Το άρθρο μου βγήκε μεγάλο και για τον λόγο αυτό το χωρίζω στα δύο.  Την ερχόμενη εβδομάδα (ελπίζω, διότι έχω συγκεντρώσει το υλικό ) κι ας μην είναι τόσο επίκαιρο αφού το Πάσχα θα έχει περάσει, θα ακολουθήσει το 2^ο μέρος. Ο αμνός, ο συμβολισμός, η αρχέγονη εικόνα του, δεν είναι ζήτημα που αφορά τη στενή επικαιρότητα. Είναι ένα αρχέτυπο που, όπως όλα τα αρχέτυπα, συγκινεί γιατί μετουσιώνει το αντικείμενο, μια έννοια, σε ιδέα πανανθρώπινη. Γιατί ξυπνά μέσα μας μια φωνή ισχυρότερη από τη δική μας.

The Mystic Lamb. Benozzo Gozzoli (Italian, 1420-1497)

Δεν μπορεί, κάτι μας διαφεύγει. Πρόκειται για παρεξήγηση, νομίζω. Μου φαίνεται απίθανο ο Χριστός, ο Αμνός του Θεού, να κατέβηκε στη γη απλώς και μόνο για μας καταστήσει όντα ανεύθυνα αναλαμβάνοντας αυτός ο ίδιος προσωπικά τις αμαρτίες της ελαττωματικής ανθρώπινης φύσης. Κάτι το οποίο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υφίσταται, ωστόσο έχω την υποψία ότι η αποστολή δεν ήταν να καταστήσει τον άνθρωπο ρηχό και επιπόλαιο Γαργαντούα που επωφελείται των παραδόσεων για να ορμήσει σαν λιμασμένο αγρίμι στο ψητό. Κάτι μου λέει ότι ο συμβολισμός του αμνού – πλάσμα γαλήνιο, ταπεινό, υποτακτικό, υπομονετικό που στη συλλογική συνείδηση έχει ταυτιστεί με την αθωότητα, με την ηθική καθαρότητα – δεν είναι απλώς και μόνο για να υποδείξει το εύκολο θύμα που είναι στη διάθεσή μας κάθε Πάσχα – και φυσικά όχι μόνο – για να το σφάξουμε και να το σουβλίσουμε αναδύοντας λιγωτικές τσίκνες σ’ όλη την πλάση που γαργαλούν ακόμα περισσότερο την ακόρεστη σαρκοβόρα μας όρεξη.

“Τον λύκο φοβούνται αλλά πάντα ο βοσκός πηγαίνει τα πρόβατα στη σφαγή”.

Sheep going to the Slaughter, Early Morning, Near the Caledonian Road, London, 1965

Έχω τη φρικτή υποψία – και λέω φρικτή διότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από αυτό, στον αντίποδα για την ακρίβεια – ότι στόχος της έλευσης του Θεανθρώπου στη γη ήταν κάτι προς το πιο πνευματικό. Να, ας πούμε, μέσω του αθώου αμνού, να δούμε, να πλησιάσουμε και να αποδεχτούμε το ευάλωτο κομμάτι κάθε ζωντανού όντος. Συνεπώς και το δικό μας· που βέβαια υπάρχει σε καθέναν από εμάς. Μια αποδοχή που απελευθερώνει από τη σκληρότητα και το βάρος του μύθου που θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος της γης, ότι τα πάντα – ζώα, φυτά, το θαύμα αυτό καθαυτό της φύσης – έγιναν για να τα χαίρεται και να τα απολαμβάνει αποκλειστικά και μόνο ο άνθρωπος.

Εν πάσει περιπτώσει, τι ξέρω εγώ; Υπάρχουν αρμοδιότεροι για να συζητήσουν τα θέματα αυτά, εμείς εδώ στα εικαστικά μας. Απλώς μέρες που είναι μου ενέσκηψαν κάποιοι προβληματισμοί και είπα να τους μοιραστώ μαζί σας. Όχι, δεν θα μας μαυρίσω την καρδιά με το ακραία κρεατοφαγικό αυτό έθιμο. Δεν θα ασχοληθώ καν με το μαύρο πρόβατο. Γιατί πρώτα απ’ όλα το μαύρο χρώμα μού πάει, μ’ αρέσει η ανοίκεια αίσθηση του μαύρου. Είναι ισχυρή η ενέργεια – η δημιουργική, η πνευματική – που προσφέρει η Άλλη Ματιά.

