Στη σημερινή ανάρτηση, πέμπτη στη σειρά ‘Υλικό και Σχόλια’, αναφερόμαστε στον Miroslav Holub. Ο Holub (1923-1998) ήταν Τσέχος ποιητής και Ανοσολόγος. Το έργο του επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις εμπειρίες του ως ιατρός, χρησιμοποιώντας σε πολλά ποιήματα τις επιστημονικές του γνώσεις για ποιητικό αποτέλεσμα. Και αυτός όμως τελικά αναφέρεται, στα ποιήματα και τα δοκίμια, στα Μαθηματικά.
Ο Δεκανέας που Μαχαίρωσε τον Αρχιμήδη
Μ’ ένα καλά μελετημένο χτύπημα
σκοτώνει τον κύκλο, την εφαπτομένη
και το σημείο τομής
στο άπειρο.
Επί ποινή
διαμελισμού
εξορίζει όλους τους αριθμούς
τους μεγαλύτερους από το τρία.
Τώρα στις Συρακούσες
διοικεί μια Σχολή Φιλοσόφων
επί δύο χιλιετηρίδες
κάθεται καβάλα σ’ ένα δόρυ
και γράφει:
ένα δύο
εν δυο
εν δυο
ένα δύο.
Ο Μάγος Τσίτο
Για να διασκεδάσει την Αυτού Μεγαλειότητα τον Βασιλέα
κάνει το νερό κρασί.
Τους βατράχους υπηρέτες. Τα σκαθάρια δικαστικούς. Και
βγάζει έναν Υπουργό
από έναν αρουραίο. Υποκλίνεται και ξεπετιούνται μαργαρίτες
από τ’ ακροδάχτυλά του.
Κι ένα φλύαρο πουλί κάθεται στον ώμο του.
Εκεί.
Σκέψου κάτι άλλο, απαιτεί η Αυτού Μεγαλειότητα ο Βασιλεύς.
Σκέψου ένα μαύρο αστέρι. Και σκέφτεται ένα μαύρο αστέρι.
Σκέψου στεγνό νερό. Και σκέφτεται στεγνό νερό.
Σκέψου ένα ποτάμι δεμένο με αχυρένια σχοινιά. Και το σκέφτεται.
Εκεί.
Τότε σπεύδει ένας σπουδαστής και ζητά: Σκέψου ημίτονο
άλφα μεγαλύτερο από το ένα.
Και ο Τσίτο χλομιάζει και θλίβεται: Να τον συγχωρούνε πολύ.
Το ημίτονο είναι
μεταξύ συν ένα και πλην ένα. Δε γίνεται τίποτα με
αυτό.
Και αφήνει τη μεγάλη βασιλική αυτοκρατορία, ήσυχα υφαίνει
το δρόμο του
μέσα από το πλήθος των αυλικών, τραβάει για το σπίτι του
γρήγορα.
Εφευρέσεις
Άνθρωποι σοφοί με μακριές λευκές τηβέννους έρχονται πρόθυμοι
στις γιορτές, δίνουν λογαριασμό για τα έργα τους
και ο Βασιλιάς Βέλος ακούει.
Κραταιέ Βασιλιά, λέει ο πρώτος, έφτιαξα δυο φτερούγες
για το θρόνο σου. Θα κυβερνάς από τον αέρα.-
Ακολουθούν επευφημίες και ζητωκραυγές και ο άνθρωπος
ανταμείβεται πλούσια.
Κραταιέ Βασιλιά, λέει ο δεύτερος, έφτιαξα έναν αυτόματο
δράκοντα που θα νικά αυτομάτως τους εχθρούς σου.-
Ακολουθούν επευφημίες και ζητωκραυγές και ο άνθρωπος
ανταμείβεται πλούσια.
Κραταιέ Βασιλιά, λέει ο τρίτος, έφτιαξα έναν καταστροφέα
των κακών ονείρων. Τώρα τίποτα δε θα ενοχλεί τον βασιλικό
ύπνο σου.-
Ακολουθούν επευφημίες και ζητωκραυγές και ο άνθρωπος
ανταμείβεται πλούσια.
Αλλά ο τέταρτος άνθρωπος λέει μόνο: Δε με άφησαν να κάνω
βήμα
οι αποτυχίες φέτος. Τίποτα δεν πήγε καλά. Ό,τι εργάστηκα
βγήκε άτεχνο.- Τρομαχτική σιωπή ακολουθεί και ο σοφός
Βασιλιάς Βέλος
είναι και αυτός σιωπηλός.
Εξακριβώθηκε αργότερα ότι ο τέταρτος άνθρωπος ήταν
ο Αρχιμήδης.
Ο Holub (1923-1998), δημοσίευσε δεκαεπτά ευρέως μεταφρασμένες ποιητικές συλλογές, περισσότερες από 130 εργασίες για την ανοσολογία και επιμελήθηκε τόσο λογοτεχνικά όσο και επιστημονικά περιοδικά. Το δοκίμιό του τού 1990 «Poetry and Science», ενώ αναφέρεται στην επιστήμη, είναι επίσης σχετικό με τα Μαθηματικά, και πράγματι στο τέλος ο Holub αναφέρει ένα μαθηματικό παράδειγμα για τα επιχειρήματά του. Θεωρεί ότι στη σύγχρονη επιστήμη, το ενδιαφέρον έχει μετακινηθεί από την παρατήρηση και την περιγραφή των υποατομικών μικροσκοπικών στοιχείων, στη μελέτη των Γενικών Συστημάτων και στην αναγνώριση του ρόλου του παρατηρητή. Υποστηρίζει ότι ‘ο τρόπος σκέψης’ είναι αυτός που είναι σημαντικός, παρά το ίδιο το σώμα της γνώσης.
