Το πρόσφατο βιβλίο του Δημήτρη Παπαθανασίου συστήνεται με τον παιγνιώδη και ευρηματικό τίτλο Απορίες μιας πορείας ο οποίος, με την παρήχηση που εμπεριέχει, επαναφέρει στην πνευματική ζωή του καιρού και του τόπου το ζήτημα ή, καλύτερα, το ζητούμενο της απορίας ως αιτίας και, ταυτόχρονα, μεθόδου για την αναζήτηση της γνώσης. Πρόκειται για ένα απάνθισμα, μια συλλογή και συμπαράθεση ενός μεγάλου αριθμού από αποφθέγματα, γνωμικά, ρητά και παροιμίες, κείμενα και φράσεις, αφορισμούς, graffiti και βιογραφικά που συνιστούν τη «σοδειά» μιας ζωής, ό τι ο ανθολόγος έκρινε ότι πρέπει να επανακαταγραφεί για να προσφερθεί στον σύγχρονο αναγνώστη ως οδηγός και εγχειρίδιο ζωής. Γιατί αυτή είναι ουσιαστικά η πρόθεση του Παπαθανασίου –να συνθέσει ένα ψηφιδωτό από αποφθέγματα, παραδείγματα και κάθε είδους πολύτιμη πληροφορία και ρήση που ανάγεται και προσλαμβάνει τη μορφή της ανθρωπότητας όπως αυτή εκδήλωσε τη σοφία και τη ροπή της προς τη γνώση, την πρόοδο και την ευημερία μέσα από συγκεκριμένες περιπτώσεις ανθρώπων που τη σφράγισαν ανεξίτηλα.
Η έννοια της απορίας, που κυριαρχεί στον τίτλο, παραπέμπει με άκρα ευθύτητα στον πρώτο παν-επιστήμονα στην ιστορία του κόσμου, τον Αριστοτέλη, ο οποίος διαπίστωσε τη βαθιά ριζωμένη στον άνθρωπο επιθυμία και διάθεση προς τη γνώση, τη φυσική ροπή και κλίση του προς την ανακάλυψη και την ερμηνεία των δυνάμεων που συγκροτούν και συνέχουν τον κόσμο. Με αφετηρία, λοιπόν, τον Αριστοτέλη ο οποίος, βεβαίως, αποτελεί την κορύφωση μιας μακράς πορείας που ξεκίνησε με τους φυσικούς φιλοσόφους και, αργότερα, τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, ο άνθρωπος δεν σταμάτησε ποτέ να αναζητά τις αιτίες των φαινομένων αλλά και να στοχάζεται βαθιά σχετικά με τον ρόλο και τη θέση του μέσα στη ζωή και μέσα στην κοινωνία. Ένα μικρό δείγμα αυτού του στοχασμού που αναπτύχθηκε διαχρονικά προσφέρει εδώ ο Παπαθανασίου ο οποίος συγκεντρώνει όλα αυτά που ειπώθηκαν από τους σοφούς της ιστορίας και κέντρισαν το ενδιαφέρον και την προσοχή του ώστε να τα τοποθετήσει σε ένα δικό του, προσωπικό έδαφος γύρω από το οποίο όμως δεν υπάρχει το παραμικρό σύνορο που να μην επιτρέπει στους άλλους ανθρώπους να τα δουν και να τα εκτιμήσουν. Γιατί η προσωπική αυτή περιοχή ανοίγει και ανοίγεται σε όσους θελήσουν να περιηγηθούν σε όλα όσα οι σοφοί του κόσμου, όποια τέχνη ή επιστήμη κι αν υπηρετούσαν, έκριναν ότι έπρεπε να αποτελέσουν τους πυρήνες του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου.
