1 Δήμος Κόντος: Ο μπρουταλισμός της ζωής
Για τους φίλους του κινηματογράφου η τρίτη ταινία στην προσωπική πορεία του Μπρέιντι Κόρμπετ είναι μία συγκλονιστική αποκάλυψη.
Μέσα από μία ιλιγγιώδη σύνθεση προσπαθεί να μιλήσει για την ζωή του Ουγγρο-εβραίου Λάζλο Τοθ, αρχιτέκτονα γνωστού στην πατρίδα του, που έρχεται στην Αμερική το 1947 για να ζήσει την επαγγελία του ονείρου μακριά από την Ευρώπη του ολοκαυτώματος.
Εδώ λοιπόν ξεκινά η ζωή του επινοημένου χαρακτήρα του αρχιτέκτονα με την ρήση του Γκαίτε: «Κανείς δεν είναι πιο απελπιστικά σκλαβωμένος από εκείνους που πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι».
Μέσα από την ταινία σιγά σιγά αρχίζει να διαμορφώνεται μια σχέση του αρχιτέκτονα με τον μαικήνα βιομήχανο Χάρολντ βαν Μπιούρεν που του αναθέτει να φτιάξει ένα πολυσύνθετο αρχιτεκτόνημα στο όνομα της αποβιώσασας μητέρας του. Από την σχέση αυτή αρχίζει να αποκαλύπτεται μια «ηθελημένη παρανόηση» του σκηνοθέτη σεναριογράφου του έργου. Ο όρος μπρουταλισμός που ίσως ανήκει ο Λάζλο Τοθ, είναι ένα κίνημα της αρχιτεκτονικής που ξεκίνησε το 1950, όχι σαν αισθητική αλλά ως ηθική, με αναφορά στο υλικό του σκυροδέματος, γνωστό ως υλικό των φτωχών και σαν αρχή του κινήματος εντοπίζουμε το έργο του Λε Κορμπυζιέ unite d habitation , στη Μασσαλία , που αποτελεί από τότε το πρώτο παράδειγμα για τη δημόσια στέγαση σ’ όλο τον κόσμο. Στην Αγγλία, την δεκαετία του 1950 εμφανίζονται δύο αρχιτέκτονες, οι Πήτερ και Άλισον Σμίθσον, οι οποίοι επηρεασμένοι από τα έργα του Λε Κορμπυζιέ δημιουργούν ένα νέο είδος οικοδομικής αισθητικής, το οποίο ονομάζεται μπρουταλισμός από το υλικό beton brut.
Όμως, σε κανένα σημείο του έργου δεν δηλώνεται ότι ο Λάζλο Τοθ, ανήκει στο παραπάνω κίνημα της αρχιτεκτονικής. Όταν τον ρωτά ο μαικήνας, ο Τοθ αναφέρει ότι ανήκει στη παράδοση του μπάουχάους.
Μέσα από την σχέση ζωής που αρχίζει να αναπτύσσεται μεταξύ του μαικήνα και του Λάζλο βρίσκεται και ο πυρήνας του κινηματογραφικού έργου. Η έμφαση, λοιπόν, δεν είναι στο κίνημα της αρχιτεκτονικής που συμπίπτει με την είσοδο του Λάζλο στον νέο κόσμο όσο στην έννοια του brutal, βάναυσου, ωμού και απάνθρωπου που αρχίζει να συνδέει τον πλούσιο Αμερικανό μεγιστάνα, με τον εβραίο αρχιτέκτονα που προσπαθει να ξαναφτιάξει τη ζωή του με την βοήθειά του.
Αφού κατ’ αρχήν τον απορρίπτει και τον διώχνει με βία από την κατασκευή που έχει αρχίσει με τις οδηγίες του γιού του, η σχέση τους αρχίζει να μπαίνει σε καινούργια φάση όταν ο κύριος βαν Μπιούρεν ανακαλύπτει την αξία του Ουγγροεβραίου αρχιτέκτονα και τον φωνάζει, δείχνοντάς του έργα του που είχε ανακαλύψει ο ίδιος, και του αναθέτει το μεγαλεπήβολο έργο που έχει στο μυαλό του, που θεωρεί ότι μόνο αυτός μπορεί να το φέρει εις πέρας.