Ο Holub συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι η έννοια της λέξης είναι ‘πολωμένη’ μεταξύ της επιστήμης και της Ποίησης, εν μέρει επειδή η πρώτη στοχεύει σε ενιαίο μονοσήμαντο νόημα, ενώ στη δεύτερη περισσότερες από μία σημασίες είναι σιωπηρές στο κείμενο: Δεν υπάρχει κοινή γλώσσα και κοινό δίκτυο σχέσεων και αναφορών. Η Ποίηση δεν είναι το πράγμα που λέγεται, αλλά ένας τρόπος να το λες. Για τις επιστήμες οι λέξεις είναι βοηθητικό εργαλείο. Στην ανάπτυξη της σύγχρονης Ποίησης οι ίδιες οι λέξεις μετατρέπονται σε αντικείμενα. Η βάση της Ποίησης είναι αυτό που δεν μπορεί να προφερθεί, ενώ η επιστήμη οφείλει να λέει τα πάντα. Ο στόχος μιας επιστημονικής επικοινωνίας είναι να μεταφέρει ξεκάθαρη πληροφορία για μια πτυχή μιας συγκεκριμένης άποψης της πραγματικότητας, ο στόχος της ποιητικής επικοινωνίας είναι να εισαγάγει ένα σχετικό συναίσθημα ή κατανόηση μίας πτυχής της ανθρώπινης κατάστασης. Έχω επανειλημμένα ενθουσιαστεί με το να ακούω από επιστήμονες συναδέλφους ότι διαβάζουν Ποίηση, γιατί είναι σύντομη, στιγμιαία και επιτόπου ανταποδοτική, όπως έπρεπε να είναι και μια καλή επιστημονική εργασία.
Ο Holub διεκδικεί μια πολύ σαφή διάκριση μεταξύ ποιητικής και επιστημονικής γλώσσας, και παρ’ όλο που σήμερα δεν συμφωνούμε με μια τόσο κατηγορηματική απόρριψη οποιουδήποτε κοινού στοιχείου, το απόσπασμα είναι ενδιαφέρον καθώς συλλαμβάνει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Σε αυτό το ίδιο άρθρο ο Holub συζητά επίσης ένα από τα δικά του ποιήματα, το “Ο Μάγος Τσίτο”, όπου ο Τσίτο καλείται να σκεφτεί πράγματα όπως ξηρό νερό ή αλλαγή νερού σε κρασί, κάτι που είναι σε θέση να κάνει. Αλλά μετά τον ρωτούν: Σκεφτείτε ημίτονο άλφα μεγαλύτερο από ένα, στο οποίο ο Τσίτο απαντά λυπημένα: το ημίτονο άλφα είναι μεταξύ συν ένα και πλην ένα. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα γι’ αυτό.
Κατά την άποψη του Holub, υπάρχουν έννοιες στη μαθηματική γλώσσα που δεν επιτρέπουν το επίπεδο αμφιβολίας ή πολυφωνικότητας που υπάρχει στην Ποίηση, μια έννοια που στην πραγματικότητα είναι αμφισβητήσιμη. (Η ημιτονοειδής συνάρτηση, για παράδειγμα, μπορεί σε ορισμένα συστήματα -ιδίως το υπερβολικό- να εκτείνεται εκτός συν ή πλην ένα.) Έχω αναφερθεί στον Holub γιατί, αν και φαινομενικά ισχυρίζεται ότι μιλάει για επιστήμη, στην πραγματικότητα αγγίζει καθαρά τα Μαθηματικά, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα τους ως άμεση αντίστιξη στην Ποίηση, αλλά αναγνωρίζοντας ότι η συντομία και η περιεκτικότητα της Ποίησης έχει πολλά κοινά με την επιστημονική γραφή. Ο Ρουμάνος μαθηματικός Solomon Marcus, ο οποίος συζητείται εκτενώς σε προηγούμενη ανάρτηση, έχει επίσης θεωρητικοποιήσει αυτούς τους «δύο πόλους της γλώσσας» και πάλι, σε αυτές τις περιπτώσεις, η προσεκτικότερη εξέταση υποδηλώνει ότι η διάκριση δεν είναι πολύ μεγάλη.
Πηγές Πληροφορίας
- Holub, Miroslav. “Poetry and Science: The Science of Poetry / The Poetry of Science.” In The Measured Word: On Poetry and Science, edited by Kurt Brown. Athens, Georgia: University of Georgia Press, 2001.
- Kempthorne, Loveday Jane Anastasia. Relations between Modern Mathematics and Poetry: Czesław Miłosz; Zbigniew Herbert; Ion Barbu/ Dan Barbilian. PhD thesis, Victoria University of Wellington, 2015.
- McClatchy, J. D. (Ed.). The Vintage Book of Contemporary World Poetry. Vintage Books, 1996.
