Μητέρες τέλειες που το’ χουν από ένστικτο, μητέρες από συνθήκη, μητέρες στοργικές, μητέρες μαθητευόμενες, καλές, κακές, μέτριες, ανεπίδεκτες μαθήσεως μαθήτριες. Μητέρες πανικόβλητες, κουρασμένες, παθιασμένες, μητέρες τρομαγμένες, αφοσιωμένες, διστακτικές, απρόθυμες, μητέρες με υπερβάλλοντα ζήλο, μητέρες μπάτσοι, μητέρες μάρτυρες. Κτητικές μητέρες, ιδιοκτήτριες, που μετεξελίσσονται σε κακές πεθερές και ωστόσο υποστηρίζουν μετ’ επιτάσεως ότι αποτελούν μοντέλο μη-παρεμβατικότητας, για να προκαλέσουν στη συνέχεια κρίση ταυτότητας στις νύφες τους (κάτι ασυνάρτητα, δικά μου…)

Το ανωτέρω εμβληματικό (όχι, όχι δεν είπα εξαμβλωματικό)
στιγμιότυπο μας δίνει την ευκαιρία να αναλογιστούμε μια βασική όψη του ρόλου, να εξετάσουμε τον ρόλο χειρουργικά, όλο και βαθύτερα με εφαλτήριο τους δικούς μας εναλλασσόμενους ρόλους ως κάποτε παιδιά και ως νυν μητέρες. Ενσταντανέ, στάση σώματος, αλλά και περιβάλλων χώρος συντελούν σε ένα σενάριο που εκφράζει πλήθος βιωμάτων, και στόχο έχει να υπογραμμίσει ορισμένα αρκετά διαδεδομένα μητρικά χαρακτηριστικά.

Εδώ, που λέτε, βλέπουμε μια Μητέρα-Είδωλο, μια μητέρα larger than life που, με τη δύναμη της Μητέρας Φύσης βοηθάει, καθοδηγεί, ελέγχει ακόμα και τη ροή του ρυακιού του γόνου της. Διότι μια μητέρα οφείλει να φροντίζει τις ανάγκες του παιδιού της – κάποιος φορές στο εξτρίμ και κάποιες μάλιστα με μια υπόνοια προς το πολιτικό εξτρίμ -θα τα πούμε και αυτά. Στο μεταξύ δείτε τον μικρό να παρατηρεί με μεγάλη προσοχή τη ροή και την πορεία του προϊόντος του υπό το άγρυπνο βλέμμα της τρυφερής μητέρας η οποία έχει πάρει την ανάλογη στάση προς διευκόλυνση του τέκνου και δική μας ψυχαγωγία. Δείτε/ αναλύστε στάση σωμάτων: τέσσερα πόδια πατούν γερά εις την γη, η μητέρα τροφός γέρνει, το ρούχο της τσιτώνει με αυταπάρνηση για να σηκώσει το βρακάκι του σπλάχνου της, για να κατευθύνει το γιαπράκι του στο σωστό σημείο, που είναι με ακρίβεια το ρείθρο ανάμεσα στο πεζοδρόμιο και στο περιπολικό.

Εδώ, φίλοι μου, επιβάλλεται να σταθούμε. Κι αυτό διότι η εικόνα μεταφέρει μια πράξη με βαρύ συμβολισμό. Ενώπιόν μας έχουμε μια πολιτικοποιημένη κίνηση μητέρας-γιου για τέσσερα χέρια και για άλλα μέλη του σώματος, εμφανή και αφανή – με την ούρηση στο βανάκι της αστυνομίας να αποτελεί θέση-αντίθεση-σύνθεση. Ο ίδιος αυτός ο Χέγκελ, με τον Ηράκλειτο μαζί και το «τα πάντα ρει» του, δεν νομίζω να μπορούσαν να βρουν ωραιότερο παράδειγμα της διαλεκτικής θεωρίας ως προς την απουσία μιας διαχρονικής αλήθειας. Εδώ μητέρα-θεότης που μεταφέρει όλες τις παραδοσιακές αξίες και αρχές, και όμως και όμως… Καταπίνοντας με γενναιότητα και εθελοθυσία τις πλευρές του συντηρητικού της ρόλου η μητέρα αυτή ωθεί το πουλαράκι της, αποκαλύπτοντας μάλιστα το ασπρούλικο κωλαράκι του, να ουρήσει επί των εκπροσώπων του νόμου και της τάξης, και μάλιστα στηριζόμενο πάνω σε αυτούς. Ξεκάθαρα συμβολική εικόνα, αλλά διφορούμενη, ασαφής η σημειολογία της, θα μου πείτε. Πρόκειται άραγε για μια κίνηση εξεγερτική, περιφρονητική προς τις αρχές, ή μήπως άραγε για μια πράξη τροφοδοσίας, άρα και αποδοχής και σεβασμού της εξουσίας, μια πράξη βαθύτατη, εκ των ένδον, από μία πηγή εσωτερική, μυστική που πιο ένδον δεν έχει; Ας μην αναλύσουμε περισσότερο αυτό το δεύτερο σκέλος, μου έρχεται κάπως άβολο.

