- ΥΛΙΚΟ
Ο ποιητής και φιλόσοφος Solomon Ibn Gabirol/ Avicebron:
Πιθανότερες ημερομηνίες γέννησης και θανάτου: 1021 Málaga – 1058 Valencia.
Ασχολήθηκε με Μεσαιωνική και Ιουδαϊκή Φιλοσοφία, κατατάσσεται στη Νεοπλατωνική Σχολή με κύριο ενδιαφέρον τη Θρησκευτική Φιλοσοφία. Πολυγραφότατος ποιητής και συγγραφέας του Fons Vitae (Original 11th century Arabic text), ο Ibn Gabirol είναι πολύ γνωστός στην ιστορία της φιλοσοφίας για το δόγμα ότι όλα τα πράγματα —συμπεριλαμβανομένης της ψυχής και της νόησης— αποτελούνται από ύλη και μορφή («Universal Hylomorphism») και για την έμφαση που δίνει στη Θεία Βούληση.
Εκτός από τη φιλοσοφική του γραφή, ο Ibn Gabirol είναι συγγραφέας εκτενούς συνόλου εβραϊκών ποιημάτων (γενικά κατηγοριοποιούνται σε «θρησκευτικά» και «κοσμικά» ποιήματα). Πέρα από την τεχνική ικανότητά του ως ποιητή, αξίζει να σημειωθεί ότι η αυτοαντίληψη του ίδιου ως ποιητή (ένα θέμα που διερευνάται φανερά και αυτοαναφορικά σε πολλά από τα ποιήματά του) ανοίγει σημαντικά φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση της γλώσσας, τον εαυτό και την θεότητα. Για παράδειγμα, κάνοντας παραλληλισμούς μεταξύ της πράξης δημιουργίας του Θεού (από τον Λόγο) και της πράξης γραφής του ίδιου του ποιητή/ φιλοσόφου, ο Ibn Gabirol μας προσκαλεί αναμφισβήτητα να αναθεωρήσουμε την ανθρώπινη υποκειμενικότητα, το ιερό και τη σχέση μεταξύ φιλοσοφικής κατασκευής θεωρίας και φαντασιακού-ποιητικού παιχνιδιού.
Ο Γκαμπιρόλ παρουσιάζεται ως σπουδαστής της φιλοσοφίας και της λογικής, με αιχμηρή διάνοια. Σημειώνεται η ντροπαλότητα και ο πρόωρος χαμός του. Παραδόξως, παρά τη σύντομη ζωή του, περισσότερα από 400 ποιήματα εμφανίζονται στις δημοσιευμένες εκδόσεις του έργου του, και νέα ακόμα ανακαλύπτονται. Το πιο διάσημο ποίημά του είναι το ‘The Kingly Crown’, που είναι ύμνος δόξας στο μεγαλείο του Θεού.
Thou art the supreme light, and the eyes of the pure of soul shall see Thee, and clouds
of sin shall hide Thee from the eyes of sinners.
Thou art the light hidden in this world and revealed in the world of beauty, ‘In the mount of the Lord it shall be seen’.
Thou art the eternal light, and the inward eye yearns for Thee and is astonished – she
shall see but the utmost part of them, and shall not see them all.
(The Kingly Crown, Section One, The Praises of God)
Solomon Ibn Gabirol / Δείτε τον Ήλιο
| Δείτε τον ήλιο να γίνεται κόκκινος προς το βράδυ,
σαν να φορούσε πορφυρό φόρεμα, απογυμνώνοντας τις άκρες του βορρά και του νότου περιβάλλοντας στα βιολετιά, τον άνεμο από τη δύση:
και η γη -αφημένη στη γύμνια της- καταφεύγει στη σκιά της νύχτας, και αναπαύεται, και μετά οι ουρανοί μαυρίζουν, σαν να καλύπτονται με πένθιμο ρούχο, για τον θάνατο του Yequtiel. |
See the sun gone red toward evening
as though it were wearing a crimson dress, stripping the edges of north and south and,
in violet, lining the wind from the west:
and the earth –left in its nakedness– takes refuge in the shadow of night, and rests, and then the skies go black, as though covered in sackcloth, for Yequtiel’s death.
