαρχεί το τρίτο πρόσωπο, όπως στο ποίημα «Ταπεινή καρδιά»: Ο καρδινάλιος έφιππος με τη μαύρη φορεσιά της συγχώρεσης/ πηγαίνει να ελεήσει με την άμαξά του στο πλησιέστερο χωριό/ να ελεήσει τους ετοιμοθάνατους αρρώστους,/ χωρικοί όλοι τους,/ άνθρωποι απλοί/ σμιλεμένοι από τον πόνο που επιφέρει μια ολική καταστροφή/ όπως είναι να χάνεις το σπίτι σου απ’ τη φωτιά,/ το παιδί σου από πνιγμό/ κι ακόμα χειρότερα τον ίδιο σου τον εαυτό.

Η ποίηση συμβάλλει τα μέγιστα στη συμφιλίωση, στο κούμπωμα του εγώ με τον εαυτό του, καθώς υπερθεματίζει τη σημασία της ανάγκης να καλυφθεί το δυσδιόρατο κενό που χαίνει στην ψυχή της ποιητικής φωνής. Η ποίηση είναι η γλώσσα ή καλύτερα η ιδιόλεκτος που σώζει το ποιητικό υποκείμενο. Έλα όμως που έμαθα να συνομιλώ σε μια γλώσσα/ που δεν μπορώ να τη διαβάσω/ που δεν την καταλαβαίνω/ και την αντιλαμβάνομαι σαν θόρυβο/ μονάχα όταν περπατώ/ σαν ένα αθυρόστομο ηχηρό επιφώνημα/ που βγαίνει από το στόμα ενός θηρίου/ που περπατάει ανάποδα καθώς βρυχάται/ στην απέναντι πλευρά του πεζοδρομίου. (από το ποίημα «Δεν είναι τίποτα το ίδιο»).

Για την ποιήτρια η ζωή μοιάζει με ανοχύρωτη πόλη, όπου η ανώτερη εξουσία είναι ο κλειδοκράτορας της ψυχής της. Το αγαπημένο πρόσωπο – κοινωνός μιας θλίψης κοινόβιας, ενός σκότους αυτόφωτου. Ανώνυμες πόλεις είναι οι αγάπες που γευόμαστε και που εν τέλει ποτέ δεν αποκτούμε, ποτέ δεν κατακτάμε. Πάντα μάς χωρίζουν και μάς ενώνουν πληγές που αδυνατεί το κοσμικό μας μυαλό να συλλάβει. Πληγές που δεν κλείνουν, που μας εγκλωβίζουν. Απέναντι σε αυτή την ανημποριά η ποιήτρια επιστρατεύει τον αρχετυπικό άνθρωπο, προκειμένου να τη σώσει από τη μελαγχολική ζωή τη γεμάτη σκαμπανεβάσματα και να της επιτρέψει να γευθεί τους καρπούς των ρημαγμένων εν σχεδία πλεόντων ονείρων της, ώστε η κοσμική τάξη αλλά και η ίδια να μάθουν ν’ αρθρώνουν σωστά τ’ όνομά της. Αρθρώνω τ’ όνομά μου/ συγχρόνως μεταβάλλοντάς το/ σαν να μην άλλαξε ποτέ./ Με αποκαλώ όπως με βαφτίσατε./ Με τ’ όνομά μου που χίλιες φορές/ σε ξένα χείλη άλλαξε/ με αποκαλώ όπως με βαφτίσατε. (από το ποίημα «Συμφωνία άτυπα μυστική»)