Το ελκυστικό με το συγκεκριμένο βιβλίο δεν έγκειται μόνο στο πλήθος και την ποικιλία των αποφθεγμάτων και των γνωμικών, αλλά και στην αποσπασματικότητα και τη συντομία των ρήσεων που περιλαμβάνει. Γιατί αυτή η συντομία πέρα από το γεγονός ότι ταιριάζει και εναρμονίζεται με μία από τις βασικότερες πτυχές του σύγχρονου πολιτισμού, την ανάγκη για την καίρια και καταλυτική έκφραση που θα εξασφαλίσει στον μικρότερο δυνατό χρόνο τη μεγαλύτερη δυνατή συγκίνηση και διανοητική έξαρση έτσι που το «μικρό» και το «ολιγόλογο» να καθίσταται «μεγάλο» και άκρως διαφωτιστικό. Μπορεί κάποιος να ανακαλέσει εδώ την περίπτωση του Διονύσιου Σολωμού του οποίου το έργο υπήρξε πραγματικά εμβληματικό παρόλο που παρέμεινε θραυσματικό και αποσπασματικό αλλά και τα περίφημα ποιήματα χαϊκού που παρά τη συντομία τους έχουν την ιδιότητα να λειτουργούν σαν εκρήξεις που φτάνουν σε πολλές και διάφορες κατευθύνσεις της ανθρώπινης αντίληψης. Πέρα, όμως, από τη σημασία και την αξία της περιεκτικής έκφρασης, το συγκεκριμένο βιβλίο, έτσι όπως λειτουργεί σαν πόλος έλξης μιας σειράς από προσωπικότητες που εκφράστηκαν πάνω σε διάφορα θέματα θέτει με άκρα ευθύτητα ένα ακόμα ζήτημα της σύγχρονης αλλά και κάθε εποχής. Πρόκειται για την κατεύθυνση και τον προσανατολισμό του ανθρώπου που θα πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερα από ένα πεδία ενδιαφέροντος, περισσότερους από έναν τομείς γνώσης. Το αίτημα αυτό, περισσότερο επίκαιρο από ποτέ σε έναν κόσμο όπως ο σημερινός που αλλάζει και που απαιτεί από τον άνθρωπο να είναι πολύπλευρος και πολυπράγμων, ανακαλεί ένα αντίστοιχο αίτημα, αυτό της εποχής της Αναγέννησης που ήθελε τον άνθρωπο μια «καθολική», ολοκληρωμένη και πλήρη, δηλαδή, προσωπικότητα, ικανή να σταθεί και να διαπρέψει σε κάθε τομέα της επιστήμης, της τέχνης, της ζωής.
Ιδωμένο από αυτήν την άποψη το βιβλίου του Παπαθανασίου προσφέρει μια άριστη ευκαιρία στον άνθρωπο να περιηγηθεί σε ορισμένους από τους βασικότερους σταθμούς του ανθρώπινου πνεύματος, να εκτιμήσει την εφαρμογή της ανθρώπινης απόφανσης στη ζωή του και να αντιληφθεί τον τρόπο με τον οποίο η πρόοδος και η ευημερία κατακτώνται ταυτόχρονα σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Πάνω από όλα όμως να αντιληφθεί τη δύναμη της σκέψης στη ζωή του και την επενέργειά της στην ανθρώπινη δράση. Και η σκέψη αυτή θα πρέπει να πρέπει να αποτελεί γέννημα και συνέχεια της ευρύτερης ανθρώπινης σκέψης, των κατακτήσεων στις οποίες έφτασε η ανθρώπινη διανόηση. Στο σημείο αυτό μπορεί κάποιος να ανακαλέσει τον αρχαίο ρήτορα Περικλή ο οποίος στον Επιτάφιο λόγο του τόνισε τη σημασία της σκέψης πριν τη δράση και αυτό είναι κάτι που έρχεται για να προκρίνει η τέχνη του λόγου, σε όποια μορφή κι αν εκδηλώνεται. Ο λόγος ως τροφοδότης της σκέψης και η σκέψη ως τροφοδότης της πράξης διαμορφώνουν ένα τριπλό σχήμα το οποίο μπορεί να εμφανίζει αλληλομεταθέσεις αλλά λειτουργεί πάντα με απόλυτη ισορροπία για να εξασφαλίσει, μεταξύ άλλων, τη βεβαιότητα για την ηθική ποιότητα της ανθρώπινης προαίρεσης και επιλογής.