Άλλωστε, αν παρατηρήσουμε πέρα, αριστερά – φυσικά – και στο βάθος της εικόνας, θα δούμε κάτι που θα επιβεβαιώσει ότι το σενάριό μας ρέπει προς την πρώτη εκδοχή. Ημίγυμνο επίσης, αλλά αντιστρόφου γυμνότητας αυτή τη φορά – ανδρικό εξεγερτικό πρότυπο σαλτάρει το διαχωριστικό του αυτοκινητόδρομου με μεγάλη άνεση θα έλεγα. Το σαγιονοφορεμένο πόδι περνάει πάνω από τις λαμαρίνες, χωρίς φόβο και πάθος, με χάρη και τόλμη που θα ζήλευε και χορεύτρια καν-καν του Moulin Rouge την εποχή της Belle Époque, με το κεφάλι χωμένο μέσα σε καπέλο-κύπελο, και φορώντας μόνο το μαγιό του – ή μήπως ούτε καν αυτό; κάτι απριδερό διακρίνω στην επίμαχη περιοχή. Γενικώς μια χαλαρή διάθεση επικρατεί, που όμως, μην ξεγελιέστε, υπονοεί πολλά περισσότερα, καταλήγω.

Η μητέρα αυτή, μια μορφή καθ’ όλα παραδοσιακή, ωθεί τον μικρό της γιο σε μια όλωσδιόλου ανατρεπτική πράξη ανακούφισης.

Το γραπτό αυτό, που ξεκίνησε ως καθαρά επετειακό, για να εορτάσουμε μαζί την ημέρα της μητέρας, καταλήγει – συνειδητά/ ασυνείδητα, ποιος ειδικός θα μας πει και ποιον ενδιαφέρει; – σε ένα γραπτό που καλεί σε πολύμορφες εξεγέρσεις.
Ζήτω οι μαμάδες που, με την άμετρη φροντίδα τους, μας κάνουν αυτό που είμαστε, δηλαδή ανθρώπους δύσκολους που, ασφυκτιώντας, ανατιναζόμαστε δημιουργικά.

Στην ανωτέρω φωτογραφία βλέπουμε την Grace Jones όπως την ξέρουμε, ντυμένη, στολισμένη, ζωγραφισμένη, με φτερά επί κεφαλής, κεντίδια και πούλιες, με το ανδρόγυνο πρόσωπο και το αγαλματώδες της κορμί να ποζάρει επιβλητικό, διαφαινόμενο πίσω από τις αραχνοϋφαντες διαφάνειες με τις οποίες την έχουν διακοσμήσει. Τα μπροστινά της άκρα σε στάση φοβίσιμη, μισοκλειστά μισοανοιχτά, χερούκλες-δαγκάνες-οπλές γυαλιστερές σε ετοιμότητα. Βγαλμένη από τα βάθη των άγριων παραμυθιών του Άντερσεν και του Γκριμ που με μεγάλωσαν, η Τζόουνς αποτελεί ιδανικό αρχέτυπο καταβροχθιστικής μητέρας. Εδώ ζωντανεύει η μοχθηρή μητριά της Χιονάτης, η κακιά μάγισσα με το σπίτι από ζαχαρωτά στο Χάνσελ και Γκρέτελ, η βασίλισσα του Χιονιού.