Η γλώσσα της ποιήτριας ταλαντώνεται και ακροβατεί μεταξύ λογικού και παράλογου με την αμφισημία να παίρνει τη σκυτάλη πολλές φορές επιτρέποντας πολύ περισσότερες της μιας αναγνωστικές ερμηνείες. Κάθε φορά, ωστόσο, υπάρχουν δύο πυλώνες που συγκρατούν και στηρίζουν τον στοχασμό της: η μέχρι τώρα ζωή που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης και η από δω και πέρα ζωή που επιτρέπει στο φως της ελπίδας να τρυπώσει. Μεταξύ των δύο πυλώνων η μονάκριβη σιωπή καλύπτει την άβυσσο του νου. Η Ουζουνίδου δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της λεπτουργού, καθώς υφαίνει στίχους αριστοτεχνικής υφής, ανομολόγητης ευθυβολίας και αξιοζήλευτης πυκνότητας, όταν γράφει: Στα υγρά σου βλέφαρα διακρίνω την άγουρη μετάνοια. […] Βρέχει απ’ τα μπαλκόνια απέναντι ένα χρυσό φως/ ακατοίκητο. (από το ποίημα «Η τελευταία σου ανάσα») Επιπλέον, η ειλικρίνεια της ποιητικής φωνής είναι αφοπλιστική. Αρκεί να διαβάσει κανείς το ομώνυμο ποίημα, όπου η συντριβή, το τσάκισμα των κυμάτων στα σκληρά βράχια, προτάσσεται της παθητικής δεκτικότητας και της πνευματικής αποχαύνωσης. Η ποιήτρια επιλέγει το όλον ή το τίποτα. Κανένα ημίμετρο δεν δικαιολογείται, κανένας μεσοβέζικος συμβιβασμός δεν ικανοποιεί τη ζωή και τον έρωτα.

Το ποιητικό υποκείμενο μάς θυμίζει ότι σχοινοβατούμε πάνω σε κάτι εύθραυστες ισορροπίες και οι άνθρωποι γύρω μας έρχονται και φεύγουν σαν τα αποδημητικά πουλιά. Παλεύουμε να καταπνίξουμε τα σκοτάδια και να δώσουμε πνοή στην αγιοσύνη του φωτός. Και μάλλον ο βέλτιστος τρόπος για να το καταφέρουμε είναι ν’ αναμετρηθούμε με την ποίηση που περικλείει τη σιωπή, την αδυναμία και την πτώση μας. Κέρατα ελαφιών οι λέξεις οι ανείπωτες/ ξαποσταίνουν μες στο δέρμα μας. (από το ποίημα «Μπλέκονται μονοπάτια») Άλλωστε αυτό το εσωτερικό ταξίδι της ποίησης δεν είναι παρά μια ακατανίκητη επιθυμία/ για πλήρη αυτοέλεγχο και ανεξαρτησία, όπως η ποιήτρια αναφέρει στο ποίημα «Η ζωή συνεχίζεται» καταφάσκοντας, βεβαίως, στη ζωή και αποκαθιστώντας το φως της αισιοδοξίας στο ποιητικό της σκηνικό.

Μιμούμενοι την ποιήτρια θα ολοκληρώσουμε αυτό το σύντομο κριτικό σημείωμα κυκλικά αναφερόμενοι στο καταληκτικό ποίημα της συλλογής «Αμμωνίτες» και με τον στίχο – λάιτ μοτίφ του ποιήματος: Θέλω να κάνω τη θυσία την καλύτερή μου φίλη.  Η αγάπη είναι συγχρόνως θυσία και θεραπεία και η ποιήτρια τεχνουργεί στην ουσία μια ωδή στη θυσία. Μια θυσία λυτρωτική για την απουσία του αγαπημένου προσώπου, την ανησυχία του εαυτού, τη ρακένδυτη σιωπή της κενότητας. Σ’ αυτό το τελευταίο ποίημα η Ουζουνίδου συνοψίζει απολύτως φυσικά όλα τα ζητήματα που έθιξε, όλα όσα την απασχολούν και όλα όσα μοιράζεται με τον αναγνώστη επιδαψιλεύοντας κουράγιο σαν να πρόκειται το βιβλίο αυτό για μια ενιαία ιστορία, την οποία η ποιητική περσόνα διηγήθηκε επί σκηνής και τώρα ήρθε πια η ώρα να κλείσει η αυλαία.

Μη λες πως είναι πια αργά

αφού εγώ το βλέπω στα βουνά

ξάφνου αντικρίζω την πρώτη αχτίδα.

Πάνω στα τσακισμένα μου φτερά

αρχή του τέλους ξημερώνει.

Μετά από κόπο κι αγωνία κατορθώνει

νήμα του τέλους να κοπεί στου αυτοεγκλεισμού την ιστορία.

Με όλο το μέλι που συνέλεξες

πριν απ’ την άφιξη νέας αυγής,

το πρόσωπό σου πλύνε,

πήγαινε ατάραχος να κοιμηθείς.

Άλλη μια φοβερή νύχτα τελείωσε.

Άλλη μια σκοτεινή νύχτα της ψυχής.

*Ο Δημήτρης Μπαλτάς είναι φιλόλογος και ποιητής.