Η δολοφονία τού Φιλίππου Β΄ στις Αιγές τής Μακεδονίας. (Επ’ ευκαιρία των πρόσφατων εγκαινίων τού αναστηλωμένου ανακτόρου τού Φιλίππου Β΄ στις Αιγές, σημ. Βεργίνα).
91 ⸺ 93.2
91.Όταν στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Πυθόδωρος, οι Ρωμαίοι ανέδειξαν υπάτους τον Κόιντο Πόπλιο και τον Τιβέριο Αιμίλιο Μάμερκο, ενώ οργανώθηκε η εκατοστή ενδέκατη ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου μήκους ενός σταδίου ο Κλεόμαντις ο Κλειτόριος. Επί της αρχής τους,1 ο βασιλιάς Φίλιππος, ο οποίος είχε αναδειχθεί ηγεμόνας από τους ΄Ελληνες2 και άρχισε τον πόλεμο εναντίον των Περσών, έστειλε πρώτα τον ΄Ατταλο και τον Παρμενίωνα στην Ασία δίνοντάς τους μέρος της στρατιωτικής δύναμης με την εντολή να ελευθερώνουν τις ελληνικές πόλεις, ο ίδιος, δε, επειδή επιθυμούσε να διεξαγάγει τον πόλεμο με τη σύμφωνη γνώμη των θεών, ρώτησε την Πυθία εάν θα νικήσει τον βασιλιά των Περσών. Κι εκείνη του έδωσε τον ακόλουθο χρησμό:
Ο ταύρος είναι στεφανωμένος, το τέλος φθάνει,
υπάρχει αυτός που θα τον θυσιάσει.
Ο Φίλιππος, καθώς ο χρησμός ήταν σκοτεινός, τον εξήγησε κατά το συμφέρον του, ότι δηλαδή το μαντείο προλέγει πως ο Πέρσης θα θυσιαστεί σαν σφάγιο∙ ωστόσο δεν ήταν αυτή η αλήθεια, αλλά ο χρησμός σήμαινε το αντίθετο, ότι δηλαδή στη διάρκεια μεγάλης γιορτής και θυσιών προς τους θεούς ο Φίλιππος θα σφαγιαστεί σαν τον στεφανωμένο για θυσία ταύρο. Όμως εκείνος, έχοντας τη γνώμη πως οι θεοί στέκονται βοηθοί του, ήταν περιχαρής με την ιδέα ότι η Ασία θα γινόταν αιχμάλωτη των Μακεδόνων.
΄Αρχισε λοιπόν αμέσως τις ετοιμασίες για την προσφορά μεγαλοπρεπών θυσιών προς τους θεούς και συγχρόνως για την τέλεση των γάμων της κόρης του από την Ολυμπιάδα, της Κλεοπάτρας, την οποία ζευγάρωσε με τον Αλέξανδρο, τον βασιλιά των Ηπειρωτών, που ήταν γνήσιος αδελφός τής Ολυμπιάδας. Και επειδή ήθελε μαζί με τις τιμές προς τους θεούς όσο το δυνατόν περισσότεροι ΄Ελληνες να πάρουν μέρος στην εορταστική ευωχία, οργάνωσε και μεγαλοπρεπείς μουσικούς αγώνες και λαμπρά συμπόσια για τους φίλους και τους φιλοξενούμενους. Γι’ αυτό καλούσε με απεσταλμένους από όλη την Ελλάδα τους εκ φιλοξενίας προσωπικούς του φίλους και στους δικούς του ανθρώπους παράγγειλε να φέρουν όσο γίνεται περισσότερους γνωστούς τους από ξένα μέρη. Κι αυτό, γιατί προσπαθούσε με μεγάλο ζήλο να δείξει φιλοφροσύνη προς τους ΄Ελληνες και να τους ανταμείψει με αρμόζουσες επαφές για την τιμή που του έκαναν να του παραχωρηθεί η ηγεμονία [των ελληνικών δυνάμεων].