Άλλο αυτό όμως και μ’ αυτό αλλού ίσως καταπιαστούμε. Εμείς εδώ στα δικά μας· θα δούμε κάποιες εικόνες με αρνάκια, πρόβατα και ενίοτε τράγους και κατσίκια – πίνακες και φωτογραφίες – και αυτές θα σχολιάσουμε.

Ram petroglyphs in Wolf ranch, Moab, Utah

• Αρχίζουμε από την αρχή, από τις σπηλιές του Chauvet, της Αλταμίρα, από τα πετρογλυφικά της Αφρικής και των αυτόχθονων Ινδιάνων της Γιούτα, που τα τοιχώματά τους βρίθουν από θαυμαστές ζωγραφιές ζώων.

Big horn sheep is shown penetrated with atlatl darts. the atlatl (spear thrower) was utilized up until about 3000 when it was replaced by the bow and arrow.

30.000 χρόνια πριν και, ανάμεσα σε λιοντάρια,  μαμούθ, ρινόκερους, βίσωνες,  άλογα με τοξότες σε σκηνές κυνηγιού, βρίσκουμε και πολλά κριάρια. Ξεχωρίζουμε ένα αξιομνημόνευτο, που σας το παρουσιάζουμε τελευταίο και το οποίο βαστάει πολύ κομψά στις μπροστινές χηλές του μια φλογέρα και μας ψυχαγωγεί με τη μουσική του.

Sheep playing a flute Petroglyph, in Sand Island.

• Ακολουθεί ένα ρωμαϊκό ανάγλυφο που απεικονίζει τα ονομαζόμενα suovetaurilia, αρχαία τελετή εξαγνισμού όπου θυσιάζονταν τριών ειδών ζώα: πρόβατα, γουρούνια και ταύροι. Ενδιαφέρον έχει η πληροφορία ότι η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία μιας τέτοιας τελετής συναντάται στην Οδύσσεια, όπου ο Τειρεσίας προσκαλεί τον Οδυσσέα – όπου γάμος και χαρά ο πολυμήχανος – στη θυσία των τριών αυτών ζώων προς τιμή του Ποσειδώνα.

Ancient suovetaurilia relief, exhibited in the Louvre

• Εδώ έχουμε ένα κομμάτι μεσαιωνικής ταπισερί (1500–1530 περίπου) των Κάτω Χωρών, αγνώστου δημιουργού, που απεικονίζει μια γαλήνια βουκολική σκηνή. Το ζευγάρι των βοσκών, καθισμένο καταγής, παίζει μουσική. Γύρω τους πρόβατα βόσκουν άνθη και τρυφερό χορτάρι. Ο βοσκός παίζει τη γκάιντα και η βοσκοπούλα διαβάζει τις νότες από μια παρτιτούρα που κρατάει στο χέρι της και τραγουδά ακολουθώντας τον σκοπό.

Shepherd and Shepherdess Making Music ca. 1500–1530

Η ταπισερί είναι υφασμένη από μαλλάκι αρνίσιο, το υλικό του θέματός μας, και μεταξωτή κλωστή.

Shepherd and Shepherdess Making Music ca. 1500–1530. detail

detail

• Το μεγάλο Τέμπλο της Γάνδης, ή αλλιώς Η Λατρεία του Ιερού Αμνού, ολοκληρώθηκε το 1432 από τον νεαρό τότε Jan van Eyck, και θεωρείται το πρώτο σημαντικό έργο της Αναγέννησης. Πρόκειται για έργο τεραστίων διαστάσεων, στο μέγεθος μιας πόρτας αχυρώνα που ζυγίζει περισσότερο από έναν ελέφαντα. Η πορεία του μέσα στο χρόνο ταραχώδης. Ως ο πιο φημισμένος και περιζήτητος πίνακας παγκοσμίως, έχει κλαπεί ξανά και ξανά, έχει κινδυνέψει να καεί από τους ναζί, έχει καταστραφεί, έχει αποκατασταθεί.

Adoration of the mystic lamb, Ghent Altarpiece complete triptich. Jan van Eyck, ca.1432

Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το τέμπλο με κουτί παζλ που, όταν ανοίγει, μας αποκαλύπτει θησαυρούς που περιμένουν αποκωδικοποίηση. Άγιοι, μάρτυρες, κληρικοί, ερημίτες, δικαστές, ιππότες και μια χορωδία αγγέλων συρρέουν για να αποτίσουν φόρο τιμής στον Αμνό του Θεού που αποτελεί την κεντρική μορφή του μνημειώδους έργου. Ο αμνός στέκει περήφανα πάνω στον βωμό όπου θα θυσιαστεί, ενώ αιμορραγεί μέσα σε ένα χρυσό κύπελο.

