- Η Διπλή Άγνοια και η Αμάθεια
Σωκράτης: Αυτή λοιπόν η άγνοια και η επονείδιστος αμάθεια είναι η αιτία των κακών. Πλάτων, Αλκιβιάδης.
Τι είναι η διπλή άγνοια; Πρώτο δεν γνωρίζουμε και δεύτερο δεν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Καθημερινό παράδειγμα διπλής άγνοιας δίνει ο Πλάτων στο Συμπόσιο δια στόματος της Διοτίμας: «Διότι ακριβώς αυτό είναι διπλή άγνοια, το να μην είναι κάποιος ούτε ωραίος, ούτε καλός, ούτε σώφρων, αλλά να νομίζει ότι τα έχει όλα αυτά». Πώς είναι δυνατόν να καταστεί φανερή η διπλή άγνοια; Ο τρόπος είναι με την ‘κάθαρση της ψυχής’, δηλαδή με τον συνεχή έλεγχο του εαυτού. Η Σωκρατική μέθοδος της κάθαρσης μέσω της άρσης των εμποδίων της διπλής άγνοιας, είναι η εξής:
(i). Ο Σωκράτης δεν αναφέρει τίποτα από τα Αληθή στον ενδιαφερόμενο, αν πρώτα αυτός δεν αφαιρέσει τις γνώμες εκείνες, οι οποίες αποτελούν εμπόδιο στην ψυχή του για την κατάκτηση της ελευθερίας.
(ii). Η εν λόγω διαδικασία οδηγεί στο Μέτρο, δηλαδή με την αφαίρεση της αλαζονείας, γινόμαστε περισσότερο κόσμιοι και λιγότερο φορτικοί και δυσάρεστοι σε αυτούς οι οποίοι μας συναναστρέφονται, επειδή τους επιτρέπουμε να εκφράσουν και εκείνοι τις δικές τους απόψεις, τις οποίες ακούμε με προσοχή και διαλλακτικότητα.
(iii). Περαιτέρω, προετοιμαζόμαστε για την κατασκευή της γνώσης, βρισκόμενοι στην απλή άγνοια, επειδή η απλή άγνοια βρίσκεται μεταξύ της διπλής άγνοιας και της γνώσης.
(iv). Η ενασχόληση με την Αρετή μας απομακρύνει από τα εξωτερικά υλικά πράγματα του σώματος και μας στρέφει προς την ψυχή.
(v). Στρεφόμενη η ψυχή στον εαυτό της αρχίζει τον εσωτερικό διάλογο, καθώς η ίδια αμφισβητεί και επανεξετάζει τις απόψεις της, για τις οποίες προηγουμένως είχε την ακλόνητη πεποίθηση ότι ήταν ορθές. Η οίηση είναι η ασθένεια της ψυχής, λέει ο Σωκράτης.
(vi). Με την επανεξέταση η ψυχή διακρίνει ποια είναι τα εμπόδια και τα αφαιρεί, καθώς συγχρόνως διαπιστώνει ποια από τα αναγκαία λείπουν για να τα αναπληρώσει.
(vii). Η αντικειμενική εξέταση άνευ εμπάθειας της επιτρέπει τη βεβαιότητα και τη μονιμότητα στη μεθόδευση των συλλογισμών, οι οποίοι πρόκειται να διατυπωθούν.
Ποιους ανθρώπους θεωρεί μη-αμαθείς/ μορφωμένους ο Σωκράτης;
(α). Πρώτους από όλους, αυτούς που ελέγχουν τις καταστάσεις, και μάλιστα τις δυσάρεστες, αντί να ελέγχονται από αυτές.
(β). Αυτούς που αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και λογική.
(γ). Αυτούς που είναι έντιμοι σε όλες τους τις συνδιαλλαγές.
(δ). Αυτούς που αντιμετωπίζουν δυσάρεστα γεγονότα και αντιπαθείς ανθρώπους καλοπροαίρετα.
(ε). Αυτούς που ελέγχουν τις απολαύσεις τους.
(στ). Αυτούς που δεν νικήθηκαν από τις ατυχίες και τις αποτυχίες τους.
(ζ). Τελικά, αυτούς που δεν έχουν φθαρεί από τις επιτυχίες και τη δόξα τους.
Σκέπτομαι, αν βρω κάποιον τέτοιο ανάμεσα στους υποψηφίους των επερχόμενων εκλογών, να τον ψηφίσω.