Εδώ κάνουμε μία στάση για να ρίξουμε μια ματιά στην εικόνα του μεγιστάνα και την ιστορία του ρόλου των πλουσίων της τέχνης. Στην Αναγέννηση ως ένα βαθμό ο καλλιτέχνης δημιουργεί για να προσφέρει μεγαλείο και δόξα στους πλούσιους ηγεμόνες. Οι δισεκατομμυριούχοι της εντελώς πρόσφατης ιστορίας για τον ίδιο κόσμο που αρχίζει την καινούρια του ζωή ο Λάζλο Τοθ δεν έχουν σχέση με την Τέχνη.
Ο κύριος βαν Μπιούρεν της ταινίας εκφράζει ένα κοινωνικό στρώμα στην Αμερική που βγαίνει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με ανησυχίες και ενδιαφέροντα. Η Αμερική βέβαια έζησε την καταστροφή του πολέμου από μακριά και όσον αφορά το Ολοκαύτωμα από τους ίδιους τους διασωθέντες που βρήκαν καταφύγιο στον νέο κόσμο τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και μετά το πέρας του πολέμου, όπως η περίπτωση του Λάζλο. Είναι ένας άνθρωπος που ενδιαφέρεται για την Τέχνη, ακούει με θαυμασμό τα θέματα που θίγει ο Λάζλο και σε κάποια στιγμή του αναφέρει την ικανοποίησή του για την πνευματικότητα που έχει η συζήτηση μαζί του. Άλλωστε είναι αυτός που ανακαλύπτει το παρελθόν του Λάζλο στα αρχιτεκτονικά έργα του και τις δημιουργίες του στην Βουδαπέστη μέσα στον φάκελο που του παραδίδει, εκφράζοντας τον θαυμασμό του για το έργο του.
Μια εξαιρετική στιγμή της ταινίας που δείχνει και το επίπεδο του μαικήνα όσον αφορά την τέχνη είναι η επίσκεψη και των δύο στο νταμάρι μαρμάρου της Carrara της Τοσκάνης με κορύφωση τη σκηνή που σκύβει και φιλά το μάρμαρο, αυτό με το οποίο φτιάχτηκαν τα αριστουργήματα της Αναγέννησης.
Ο μπρουταλισμός λοιπόν της ταινίας δεν αφορά την κίνηση της αρχιτεκτονικής στην ιστορία, όοσο εκφράζει την ανάπτυξη της σχέσης του μαικήνα και του αρχιτέκτονα που καθορίζεται από την βιαιότητα και την ωμότητα με τον αμφιλεγόμενο βιασμό του αρχιτέκτονα από τον μαικήνα που καθορίζει και την πορεία του πρωταγωνιστή στο σενάριο.
Το τελευταίο μέρος της ταινίας που διαδραματίζεται στον χώρο της Biennale της Βενετίας του 1980 που οργανώνεται από τον Paolo Portoghesi και κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσε μια κριτική ματιά στην μέχρι τότε μοντέρνα αρχιτεκτονική. Εκεί η ανιψιά του, Ζόρια, φέρνει με καροτσάκι τον Λάζλο για να τιμηθεί από την Biennale για το σύνολο του έργου του.
Το όνειρο του νέου κόσμου έχει τελειώσει, οι συνθήκες ζωής στην Αμερική του καπιταλισμού είναι άγριες και ο Λάζλο, αφού η γυναίκα του, Ερζέμπετ, και η ανιψιά του, Ζόρια, αποφασίζουν να ζήσουν στο Ισραήλ μετά την προτροπή του Μπεν Γκουριόν το 1948 για την γέννηση του νέου κράτους, χωρίς να θεωρεί τον σιωνισμό αποκλειστική ταυτότητα, ακολουθεί το ρεύμα για να αφοσιωθεί στη νέα πατρίδα στην τέχνη που αγάπησε στη ζωή του. Στην αμερικανική κόλαση το Ισραήλ ίσως είναι η αρχή μιας νέας ζωής για τον Λάζλο που η Τέχνη του ήταν η πραγματική του ταυτότητα.
Οι στόχοι της ταινίας του Κόρμπετ ήταν μεγαλεπήβολοι και το σενάριο υπερφορτωμένο. Ο χρόνος θα δείξει αν πέτυχε τους στόχους του. Πάντως η έκφραση του προσώπου του Μπρόντι θα δείχνει πάντα την οδύνη της ζωής του Λάζλο.