Σε άλλα πάνελ ο Αδάμ και η Εύα, η Παρθένος Μαρία, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και ένας κορωνοφόρος Ιησούς. Τα πάντα απεικονίζονται με θαυμαστές και αναπάντεχες λεπτομέρειες για έργο τέτοιων διαστάσεων. Διακρίνουμε λεπτεπίλεπτές πτυχώσεις και αποχρώσεις ρούχων, πολύτιμους λίθους στα κοσμήματα, το χώμα κάτω από τα πόδια των προσκηνυτών, τα νεύρα στις πλούσιες φυλλωσιές, τις λόγχες του χορταριού, τους στήμονες, τη γύρη των ανθών.

Adoration of the mystic lamb. detail

Λόγιοι, κριτικοί τέχνης, θεολόγοι, ειδικοί σε σχετικούς τομείς μελετούν ακόμα το έργο και ανταλλάσσουν απόψεις. Τα σύμβολα είναι πολλά και η ερμηνεία του τέμπλου και της συγκεκριμένης σκηνής ειδικά, δεν είναι σαφής.

Adoration of the mystic lamb. detail

• Έρχεται ωστόσο η επόμενη εικόνα και μας αποκαλύπτει μια πρακτική ιδιαίτερα διαδεδομένη προς τα τέλη του 17ου αιώνα σε Γαλλία και Αγγλία η οποία βασίζεται στη Θεωρία της ξενομετάγγισης, στη διαβόητη  Dispute sur la transfusion sanguine, (1667-1668). Η ξενομετάγγιση αφορά μετάγγιση αίματος από ζώο σε άνθρωπο. Εδώ έχουμε μια απίστευτη και όμως πέρα για πέρα αληθινή ιστορία ενός Γάλλου ιατρού, του Jean Denis ο οποίος, με τη βοήθεια του επιδέξιου χειρουργού Paul Emmerez, προχωρούσε σε τέτοιες μεταγγίσεις αντλώντας αίμα από την καρωτίδα του ζώου και διοχετεύοντάς το στην ανθρώπινη φλέβα. Μοσχαράκια, κατσικάκια, σκύλοι και κυρίως αρνάκια (λόγω της γλυκιάς τους φύσης) υφίσταντο την επέμβαση (μοιραία εννοείται για αυτά) με φλεβοτομικούς αποδέκτες την «καλή κοινωνία», την παρισινή ελίτ. Στόχος μια θεραπεία αναζωογόνησης, η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου. Η μέθοδος εφαρμοζόταν επίσης και σε περιπτώσεις τρέλας. Με δυο λόγια, η ξενομετάγγιση θεωρείτο ελιξίριο νεότητας και ό,τι ήθελε προκύψει, un remédie à tous maux, μια θεραπεία δια πάσα νόσο και μαλακίαν, όπως το διατυπώνει ο Ματθαίος (κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Δ’ 23, Θ’ 35 και Ι’ 1)

llustration of an early xenotransfusion from lamb to man, from Purmann’s Grosser und gantz neugewundener Lorbeer-Krantz, oder Wund Artzney (1705). Beast in the Blood. Jean Denis et la Dispute sur la transfusion sanguine.

Τώρα θα μου πείτε γιατί, για ποιο λόγο να προτιμώνται τα δόλια τα ζώα από τους ανθρώπους; Εκτός από την προφανή απάντηση (που δεν είναι παρά το αναλώσιμο αυτών), καθώς επίσης και το γεγονός ότι η μετάγγιση από άνθρωπο σε άνθρωπο άργησε να εφαρμοστεί – μόλις το 1901 και μάλιστα μετά την ταυτοποίηση των ομάδων αίματος, υπήρχε ακόμα ένας κεφαλαιώδης λόγος· και σε αυτόν θα σταθούμε.