Ελπίζω το παιδί μπροστά της να μην είναι το δικό της, αλλά φεύ κάπου διάβασα ότι το εν λόγω είδωλο της δεκαετίας ‘70-‘80 έχει ένα γιο. Έστω ακόμα κι αν είναι το παιδί της, βρε παιδί μου τουλάχιστον ας μην έχει δει τη συγκεκριμένη φωτογραφία το δόλιο. Νομίζω ότι δεν υπάρχει τρομακτικότερος εφιάλτης, όνειρο μέσα στο όνειρο όπου βλέπεις ότι κοιμάσαι και κάτι ορθώνεται καραδοκώντας πάνω από τον ανίσχυρο, παραδομένο στον ύπνο, χυμένο άνευ όρων στο κρεβάτι εαυτό σου. Πόσο μάλλον αν αυτό το κάτι είναι μια πανίσχυρη, μπαμπουλοειδώς σεξουαλική μητέρα με τη μορφή της Grace Jones. Τι να πρωτοφοβηθείς μετά.

Αλλά ας κλείσουμε ποιητικά. Με τον αγαπημένο Arthur Rimbaud που είχε και αυτός κάποια αναγνωρίσιμα θέματα με τη σκληρή μητέρα του.

«Κυρίες που στριφογυρίζουν πάνω στις ταράτσες γειτονιά στη θάλασσα· παιδίσκες και γυναίκες γίγαντες, υπέροχες μαύρες μέσα στα χαλκοπράσινα βρύα, κοσμήμτα όρθια πάνω στο παχύ χώμα των αλσυλλίων και των ξεπαγωμένων κηπαρίων, – νέες μητέρες και μεγάλες αδελφές με βλέμματα γεμάτα προσκηνύματα, σουλτάνες, πριγκίπισσες με τυραννικό βάδισμα και κουστούμι, μικρές ξένες και άνθρωποι γλυκύτατα δυστυχείς».

Από τις Εκλάμψεις. Παιδική Ηλικία, μτφ. Αλέξη Ασλάνογλου. Ο αγαπημένος ποιητής εδώ φωτογραφίζει την Γκρέις-μητέρα-γυναίκα-φόβητρο κάπου έναν αιώνα πριν τη γέννησή της. Το βρίσκω εκπληκτικό και το προσθέτω στη σπάνια ποιητική ικανότητα, στο χάρισμα προφητικής δεινότητας του Αρθούρου. Ο μικρός ιδιοφυής ποιητής από τη Σαρλβίλ είχε συναντήσει το αρχέτυπο μητέρας αράχνης στο πρόσωπο της θεοφοβούμενης, πουριτανής μητέρας του. Στους φόβους της μητέρας Βιταλί που κατά πολύ υπολείπονταν της μετέπειτα πραγματικότητας για την κατάληξη του γιου της. Με αυστηρότητα και πλήρη ακατανοησία προς τον γιο της η maman Vitalie Rimbaud επέβαλλε σε αυτόν, όσο μπόρεσε να τον κρατήσει υπό την εποπτεία της, αριστεία στο σχολείο, ανελλιπή παρουσία στην εκκλησία. Μετά, με την έκρηξη της εφηβείας, ο έλεγχος χάθηκε και ο μικρός Αρθούρος εκφράστηκε όπως κανείς άλλος· έζησε και έγραψε με λύσσα. Και η αυστηρή αγάπη (; ) της μάνας, και πάντως η ολοκληρωτική αδυναμία της να τον συντρέξει, κατέληξε στο τελείως αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Το παιδί της Γκρέις κοιμάται ανυποψίαστο, καλοταϊσμένο φορώντας ακόμα την μπροστέλα του. Στα ποδαράκια του κάτι σαν βραχιόλια διακρίνω – ή μήπως είναι αλυσίδες… Ύπνος βαθύς στο διπλό κρεβάτι της μαμάς – όπου ενδεχομένως να το συνέλαβε, τι ασύλληπτος υπαινιγμός! Όπου του έχουν στρώσει από πάνω ξεχωριστά σεντόνια. Στο κάτω μέρος κάτι αντικείμενα διακρίνονται, δύσκολα τα ξεχωρίζω, μεγεθύνω και κοιτάζω προσεκτικά. Κάτι σαν θηλιά μήπως ή ένα choker λαιμού της μαμάς. Ένα δίκιλο, ίσως και πεντάκιλο, βαράκι… Δίπλα, στο κομοδίνο ένα Perrier μια βαριά λάμπα και ένα βάζο με άνθη, ζωντανά ή πλαστικά, δεν ξέρω. Πάντως δωμάτιο παιδικό δεν είναι. Έχουμε λοιπόν μπροστά μας, ας πούμε, μια μαθητευόμενη μητέρα, καλή κακή, εμείς ας μη βιαζόμαστε να κρίνουμε από τα φαινόμενα. Είναι πάντως  η γυναίκα icon που έγινε και μητέρα.