|
*
- ΣΧΟΛΙΑ
Η όμορφη Ποίηση, όπως και τα όμορφα Μαθηματικά, είναι πάντα εκπληκτική. Το πλέον αναμενόμενο πράγμα για τα ποιήματα είναι ο απροσδόκητος συνδυασμός ιδεών που βρίσκονται σε αυτά. Εκτός από τους εκπληκτικούς συνδυασμούς, υπάρχουν επίσης απροσδόκητες/ μη αναμενόμενες/ αναπάντεχες ανατροπές (unexpected twists), οι οποίες εξυπηρετούν τον σκοπό της ‘ασυνείδητης γνώσης’ με πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Τα ποιήματα με ανατροπές ονομάστηκαν ‘ποιήματα που αλλάζουν’: είναι ποιήματα στα οποία υπάρχει μια στροφή ή ένας στίχος, συνήθως στο τέλος, που αλλάζει ολόκληρη την προοπτική του αναγνώστη.
Αυτό το ποίημα φαίνεται σύγχρονο, παρά την ηλικία του. Αντλεί τη δύναμή του από τρεις ποιητικές επινοήσεις:
(i) Μια είναι η μετατόπιση: ο θάνατος του Yequtiel (πλούσιου χορηγού του ποιητή) μνημονεύεται πρόχειρα, σαν να αποτελούσε μόνο μέρος μιας μεταφοράς για τον ουρανό που μαυρίζει από το πένθος. Αυτό θυμίζει το τέχνασμα της Lea Goldberg, αναφέροντας τον θάνατο των αγαπημένων της ως απλή απεικόνιση της διαφάνειας των παραθύρων της εκκλησίας.
(ii) Μια άλλη επινόηση είναι η ποιητική υπερβολή -η υπερβολική έκφραση του πένθους. Ο πόνος για τον θάνατο του Yequtiel γίνεται αισθητός από ολόκληρο τον κόσμο -τη γη, τον ουρανό, τον ήλιο. Περιγράφεται ως το σκοτίδιασμα ολόκληρου του κόσμου. Οι ποιητικές υπερβολές φαίνονται παράδοξες -αντιβαίνουν στη γενική υποδήλωση και στη μη σαφήνεια των ποιημάτων. Είναι ακριβώς το αντίθετο της υποδήλωσης. Αλλά αυτό το παράδοξο είναι εξαιρετικό. Στην πραγματικότητα, οι υπερβολές εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό όπως και άλλες ποιητικές επινοήσεις, εκείνη της αποσύνδεσης μεταξύ της εξωτερικής έκφρασης και του εσωτερικού νοήματος. Όταν ένα συναίσθημα είναι υπερβολικό και αποδίδεται στον κόσμο και όχι στον φορέα του, δεν βρίσκεται πλέον σε κλίμακα που πρέπει να αντιμετωπιστεί σε προσωπικό επίπεδο. Στο ‘Δείτε τον Ήλιο, η προβολή του πένθους του στον ουρανό καθιστά ευκολότερο για τον ποιητή να υποφέρει τον πόνο του.
