Ο Tadeusz Różewicz (Ταντέους Ρουζέβιτς, 1921 – 2014) ήταν Πολωνός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, συγγραφέας και μεταφραστής. Ο Różewicz ανήκε στην πρώτη γενιά Πολωνών συγγραφέων που γεννήθηκε μετά την ανάκτηση της ανεξαρτησίας της Πολωνίας το 1918. Ο Ταντέους Ρουζέβιτς, μαζί με τη Σιμπόρσκα και τον Χέρμπερτ, αποτελούν την τριάδα των κορυφαίων μεταπολεμικών ποιητών της Πολωνίας. Τα πιο γνωστά του ποιήματα περιέχονται στον συγκεντρωτικό τόμο με τίτλο Ήλθαν να Δουν έναν Ποιητή, που μεταφράστηκε στα αγγλικά. “Αν δεν σπάσει, αν δεν συντριβεί, η ποίηση ποτέ δεν θα αναστηθεί από τον τάφο της”, έγραψε ο Ρουζέβιτς –αυτή την άποψη τη βλέπουμε στο ποίημα που ακολουθεί.
Το έργο του Tadeusz Różewicz (υποψήφιος για Nobel Prize, European Prize for Literature 2007), σύγχρονου των Czesław Miłosz και Zbigniew Herbert, που περιγράφει τη διαδικασία της δημιουργικής γραφής, αποτελεί παράδειγμα των μαθηματικών ποιημάτων –η άποψη που μας ενδιαφέρει εδώ. Σε μια αξιωματική και θεμελιώδη προσέγγιση, το έργο είναι σχολαστικά κατασκευασμένο από απλά βασικά στοιχεία˙ οι παραδοχές και οι συμβάσεις αφαιρούνται και επανεξετάζονται επανειλημμένα, το αποτέλεσμα είναι ‘σπασμένο’ κάθε φορά που ‘συναντά την πραγματικότητα’, αυτή η επαναξιολόγηση οδηγεί σε επαναληπτικό μετασχηματισμό. Ο τίτλος του έργου τιμά το ύφος των Στοιχείων που εκπόνησε ο Ευκλείδης δύο χιλιετίες νωρίτερα. Να σημειώσω ότι στα Στοιχεία, η Δεύτερη Πρόταση του Ευκλείδη περιγράφει την κατασκευή μιας ευθείας γραμμής δεδομένου μήκους από ένα δεδομένο σημείο:
ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Το ποίημα έχει τελειώσει τώρα
για να το σπάσεις
και όταν μεγαλώσει ξανά
να το σπάσεις και πάλι
σε μέρη όπου συναντά την πραγματικότητα
να αφαιρέσεις τις αρθρώσεις
τα τυχαία στοιχεία
που προέρχονται από τη φαντασία
εκείνα που παραμένουν συνδεμένα με τη σιωπή
ή άφησέ τα ελεύθερα
όταν τελειώσει το ποίημα
αφαίρεσε το θεμέλιο
πάνω στο οποίο στηρίζεται
-γιατί τα θεμέλια περιορίζουν την κίνηση-
τότε η κατασκευή θα ανέβει
και για μια στιγμή
θα υψωθεί πάνω από την πραγματικότητα
με την οποία τελικά θα συγκρουστεί
η σύγκρουση θα αποβεί γέννηση ενός νέου ποιήματος
ξένου στην πραγματικότητα
εκπληκτικό σπάσιμο
και μετασχηματίζοντάς το
και το ίδιο υφίσταται μετασχηματισμό.
Το ποίημα, και γενικότερα η ποίηση του Różewicz, απηχεί επίσης την πιο φιλοσοφική πρόταση μιας δεύτερης ή εναλλακτικής πραγματικότητας, διαφοροτρόπως αρθρωμένης από ό,τι στο κύριο ρεύμα της εποχής του.
Κλείνουμε αυτή τη σύντομη αναφορά στον Różewicz με ένα ακόμα σχετικό ποίημα:
ΓΕΝΝΗΣΗ ΝΕΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Δυο ποιήματα
ξεχύνονται από τη νύχτα
ρίχνονται το ένα
πάνω στο άλλο
η φόρμα τους
είναι μοντέρνα
ξεκάθαρη
το εσωτερικό τους φωτισμένο
άνετο και πειραματικό
πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο
τυφλά
εικόνες
άναρχες
σπασμένες
τεντωμένες
διαλυμένες
διεισδυτικές
φόρμες βραχύβιες
συντρίβουν τον στίχο
πνιγμένες αναπνοές
εξαρθρώνουν λέξεις
διαλύουν φυσιογνωμίες
μια σύγκρουση
καινούριο ποίημα
τρίτο ποίημα
γεννημένο από την αγωνία
διαρρέει
στα εμβρυικά νερά
της ανθρωπότητας
το νέο ποίημα
αινιγματικό χαμόγελο
κρυμμένο
ορθώνεται ξαφνικά
έτοιμο να βλαστήσει
*
* *
Κάποιος πρέπει
να μετακινήσει λέξεις
αργά προσεκτικά
να απογυμνώσει την εικόνα από την εικόνα
τα χρώματα από τα σχήματα
τα αισθήματα από τις εικόνες
ως τον πυρήνα
ως τη γλώσσα του πόνου
μέχρι θανάτου
Κάποια ποιήματα
είναι βαθιά
άλλα ρηχά
κάποια εκτινάσσονται
στην επιφάνεια
από τη γνώση τη συνήθεια
διάφανα κρυστάλλινα
ακτινοβόλα
όπως το φως
και άλλα είναι
ονειρικά αινίγματα
σκοτεινά