Τα ζώα, όπως υποστήριζε ο φιλόσοφος René Descartes, στη μελέτη του 1637 Discours de la méthode, υπακούοντας σε ένα «ζωικό αυτοματισμό», δεν έχουν λογική, λόγο και συνείδηση. Η θεωρία αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη θεωρία του Αριστοτέλη και του Γαληνού που πιστεύουν ότι το ζώο έχει βούληση και ψυχή. Στη συνέχεια, ο Jean Denis, αν και μαθητής του Descartes και ο «ικανότερος Καρτεσιανός φιλοσόφος», όπως τον χαρακτήριζαν στην εποχή του, πίστευε ακράδαντα στην ηθική ανωτερότητα του ζωικού αίματος. Και αυτό επειδή το ζώο είναι αθώο· δεν βαρύνεται από την ασωτία του ανθρώπου, τις λύπες και τις μελαγχολίες του, τη συνειδησιακή του κρίση – όλα χαρακτηριστικά που έρχονται ως συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος, της πτώσης και της εκδίωξης τού ανθρώπου από τον Παράδεισο.

Ο Denis με τη θεωρία και την πρακτική του, ξεσήκωσε μεγάλη αναταραχή στα παρισινά σαλόνια και στους ιατρικούς κύκλους, όπου το θέμα συζητιόταν και η «θεραπεία» ζητιόταν από πολλούς ενδιαφερόμενους για την ες αεί ευεξία και ακμαιότητα. Δοκίμια ιατρικά και φιλοσοφικά γράφτηκαν, ποιητές σκάρωσαν μετριότατους στίχους. Μέχρι που το θέμα κλιμακώθηκε με έναν εκτός συνόρων ανταγωνισμό επιστημονικής πρωτοκαθεδρίας, σε μια ακραιφνή και κυριολεκτική «κούρσα αίματος» ανάμεσα σε Γαλλία και Αγγλία, την οποία υποκινούσαν δύο βασιλιάδες, με την «επιστημονική κοινότητα» να ξεπερνά τα σύνορα των κρατών.

Laura Makabresku. contemporary art photography

Καταλήγοντας, σύμφωνα με τα παραπάνω, αλλά και όπως απεικονίζει η γκραβούρα του Matthias Gottfried, το αίμα του Ιερού Αμνού του προηγούμενου πίνακα του Τέμπλου της Γάνδης, που ρέει άφθονο στο χρυσό κύπελο, αναπαριστά την ξενομετάγγιση που σκοπό έχει τη θεραπεία του ασθενούς, την ευεξία και την εξασφάλιση της αιώνιας νεότητας του ανθρώπου. Είναι, ας πούμε ένα αιματολογικό wellness spa, όπως θα το ονομάζαμε σήμερα σε μια New Age πρακτική, η αναγέννηση της φύσης που, για μία ακόμα φορά, με έναν ακόμα τρόπο, προσφέρεται γενναιόδωρα στον άνθρωπο.

Με θύματα, φυσικά, πάντα τα ζώα.

Vegetable lamb of Scythia with lambs growing out of pods 17c

• Ο σκυθικός αμνός, φυτό και ζώο μαζί, το Φυτικό Αρνί των Τατάρων το οποίο αναφέρει και ο Μπόρχες στο Βιβλίο των Φανταστικών Όντων με την ονομασία Μπάρομετς – από τη ρωσική λέξη για το αρνί (баране́ц). «Μεγάλο δέος προκαλεί το Μπάρομετς, αυτό το παράξενο ζώο-φυτό ή φυτικό Αρνί των Τατάρων, που αποτελεί πρώτης τάξεως λιχουδιά για τους Λύκους, και που έχει το σχήμα αρνιού, το οποίο, όταν το σπάνε, εκκρίνει ένα υγρό σαν αίμα και μένει ολόφρεσκο όταν τα γύρω του φυτά έχουν μαραθεί».

Bertuch Vegetable Lamb

Ωστόσο το μυθικό φυτό πάει ως πίσω στον Ηρόδοτο και στο Χρυσόμαλλο Δέρας, αλλά και στον Κτησία, ιστορικό και λόγιο που συνόδεψε τον Μέγα Αλέξανδρο στο Ινδικό μέρος της εκστρατείας του, και ο οποίος αναφέρει ότι εκεί ανακάλυψαν δέντρα τα οποία παρήγαγαν μαλλί.

Vegetable lamb (Lee, 1887)

Οι δοξασίες γύρω από το μυστηριώδες φυτό έλεγαν ότι από τα κλαδιά του φύτρωναν αρνιά τα οποία βοσκούσαν περιμετρικά συνδεδεμένα με το φυτό μέσω του ομφάλιου λώρου τους και, όταν κοβόταν αυτό το κλαδί, τα αρνιά πέθαιναν. Έχουμε εδώ μια σαφή και δυνατή σύνδεση της ζωής ανάμεσα σε φυτά και ζώα, flora and fauna αλληλεξαρτώμενη και ανατροφοδοτούμενη.