(iii) Αλλά ίσως η πιο αποτελεσματική επινόηση είναι η τρίτη: η απροσδόκητη ανατροπή στο τέλος του ποιήματος. Το πραγματικό νόημα του ποιήματος αποκαλύπτεται μόνο στον τελευταίο στίχο. Η ομορφιά αυτού έγκειται στο γεγονός ότι όλα όσα ήρθαν πριν από την ανατροπή αποκτούν ξαφνικά νέο νόημα. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν είναι ότι ο αναγνώστης πρέπει να τα κατανοήσει όλα διαμιάς. Όλοι οι προηγούμενοι στίχοι πρέπει να ερμηνευθούν εκ νέου –προς γαρ το τελευταίον εκβάν. Αποδεικνύεται ότι ο ήλιος είναι μια μεταφορά για τον Yequtiel, ότι το σκοτάδι είναι η κατάθλιψη, η δύση του ήλιου είναι σύμβολο για την ορφάνια. Κάποιος δεν μπορεί να καταλάβει τόσα πολλά σε λίγο χρόνο. Τα περισσότερα απορροφώνται ασυνείδητα, επιτυγχάνοντας τον επιθυμητό στόχο της ασυνείδητης γνώσης πριν επιτευχθεί η αναλυτική κατανόηση: Οι απροσδόκητες ανατροπές φέρνουν τη μεγαλύτερη πληροφορία.
Τα ποιήματα σήμερα είναι γενικά συνοπτικά/ συμπυκνωμένα. Αλλά αυτός ο κανόνας έχει μια εξαίρεση –τα ποιήματα ανατροπής. Σε ένα τέτοιο ποίημα το μήκος είναι πλεονέκτημα. Όσο μακρύτερο το ποίημα, τόσα περισσότερα πρέπει να απορροφήσει ο αναγνώστης στον στίχο ανατροπής, και στη συνέχεια τόσα περισσότερα πράγματα γίνονται αντιληπτά μόνο ασυνείδητα, γεγονός που παράγει ομορφιά:
Μόνο για τον εαυτό μου
ήξερα πώς να μιλήσω
ο κόσμος μου είναι τόσο στενός
όσο ενός μυρμηγκιού.
Οι μαθηματικοί είναι τυχεροί γιατί επιτρέπουν στον εαυτό τους να παίζει με προβλήματα, όπως οι ποιητές με τα ποιήματα. Υπάρχουν απλά προβλήματα που αντανακλούν την πρωταρχική δύναμη του πεδίου: την αφαίρεση. Αυτό είναι προφανές, πριν από όλα, στην παρουσίαση των προβλημάτων. Οι οντότητες/ αντικείμενα στα μαθηματικά προβλήματα είναι μαθηματικά αντικείμενα -τα αντίστοιχα πραγματικά δεν έχουν τις ιδιότητες των μαθηματικών και δεν υπακούουν σε αυστηρούς κανόνες. Τα Μαθηματικά είναι η μελέτη συστημάτων που ακολουθούν καλώς ορισμένους κανόνες με σαφήνεια. Αλλά ακόμη περισσότερο από ό,τι στην παρουσίαση του προβλήματος, η αφαίρεση είναι σαφώς ορατή στη λύση του. Η λύση έγκειται στον εντοπισμό των υποκείμενων βασικών κανόνων που διέπουν το μαθηματικό πρόβλημα, αποκαλύπτοντας την εσωτερική του δομή. Η ανατροπή της λογικής συχνά αποκαλύπτει την εσωτερική δομή του μαθηματικού προβλήματος, ακριβώς όπως μια ανατροπή σε ένα ποίημα αποκαλύπτει τα εσώτατα συναισθήματα του ποιητή.
Συμπερασματικά, στην προηγούμενη ανάρτηση για τη Lea Goldberg όπως και στην παρούσα, μελετώνται κάποιες τεχνικές –κυρίως μετατόπιση και ανατροπή- και χαρακτηριστικά που είναι κοινά και στα δύο πεδία, Ποίηση και Μαθηματικά. Παρέχονται επίσης στοιχεία για το ότι τόσο στα Μαθηματικά όσο και στην Ποίηση η ομορφιά δημιουργείται από τις κρυμμένες δομές/ μοτίβα/ πρότυπα (structures/ patterns) και ιδέες που είναι τόσο εκπληκτικές που δεν συλλαμβάνονται ακαριαία από τη συνειδητή σκέψη, παρά μόνο από την ενεργητική φαντασία και την ασυνείδητη γνώση.