Δήμος Κόντος
2 Ελισσαίος Βγενόπουλος: The Brutalist
Ανάμεσα σε δυο κόσμους
Μέσα στην πνιγηρή πραγματικότητα που ζούμε αυτό που εναγωνίως αναζητούμε είναι χρόνος και χώρος, χρόνος να πάρουμε μια ανάσα και χώρος, ζωτικός χώρος για να μπορέσει το πνεύμα να ανακλαδιστεί, ακριβώς όπως η αρχιτεκτονική τον έχει ανάγκη για να αναπτυχθεί.
Το «The Brutalist» του Μπρέιντι Κορμπέ (Η Γέννηση Ενός Ηγέτη, Vox Lux) βαθιά υποβλητικό δράμα εποχής που εμβαθύνει στους αγώνες της καλλιτεχνικής φιλοδοξίας με φόντο τη μεταπολεμική Αμερική. Με πρωταγωνιστή τον Άντριεν Μπρόντι σε μια ερμηνεία που καθορίζει την καριέρα του ως Λάζλο Τοτ, η ταινία εξιστορεί το ταξίδι ενός ουγγρικής καταγωγής Εβραίου αρχιτέκτονα, επιζώντος του Ολοκαυτώματος, του οποίου η αναζήτηση του αμερικανικού ονείρου διαμορφώνεται, και τελικά διαστρεβλώνεται, από τις δυνάμεις της εξουσίας, των προνομίων και των προκαταλήψεων.
Η ταινία ξεκινά στα ερείπια της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, όπου ο Λάζλο Τοτ (Άντριεν Μπρόντι) ένας Ουγγροεβραίος αρχιτέκτονας γοητευμένος από το Bauhaus, ξεκινά ένα επίπονο ταξίδι προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στοιχειωμένος από τα φαντάσματα του παρελθόντος του, αλλά οπλισμένος με ένα ακλόνητο όραμα για ένα νέο είδος αρχιτεκτονικής, ο Λάζλο ονειρεύεται να χτίσει μνημεία που θα ενσαρκώνουν την ανθεκτικότητα και τη νεωτερικότητα. Ωστόσο, ως μετανάστης στην Αμερική των μέσων του αιώνα, βρίσκει τον εαυτό του να μάχεται με ένα σύστημα που ευνοεί τη συμμόρφωση έναντι της καινοτομίας. Καταφέρνει πάντως μετά κόπων και βασάνων να φέρει τη σύζυγό του Ερζέμπετ (Φελίσιτι Τζόουνς), και την ανιψιά του Ζοφία κοντά του, οι οποίες βγαίνουν κι αυτές ζωντανές από το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο οποίο κρατούνταν.
Η τύχη του Λάζλο αλλάζει όταν διασταυρώνεται με τον αινιγματικό, άκρως χαρισματικό πάμπλουτο Χάρισον Λι Βαν Μπούρεν (Γκάι Έντουαρντ Πιρς), έναν άνθρωπο του οποίου ο πλούτος και η επιρροή, του προσφέρουν την ευκαιρία της ζωής του. Στην αρχή, ο μεγιστάνας φαίνεται να είναι ο σωτήρας του Λάζλο, αναθέτοντάς του μια σειρά φιλόδοξων έργων που τον κατατάσσουν στους υψηλότερους κύκλους της αμερικανικής αρχιτεκτονικής. Αλλά καθώς η ταινία εξελίσσεται, αρχίζουν να φαίνονται οι ρωγμές στη σχέση τους. Η πατρωνία του Λι Βαν Μπούρεν έχει κόστος, η επιρροή του εισχωρεί στα σχέδια του Λάζλο, στις φιλίες του, ακόμη και στο γάμο του, δημιουργώντας μια ψυχολογική μάχη εξουσίας που απειλεί να καταβροχθίσει τον ιδεαλιστή αρχιτέκτονα.
-Δεν μας θέλουν εδώ. Ουρλιάζει απελπισμένος ο Λάζλο στη γυναίκα του.
-Τι εννοείς; Τον ρωτά εκείνη θλιμμένη.