Ο σκυθικός αμνός αναφέρεται από τον Francis Bacon, τον Athanasius Kircher καθώς και από πολλούς βοτανολόγους της εποχής, και το λήμμα περιλαμβάνεται στην 1η έκδοση της εγκυκλοπαίδειας του Denis Diderot.

Cibotium barometz. Tο φυτό όπου βασίστηκε ο μύθος Botanischer Garten München, Nymphenburg.

Ενδιαφέρον έχει να πούμε ότι ο μύθος βασίζεται σε ένα πραγματικό φυτό (Cibotium barometz), που εικονίζεται εδώ και ανήκει στην οικογένεια της φτέρης, της οποίας τα ριζώματα, όταν καθαριστούν από τα φύλλα τους και αναποδογυριστούν, μοιάζουν με τετράποδο ζώο.

Illustration for the sounds, from the 1658 Orbis Sensualium Pictus edition. From the very first picture book for children in English.

• Στα αρχαία ελληνικά κείμενα το βέλασμα των προβάτων περιγράφεται ως βη βη. Το β στα αρχαία ελληνικά προφερόταν μπ και το η ως μακρό ε=εε,

Άρα, και εφόσον είναι μάλλον απίθανο να πρόβατα να βέλαζαν αλλιώς στην αρχαιότητα, θα πρέπει να δεχτούμε ότι το β στα αρχαία ελληνικά προφερόταν μπ και το η  ως ένα μακρό (e) = (ee). Άρα μπέε μπέε.

Ελλείψει σχετικής αρχαιοελληνικής εικόνας/ επιγραφής παραθέτω την εικόνα του πρώτου αγγλικού παιδικού αλφαβητάριου που τυπώθηκε το 1658 από την Orbis Sensualium Pictus. Εδώ βλέπουμε εικονογραφημένους τους ήχους των ζώων, με 2ο στη σειρά το αρνάκι μας.

The alchemical manual of Ulrich Ruosch.The Ritman Library Ulrich Ruosch

• Η παραπάνω εικόνα είναι από το χειρόγραφο του Ulrich Ruosch, ιατρού και αλχημιστή, οπαδού του Παράκελσου. Πρόκειται για ένα ωραίο εγχειρίδιο του 1680, το οποίο απεικονίζει τον κόσμο των αλχημιστών του 17ου αιώνα, συνδέοντας πλανήτες, μέταλλα και συμπαντικές δυνάμεις με τον επίγειο κόσμο των τεσσάρων στοιχείων. Η σειρά των επτά αρετών καταλήγει με την Patientia, την Υπομονή, με το αρχετυπικό σύμβολο του Αμνού και το μάτι του Θεού που τα βλέπει όλα και κοιτάζει βαθιά την καρδιά του αλχημιστή.

Stonehenge– Twilight. about 1840.

• Ακουαρέλα του μεγάλου ζωγράφου του 19ου αιώνα, Joseph Mallord William Turner, που εντάσσεται στο καλλιτεχνικό κίνημα του Ρομαντισμού. Κάτω από ένα καθαρό ουρανό, όπου τα αραιά παραταγμένα σύννεφα ζυγιάζουν τον πίνακα με ένα σμήνος πουλιών στο άλλο του άκρο, προβατάκια βόσκουν και κατρακυλούν την πλαγιά για να πιούν νερό σε μια μικρή λίμνη. Βρισκόμαστε στους λόφους του Wiltshire, στην κοιλάδα του Salisbury, όπου στέκεται το δαχτυλίδι του αινιγματικού, προϊστορικού μνημείου του Stonehedge. Ο Turner συχνά ζωγράφιζε την εξοχή της Οξφόρδης απ’ όπου καταγόταν και διέμενε σε όλη του τη ζωή.

26 Απριλίου 1903. Ένα κοπάδι πρόβατα ξεκουράζεται με φόντο την Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό

• Τέλος λέω να κλείσω το πρώτο μέρος του άρθρου μου με μερικές φωτογραφίες προβάτων από τη χώρα μας για να μας φέρω σιγά σιγά στα δικά μας.

26 Απριλίου 1903. Η Διονυσίου Αεροπαγίτου διατρέχει την εξοχή από ανατολή προς δύση χωρίς την παραμικρή δόμηση, πλαισιωμένη μόνο από δέντρα. Διακρίνουμε μόνο το θέατρο του Διονύσου και πέρα, προς την Αποστόλου Παύλου, τους βράχους του Άρειου Πάγου. Και σε πρώτο πλάνο ένα κοπάδι πρόβατα που, αφού βόσκησε, απολαμβάνει μηρυκάζοντας την τροφή του στους πρόποδες του Φιλοπάππου, με θέα τον λόφο της Ακρόπολης και τον Λυκαβηττό.