Το αναστηλωμένο ανάκτορο του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές (Βεργίνα)
92.Τέλος, ενώ συνέρρεαν πολλοί από παντού στη μεγάλη γιορτή και τελούνταν οι αγώνες και οι γάμοι στις Αιγές τής Μακεδονίας, όχι μόνο ατομικά κάποιοι από τους επιφανείς προσκαλεσμένους τον στεφάνωσαν με χρυσούς στεφάνους, αλλά και οι περισσότερες από τις σημαντικές πόλεις, ανάμεσά τους και η πόλη των Αθηναίων. Κατά τη δημόσια, δε, αναγγελία τής αφιέρωσης αυτού του στεφάνου, ο κήρυκας είπε στο τέλος ότι εάν κανείς επιβουλευθεί τον βασιλιά Φίλιππο και καταφύγει στους Αθηναίους, αυτόν πρέπει να τον παραδώσουν [για να τιμωρηθεί]. Με τη φράση αυτή που ειπώθηκε συμπτωματικά, σαν από κάποια θεία πρόνοια, έδειξε ο θεός αμέσως στον Φίλιππο την επιβουλή που επρόκειτο να εκδηλωθεί. Αυτά τα λόγια τα ακολούθησαν, σαν να ήταν καθοδηγούμενα από το θείο, και κάποια άλλα παρόμοια που προμηνούσαν τον θάνατο του βασιλιά. Στο βασιλικό, δηλαδή, συμπόσιο, ο τραγωδός Νεοπτόλεμος, πρώτος σε δύναμη φωνής και σε φήμη, έλαβε την εντολή από τον Φίλιππο να απαγγείλει μερικά ποιήματα από εκείνα που είχαν επιτυχία, και κυρίως από εκείνα που ήταν σχετικά με την εκστρατεία κατά των Περσών∙ ο καλλιτέχνης, κρίνοντας ότι το ποίημα [που επέλεξε] θα θεωρηθεί ταιριαστό με τη διαπεραίωση τού Φιλίππου [στην Ασία] και θέλοντας και να καυτηριάσει τον πλούτο τού βασιλιά των Περσών, που, μολονότι ήταν μεγάλος και περιβόητος, θα μπορούσε κάποια στιγμή να μεταπέσει από την τύχη στην αντίθετη κατάσταση, άρχισε να λέει το παρακάτω ποίημα:3
Τώρα στοχάζεστε απ’ τον αιθέρα πιο ψηλά
και για εκτεταμένες πεδιάδες με χωράφια,
στοχάζεστε να υψώνετε αρχοντικά
άλλων αρχοντικών ανώτερα, αστόχαστα
εικάζοντας πως η ζωή δρόμο πολύ έχει μπροστά της.
Όμως αυτός ο γοργοπόδης σάς τυλίγει
τον δρόμο πορευόμενος τον σκοτεινό,
και φθάνει ξαφνικά δίχως να φαίνεται
και τις τρανές αρπάζει ελπίδες των θνητών,
ο ΄Αδης που πολλές θλίψεις δίνει.
Το ελεφαντοστέινο πορτρέτο του Φιλίππου Β΄ (382-336 π. Χ.), ύψους 3,2 εκ. (εύρημα του βασιλικού τάφου τού Φιλίππου).
και συνέχισε με τους υπόλοιπους στίχους, που όλοι περιστρέφονταν γύρω από το ίδιο θέμα. Ο Φίλιππος, ευχαριστημένος από το περιεχόμενο της απαγγελίας, είχε εξ ολοκλήρου, εντελώς παρασυρθεί από τη σκέψη της υποταγής τού βασιλιά των Περσών∙ συγχρόνως αναλογιζόταν και τον πυθικό χρησμό, που το πνεύμα του ήταν παρόμοιο με τους στίχους που λέγονταν από τον τραγωδό. Τέλος, όταν διαλύθηκε το συμπόσιο, και καθώς την επομένη άρχιζαν οι αγώνες, το πλήθος, μόλο που ήταν ακόμη νύχτα, συγκεντρωνόταν στο θέατρο και κατά το ξημέρωμα, όταν σχηματίστηκε η πομπή, μαζί με τα άλλα μεγαλοπρεπή που είχαν κατασκευαστεί για την περίπτωση, ακολουθούσαν τα αγάλματα των δώδεκα θεών κ α ι με έξοχο τρόπο φιλοτεχνημένα κ α ι διακοσμημένα με την αξιοθαύμαστη λαμπρότητα του πλούτου. Μαζί με αυτά υπήρχε στην πομπή δέκατο τρίτο άγαλμα, αυτό του ίδιου τού Φιλίππου, όμοιο με θεού, επειδή ο βασιλιάς ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του σύνθρονο με τους δώδεκα θεούς.
Το αρχαίο θέατρο των Αιγών.