-Οι άνθρωποι εδώ δεν μας θέλουν. Επαναλαμβάνει ο αρχιτέκτονας, νιώθοντας ξένος και μόνιμα ανεπιθύμητος μετανάστης.
Ο Κορμπέ δομεί την αφήγηση ως μια εξελισσόμενη τραγωδία, με τον καλλιτεχνικό οίστρο του Λάζλο να έρχεται συνεχώς σε αντίθεση με τους συμβιβασμούς που αναγκάζεται να κάνει. Το αμερικανικό όνειρο, τόσο βασανιστικά εφικτό, παραμένει άπιαστο, καθώς ο Λάζλο αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τον ανεπαίσθητο αλλά διάχυτο αντισημιτισμό της εποχής, τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα των ευεργετών του και τις εντάσεις μέσα στην ίδια του την οικογένεια. Η ερμηνεία του Άντριεν Μπρόντι είναι συγκλονιστική ενώ η Φελίσιτι Τζόουνς δίνει μια συγκινητική ερμηνεία ως Έρζσεμπέτ, της οποίας η σιωπηλή δύναμη και η πίστη γίνονται πηγή παρηγοριάς αλλά και καθρέφτης του ίδιου του Λάζλο, ο Γκάι Πιρς υποψήφιος κι αυτός για Όσκαρ, συμπληρώνει το παζλ των υπέροχων ερμηνειών.
Γυρισμένο σε σαρωτικά 70mm και Vista Vision, το «The Brutalist» αγκαλιάζει την αισθητική των κλασικών χολιγουντιανών επών, ανατρέποντας παράλληλα τις παραδοσιακές αφηγηματικές δομές τους. Ο σχολαστικός σχεδιασμός παραγωγής και η εντυπωσιακή κινηματογράφηση της ταινίας πλαισιώνουν το έργο του Λάζλο ως ένα φυσικό και συναισθηματικό πεδίο μάχης, όπου κάθε κατασκευή που χτίζει είναι μια προσπάθεια να χαράξει μια μόνιμη θέση σε έναν κόσμο που τον βλέπει ως αναλώσιμο.
Καθώς τα χρόνια περνούν, η αληθινή φύση των προθέσεων του μεγιστάνα έρχεται στο φως, οδηγώντας σε μια καταστροφική αναμέτρηση. Ο Λάζλο πρέπει να αντιμετωπίσει το απόλυτο ερώτημα: Έχει οικοδομήσει κάτι μόνιμο ή υπήρξε απλώς ένα εργαλείο στο μεγάλο σχέδιο κάποιου άλλου; Η τελευταία πράξη της ταινίας είναι ένας στοιχειωμένος διαλογισμός για την κληρονομιά, την ταυτότητα και το κόστος της φιλοδοξίας.
Το «The Brutalist» έκανε πρεμιέρα στο 81ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας την 1η Σεπτεμβρίου 2024, όπου ο Κορμπέ βραβεύτηκε με το Ασημένιο Λιοντάρι Καλύτερης Σκηνοθεσίας και αναδείχθηκε μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες του 2024 από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου. Η ταινία κέρδισε 10 υποψηφιότητες στα 97α Όσκαρ (συμπεριλαμβανομένων Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας , Α’ Ανδρικού Ρόλου για τον Μπρόντι, Β’ Γυναικείου Ρόλου για τον Τζόουνς και Β’ Ανδρικού Ρόλου για τον Πιρς).
Ο Μπρέιντι Κόρμπετ, διαμορφώνει το «The Brutalist» ως ένα ιστορικό έπος και μια βαθιά προσωπική ιστορία εξορίας και καλλιτεχνικού αγώνα. Είναι μια ταινία για το μεταναστευτικό βίωμα, για τη σκοτεινή πλευρά της Αμερικής, για την επιβίωση, όχι μόνο με τη φυσική έννοια, αλλά και για τη διατήρηση της ψυχής του ατόμου απέναντι στις δυνάμεις της εξουσίας και της διαφθοράς. Όλοι ξέρουμε ότι η εξουσία χωρίς την κατάχρησή της είναι δυσεύρετη, οι μετανάστες όμως γνωρίζουν καλύτερα από τους υπόλοιπους, ότι είναι ανύπαρκτη.