Και ένα ενσταντανέ για να τιμήσω τη rock που τόσο αγάπησα και δεν θα πάψω να αγαπώ. Εικονιζόμενος το νήπιο Keith Richards , μοναχογιός της Doris Maud Lydia,  από μουσική οικογένεια και με εξαίρετο γούστο, απ’ ότι διαβάζω, και όχι μόνο στη μουσική. Η μαμά Λυδία, με γούστο και επινοητικότητα, έχει ζαλώσει τον μικρό Κιθ, απαράλλαχτη σκατόφατσα εξ απαλών ονύχων, και μαζί περπατούν αμέριμνοι σε κάποιον δρόμο του Ντάρφορντ. Κανείς δεν ενοχλείται από το θέαμα, όπως μάλλον θα συνέβαινε τώρα. Τι κάνεις στο μωρό άχρηστη μάνα; Το παιδί δεν ειν’ σκυλί, λυσ’ το μωρή κακούργα, και τα παρόμοια.

Εντωμεταξύ, στοίχημα, ότι ο μικρός Κιθ μόλις ανακάλυψε τα πόδια του πηλαλούσε σαν τον Speedy Gonzales και που να τον παραβγείς. Ποία η λύση για την περήφανη μητέρα; Όσο για τα χέρια, ξέρουμε πολύ καλά τι τα έκανε με το που τα ανακάλυψε· ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του – επαγγελματίας μουσικός της τζαζ -, του είχε υποσχεθεί ότι θα του δώσει την κιθάρα του μόλις καταφέρουν τα μικρά χεράκια να την φθάσουν. Ο σπόρος έβαλε μαξιλάρες, βιβλία, ότι έβρισκε μπροστά του, και τελικά έφθασε την κιθάρα. Με τα γνωστά – ευτυχώς για εμάς και τη μουσική – αποτελέσματα.

Αλλά για να επανέλθουμε στο θέμα μας· ποιο είναι άραγε το αποτέλεσμα των δεσμών του εικονιζόμενου νηπίου; Ποιο μοντέλο μητέρας εκπροσωπεί άραγε η Doris Maud Lydia, φροντιστής του εκκολαπτόμενου θρύλου της pop-rock; Ό,τι και να είναι, όσο ατίθασο κι αν βγήκε το παιδί, όση τρέλα/ πάθος/ λάθος κι αν έβγαλε στη ζωή του, αυτό κακά δεν πήγε.

Συμπέρασμα: Καμιά φορά το bondage βγαίνει σε καλό. Αρκεί η μητέρα να έχει διοχετεύσει μια φλέβα ισχυρού απελευθερωτικού πάθους.

Θα κλείσω με μια μητέρα νομίζω απροσδόκητη. Λίγοι ξεπερνούν τον τρόμο, θαρρώ, βλέποντας την κλασική ταινία του Πολάνσκι, διαβάζοντας το βιβλίο του Λεβίν, για να σκεφτούν ότι η νεαρή μητέρα Ρόζμαρι είναι απλώς μια άπειρη μητέρα, τρομοκρατημένη από την ευθύνη και τις τσιρίδες του νεογέννητου. Βρε τι αγιούτο απ’ τους γειτόνους, τι τραπεζώματα, τι καλοπιάσματα. Όλα πάνε στράφι μπρος στον πανικό της μικρομάνας. Γιατί δηλαδή, εσείς δεν πελαγώσατε όταν σας ‘φέραν το μωρό και το απίθωσαν δίπλα στο ξενυχτισμένο μαξιλάρι σας; Δεν ακούσατε στο κλάμα του μες στη μαύρη νύχτα όλες τις χθόνιες θεότητες να σας καταδιώκουν γιατί δεν ξυπνήσατε μισή ώρα νωρίτερα και το μωρό εχέσθη; Δεν κουρέψατε τα ωραία σας μαλλιά γιατί το διαολεμένο ρευόταν πάνω τους και τα πασάλειβε με κακοχωνεμένο γάλα; Δεν κοιτάξατε τα γουρλωμένα μάτια του να δείτε τον πατέρα του, και τον δικό σας μαζί εκεί μέσα, και τη μάνα σας και όλους τους προγόνους εκεί συγκεντρωμένους να σας δείχνουν με το δάχτυλο γιατί δεν ζεστάνατε αρκετά το μπιμπερό, ή δεν έχετε αρκετό γάλα να θηλάσετε, ή έχετε πάρα πολύ και η μαστίτιδα σας έχει πετρώσει ως τα κατάβαθα της ψυχής;