93.Όταν γέμισε το θέατρο, εισήλθε μόνος του ο Φίλιππος φορώντας λευκό ιμάτιο, καθόσον είχε διατάξει τους δορυφόρους4 του να τον ακολουθούν από απόσταση∙ γιατί ήθελε να αποδείξει στους πάντες ότι τον προφύλασσε η αγάπη όλων των Ελλήνων και έτσι δεν έχει ανάγκη τη φρούρηση των δορυφόρων. Τη στιγμή λοιπόν που είχε κατακτήσει τέτοιου ύψους υπεροχή, και όλοι τον επαινούσαν και συγχρόνως τον μακάριζαν, εκδηλώθηκε η απίστευτη και παντελώς απροσδόκητη συνωμοσία κατά του βασιλιά και ο θάνατός του. Για να γίνει, δε, σαφής η σχετική εξιστόρηση, θα εκθέσουμε κατά πρώτον τις αιτίες τής συνωμοσίας.5
94. 3-4 Αφού έβαλε άλογα στις πύλες, ήλθε στις εισόδους του θεάτρου έχοντας κρυμμένο στα ρούχα του ένα κελτικό εγχειρίδιο. Όταν ο Φίλιππος κάλεσε τους φίλους του που τον ακολουθούσαν να μπουν πριν από αυτόν στο θέατρο και ενώ οι δορυφόροι βρίσκονταν σε απόσταση, ο Παυσανίας, βλέποντας τον βασιλιά μόνο του, όρμησε επάνω του, του κατάφερε καίριο κτύπημα [με το εγχειρίδιο] στα πλευρά και ξάπλωσε τον βασιλιά νεκρό∙ ο ίδιος, δε, έτρεξε προς τις πύλες και τα άλογα που τα είχε έτοιμα για τη φυγή του. Ευθύς, άλλοι από τους σωματοφύλακες όρμησαν προς το σώμα τού βασιλιά, και άλλοι ξεχύθηκαν στην καταδίωξη του σφαγέα∙ ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν ο Λεόννατος, ο Περδίκκας και ο ΄Ατταλος. Ο Παυσανίας πρόλαβε και ξέφυγε από την καταδίωξη και θα πρόφταινε να πηδήξει πάνω στο άλογο, αν δεν έπεφτε κάτω επειδή μπλέχτηκε το υπόδημά του σε ένα κλήμα. ΄Ετσι, ο Περδίκκας και οι δικοί του τον έπιασαν καθώς σηκωνόταν και μαχαιρώνοντάς τον όλοι μαζί τον σκότωσαν.
Η δολοφονία τού Φιλίππου Β΄ σε γκραβούρα του 19ου αι.
Ο Φίλιππος ήταν μόλις 46 ετών, όταν δολοφονήθηκε.
Η χρυσή λάρνακα τού Φιλίππου Β΄
1)Το 336 π. Χ. (Η δολοφονία διαπράχθηκε τέλος Ιουλίου, αρχές Αυγούστου).
2)Έναν χρόνο πριν, το 337, το πανελλήνιο συνέδριο της Κορίνθου αποφάσισε την κοινή εκστρατεία εναντίον των Περσών, και ο Φίλιππος εξελέγη «στρατηγός αυτοκράτωρ» αυτού του πολέμου.
3)Θεωρείται απόσπασμα από κάποια χαμένη τραγωδία.
4)Δορυφόροι ονομάζονταν οι σωματοφύλακες βασιλέων ή τυράννων, γιατί ως κύριο όπλο είχαν το δόρυ.
5)Στο σημείο αυτό τη συνέχεια της διήγησης του Διοδώρου θα την εκθέσουμε εδώ συνοπτικά. Προηγουμένως, ωστόσο, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι εκδοχές για τα αίτια και τους ηθικούς αυτουργούς τής δολοφονίας ήδη από την αρχαιότητα ποικίλλουν. Κάποιοι θεώρησαν τον δολοφόνο Παυσανία όργανο των Περσών, άλλοι των Μακεδόνων συνωμοτών που ήθελαν να ανεβάσουν στον θρόνο τον ανεψιό τού Φιλίππου, τον Αμύντα, γιο τού Περδίκκα, άλλοι της Ολυμπιάδας, ακόμη και του Αλεξάνδρου.
Σύμφωνα λοιπόν με την επικρατέστερη, όπως φαίνεται, μαρτυρία τού Διοδώρου, υπήρχε ένας Μακεδόνας, ο Παυσανίας, σωματοφύλακας τού Φιλίππου και αγαπημένος του για την ομορφιά του. Όμως ο βασιλιάς αγάπησε έναν άλλον, επίσης Παυσανία στο όνομα. Ο πρώτος εξύβρισε τον δεύτερο, ο οποίος εκμυστηρεύτηκε την προσβολή του στον στρατηγό ΄Ατταλο και, ύστερα από λίγες ημέρες, σε μία μάχη εναντίον των Ιλλυριών, στάθηκε μπροστά στον βασιλιά, δέχτηκε ο ίδιος όλα τα πλήγματα και σκοτώθηκε∙ στην ουσία, με αυτόν τον τρόπο αυτοκτόνησε. Τότε ο ΄Ατταλος κάλεσε σε δείπνο τον πρώτο Παυσανία, τον μέθυσε και τον παρέδωσε αναίσθητο στους ημιονηγούς να τον εξευτελίσουν ασελγώντας επάνω του. Όταν αυτός συνήλθε και είδε τις κακώσεις που είχε υποστεί το σώμα του, κατήγγειλε τον ΄Ατταλο στον Φίλιππο, ο οποίος όμως δεν τιμώρησε τον στρατηγό του, και ο Παυσανίας που διψούσε για εκδίκηση προχώρησε στη δολοφονία.
Επιστρέφουμε στη μετάφραση του κειμένου και παραθέτουμε το απόσπασμα (94.3-4) όπου εκτίθεται ο τρόπος με τον οποίο έδρασε ο Παυσανίας αφαιρώντας τη ζωή τού Φιλίππου.