- Εκπαίδευση και Έλεγχος Υποψηφίων Αρχόντων
Ο Πλάτων στην Πολιτεία λέει ότι αυτοί που θέλουν να κυβερνήσουν την πόλη πρέπει να ξεκινάνε στα είκοσι χρόνια τους ειδική εκπαίδευση: Επί δέκα χρόνια να σπουδάζουν επιστήμες και θετική γνώση και στη συνέχεια για άλλα πέντε να μαθαίνουν διαλεκτική. Μετά, για δεκαπέντε χρόνια να μαθαίνουν να χειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις και έτσι στα πενήντα τους χρόνια, και ύστερα από τριάντα χρόνια συνολικής προετοιμασίας, να είναι έτοιμοι να αναλάβουν τις τύχες της πόλης. Προσθέτει επίσης ότι, αυτούς ακριβώς που θέλουν να κυβερνήσουν δεν πρέπει να τους αφήνουμε να κυβερνούν, γιατί αυτοί ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους και το πώς θα βάλουν στο χέρι τα λεφτά της πόλης μόλις γίνουν άρχοντες. Αυτά είκοσι-πέντε αιώνες πριν. Σήμερα, που τα πράγματα γενικά είναι πιο σύνθετα και οι απαιτήσεις περισσότερες, τι πρέπει να γίνει;
Τους ανθρώπους αυτούς πρέπει να τους εκπαιδεύουν τα κόμματά τους όχι πλέον στα κομματικά τερτίπια και στις απόψεις του κόμματος, αλλά ουσιαστικά. Πρέπει, δηλαδή, οι άνθρωποι που θέλουν να κυβερνήσουν να υφίστανται κατάλληλη εκπαίδευση -ένα είδος εσωτερικής εργασίας στον εαυτό τους, ‘κάθαρση της ψυχής’- ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν, πλην όλων των άλλων, στη φθορά και διαφθορά που επιφέρει η άσκηση της εξουσίας.
Από την άλλη πλευρά, η οργανωμένη και συντεταγμένη πολιτεία οφείλει επίσης να ελέγχει τους ανθρώπους που επιθυμούν να εμπλακούν με την εξουσία. Δεν μπορεί σήμερα, στον 21ο αιώνα, οι κοινωνίες να είναι έρμαια των διαφόρων απίθανων τύπων που από προσωπική μωροφιλοδοξία θέλουν να κυβερνήσουν κατευθυνόμενοι από ιδιοτελείς σκοπούς επιβολής και ευδαιμονισμού χωρίς ίχνος διάθεσης για προσφορά και υπηρέτηση του συνόλου. Για να προστατευθούν οι κοινωνίες από τους ουκ ολίγους ολίγιστους που χρησιμοποιούν την εξουσία για προσωπικούς και μόνο λόγους, πρέπει κάποια στιγμή να υπάρξει ένα είδος ελέγχου (control) και μέσα στα ίδια τα κόμματα που διοχετεύουν και προωθούν ανθρώπους στην εξουσία, αλλά και από την πολιτεία, για το ποιοι άνθρωποι θα φτάσουν τελικά να κυβερνήσουν. Δεν μειώνει τη δημοκρατία ένας τέτοιος εκ των προτέρων έλεγχος των ατόμων αυτών που θα ελέγχονταν για τα κίνητρα, τους στόχους, αλλά κυρίως τη νοητική, ψυχολογική και ηθική προσωπικότητά τους. Αντίθετα, την προστατεύει τη δημοκρατία ένας ελεγκτικός μηχανισμός αυτού του είδους. Αρκετά έχουμε πάθει από αμφιβόλου ποιότητας άτομα που θέλουν να κυβερνήσουν, δεν χρειάζονται περισσότερα.
Όταν διάφοροι άνθρωποι αποκλείονται εκ των προτέρων για διάφορους επιμέρους λόγους από αντίστοιχα επαγγέλματα ή θέσεις, δεν είναι εύλογο να αποκλείονται πολύ περισσότερο από την άσκηση της εξουσίας που βλάπτει το κοινωνικό σύνολο σε μεγαλύτερο βαθμό ακατάλληλοι πολιτικοί; Δεν πρέπει και οι υποψήφιοι, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, να περνάνε και αυτοί κάποιου είδους εξετάσεις καταλληλότητας όπως όλοι οι επιστήμονες; Θεωρώ ότι αργά ή γρήγορα οι πολιτείες θα αναγκαστούν να βρουν τρόπους να προχωρήσουν σε τέτοιου είδους ελέγχους, γιατί το κακό που προκαλείται από αυτά τα άτομα είναι πλέον πολύ μεγάλο. Κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξη ζωής πάνω στον πλανήτη, τι άλλο χρειάζεται για να ελεγχθούν οι πολιτικοί που έχουν τη φιλοδοξία να κυβερνούν ανθρώπους; Ίσως αυτά που λέει ο Πλάτων στην εποχή του να μην μπορούν να γίνουν σήμερα, αλλά η γενική ιδέα του ότι οι υποψήφιοι πολιτικοί πρέπει να εκπαιδεύονται σκληρά και να ελέγχονται εκ των προτέρων, βρίσκει τη θέση της στις αναγκαιότητες και τις συνθήκες της σημερινής εποχής.
Πριν κατέβουμε ως υποψήφιοι και πριν ρίξουμε την ψήφο μας στις εκλογές ως ψηφοφόροι, ας τα σκεφτούμε όλα αυτά.