Είδαμε εδώ κάποιες μαμάδες. Λίγο λοξά τις είδαμε, γιατί μας αρέσουν οι λοξίες, και μας χρειάζονται.

Υπάρχουν κι άλλες. Μανάδες που έχουν αναθρέψει λόχους. Μάνα ρέιβερ, μάνα «ζακέτα να πάρεις», Μήδεια, μητέρα Τερέζα, Mama mia, Ελληνίδα μάνα, Ήρα, μητέρα όλων των θεών, δεσποτική, ζηλόφθονη. Μητέρα των δράκων του Game of Thrones. Μητέρα λύκαινα. Σούπερ μαμάδες. Όλα τα μοντέλα εκπροσωπούνται ακόμα επαρκώς, άλλα καλώς άλλα κακώς.

Sometimes I feel like a motherless child/ Sometimes I feel like a motherless child/ Sometimes I feel like a motherless child

A long way from home, a long way from home

Sometimes I feel like I’m almost done/ Sometimes I feel like I’m almost done/ Sometimes I feel like I’m almost done

And a long, long way from home, a long way from home

True believer/ True believer

A long, long way from home/ A long, long way from home.

Και σε αυτό το σημείο σοβαρεύομαι. Και όχι, δεν μπορώ να κλείσω αν δεν μιλήσω για τη μητέρα και για την απουσία της, αν δεν μιλήσω για το νέγρικο τραγούδι της μοναξιάς, της θλίψης και της κρυμμένης ελπίδας. Το Motherless child είναι ένα από τα πρώτα αυθεντικά blues, ένα negro spiritual που τραγουδιόταν από τους σκλάβους του Νότου στα μπαμπακοχώραφα.

Ακούστε εδώ το Motherless Child μαζί με το Summertime, με τη μοναδική φωνή της Mahalia Jackson.

Μιλάει με τη βραχνή φωνή του σκλάβου μέσα μας για την ορφάνια του πονεμένου. Για την ορφάνια που γίνεται απόσταση, απόγνωση, ξεσπιτωμός και δρόμος μακρύς. Που είναι κόσμος σκληρός και πορεία επίπονη, που είναι ανάγκη αστείρευτη, που είναι πίστη βαθιά και ωμή δυσπιστία.

Για την ορφάνια που όλοι μας γνωρίζουμε ακόμα κι αν έχει να κάνει με τη μικρή απουσία της μαμάς που μόλις βγήκε από το δωμάτιο τη στιγμή ακριβώς που την χρειαζόμασταν. Γιατί η ορφάνια έχει πολλά πρόσωπα, έχει πλούσιες ρίζες. Νιώθει τα χέρια που τείνουν προς αυτήν να γίνονται μαχαίρια που κόβουν τα κλαδιά από τα μέσα και αφήνουν τα φυλλώματα να αιωρούνται χωρίς κανένα κλαδί να τα βαστά, χωρίς ούτε κοτσάνι. Μιλάει για την ορφάνια που καταδικάζει σε αιώνια ξενιτιά.

Όμως το spiritual αυτό του τσακισμένου σκλάβου κρύβει μέσα του μια στάλα ελπίδα. «Κάποιες φορές» μας λέει. «Κάποιες φορές νιώθω ορφανός, κάποιες χωρίς μητέρα…».

Γιατί, όπως η ορφάνια έχει πολλά πρόσωπα και ρίζες, έτσι έχει και η μητέρα, έτσι και η μητρότητα.