Πρόκειται για παλιά φωτογραφία η οποία είναι επιχρωματισμένη.

πρόβατα στην Ευαγγελιστρίας. 1903

Γαλατάς αρμέγει το κατσίκι του μπροστά στο Πανεπιστήμιο. Φωτογραφία του Αμερικανού δημοσιογράφου William Lewis Sachtleben, πρωταθλητή ποδηλασίας μεγάλων αποστάσεων, ο οποίος την τράβηξε κατά τη σύντομη διαμονή του στην Αθήνα πριν ξεκινήσει το ταξίδι του με ποδήλατο για την Ασία.

Είναι η εποχή που η Αθήνα είναι περιοχή κτηνοτροφική, και βοσκοί με την κάπα και την γκλίτσα ανά χείρας, σαλαγούν τα κοπάδια τους περνοδιαβαίνοντας στους χωματόδρόμους και στις πλαγιές του λόφου της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου. Ισχυροί παράγοντες της καθημερινής ζωής, παρέχουν τα προϊόντα τους κατευθείαν από την παραγωγή στην κατανάλωση σταματώντας την ελάχιστη κίνηση της πόλης, ενώ τα ζώα τους μασουλούν τα τρυφερά βλαστάρια των οπωροφόρων της Αθήνας. Τελικά, έπειτα από τις έντονες διαμαρτυρίες των περιβολάρηδων του Θησείου και της Πλάκας, αναγκάζονται να πάρουν τα κοπάδια τους και να πάνε αλλού, έξω από την σταδιακά αναπτυσσόμενη πόλη της Αθήνας.

— Στερεοσκοπική φωτογραφία, κάτι που κάνει το Ηρώδειο να φαίνεται μακρόστενο. 1907. Παρόμοιο σκηνικό, για να εμπεδώσουμε το εξοχικό τοπίο και το γεγονός ότι η Αθήνα μας ήταν περιοχή κτηνοτροφική, με τους εικονιζόμενους τσοπάνηδες να φυλάνε κοπάδια αμνοεριφίων.

1917. Εδώ τα κατσίκια κατέβηκαν και ξεκουράζονται ανάμεσα στους Αθηναίους, στην οδό Ακαδημίας. Σε ποιο ύψος να βρισκόμαστε άραγε; Πάντως άσφαλτος δεν έχει στρωθεί ακόμα επομένως τα ερίφια αράζουν στα μαλακά, κάτω από τις πυκνές ακακίες. Φωτογραφία του Pierre Machard, για τα αρχεία του Γαλλικού Στρατού.

1920. Βοσκοτόπια στις πλαγιές του Λυκαβηττού, εποχή που το Κολωνάκι ονομάζεται Κατσικάδικα. Μέχρι το 1880 η περιοχή είναι αραιοκατοικημένη και πάνω από τη Δεξαμενή οι Λιδωρίκηδες (βουκόλοι που προέρχονταν από το Λιδωρίκι της Φωκίδας) βόσκουν τα κοπάδια τους και όλη η περιοχή μυρίζει γάλα και κοπριά αμνοεριφίων.

Ωστόσο, όπως είπαμε παραπάνω, οι βοσκοί φεύγουν λόγω διαμαρτυριών. Αλλά όχι από παντού. Στον τόπο μας πάντα υπάρχει τρόπος… Να λοιπόν, εν έτει 1920 και παρά την απαγόρευση βοσκής, ένας τσοπάνης – αυτός με κεντημένο με μεταξένια ασημοκλωστή (!), πολύ προσεγμένο ντουλαμά (έτσι βρήκα ότι λένε την κάπα που φοράνε οι βοσκοί) από μαλλάκι προβάτου προφανώς, με το κοπάδι του στην οδό Πινδάρου, εκεί που σήμερα είναι τα σκαλοπάτια, κάτω από τη Δεξαμενή και πάνω από τις λουσάτες βιτρίνες. Τελικά το έχει η περιοχή, δεν μπορούσε παρά να είναι καλοντυμένος ο συγκεκριμένος βοσκός.

Το άρθρο, όπως είπα στην αρχή, συνεχίζεται. Έχω πολλά να σας πω και να σας δείξω ακόμη, μείνετε μαζί μας.