Οι εκδόσεις Biblioteque και η ακαταπόνητη λογοτέχνης και μεταφράστρια Μαριάννα Παπουτσοπούλου μας φέρνουν σε επαφή με έναν κορυφαίο Ιάπωνα συγγραφέα, όχι πολύ γνωστό στο αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα, αλλά που θεωρείται από τους θεμελιωτές της σύγχρονης Ιαπωνικής λογοτεχνίας, στον 20ό αιώνα. Πρόκειται για τη νουβέλα «Μποτσάν, ο Δασκαλάκος», γραμμένη το 1906 από τον Νατσούμε Σοσέκι ,
( 1867-1916) [*λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Νατσούμε Κινοσούκε: το «σοσέκι» σημαίνει «πεισματάρης» στα Κινεζικά]. Η έκδοση είναι ένα μικρό κόσμημα, με εξαιρετικά περιποιημένο εξώφυλλο και οπισθόφυλλο από τον Στέλιο Χέλμη και , κυρίως, με μια άψογη, ρέουσα, ολοζώντανη μετάφραση -από την πρώτη του 1906 στα Αγγλικά- από την διακεκριμένη μεταφράστρια Μαριάννα Παπουτσοπούλου, έκδοση γεμάτη επίσης από πλήθος γλωσσολογικών και πραγματολογικών πληροφοριών, που βοηθούν τον αναγνώστη να μπει στο πνεύμα και την ουσία του έργου άμεσα και ουσιαστικά, όλα με τον κόπο και την επιμέλεια της μεταφράστριας.
Η ανάγνωση του μικρού αυτού μυθιστορήματος είναι μια απόλαυση που μας εισάγει στο ιστορικό και πολιτιστικό κλίμα της Ιαπωνίας των αρχών του 20ού αιώνα. Η σημαντική αυτή χώρα βρισκόταν στο μεταίχμιο τότε μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ της παλαιάς αυτοκρατορικής και κοινωνικής καθεστηκυίας τάξης και των επερχόμενων αλλαγών που το ανθηρό εμπόριο και η επαφή με τη Δύση έφερνε, κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Η συγγραφική παραγωγή του Σοσέκι , και η σύντομη ζωή του, συνέπεσαν με τις αλλαγές που διέτρεξαν την Ιαπωνική κοινωνία στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η παλιά τάξη των σογκούν και αυτοκρατόρων «Τοκουγκάουα», προσαρμοζόταν στην μεταβατική περίοδο «Μέιτζι», όπου ναι μεν η άρχουσα τάξη ήθελε να διατηρήσει προνόμια, ήθη, αυστηρούς τρόπους ζωής και τελετουργίες και κώδικες, αλλά ταυτόχρονα το άνοιγμα στη Δύση και το χρήμα που έρεε θα πρόβαλε και έναν νέο κώδικα συμπεριφοράς , ηθών , διασκέδασης και τέχνης, ένα ζήτημα πολύ λεπτών ισορροπιών και αντιθέσων.
Ο Σοσέκι [*λογοτεχνικό είπαμε ψεδώνυμο], γεννήθηκε στο Τόκιο, έζησε και σπούδασε Αγγλική λογοτεχνία στην Αγγλία, και δούλεψε ως καθηγητής Αγγλικών στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο [μετά τον Κοιζούμι Γιακούμο (Λευκάδιο Χερν) ]. Το Τόκιο -που σημαίνει «ανατολική πρωτεύουσα»- έπαιρνε εκείνο τον καιρό τα σκήπτρα της ανάπτυξης από την Οζάκα, και γινόταν ο ομφαλός της νέας Ιαπωνίας. Στο μυθιστόρημα του «Μποτσάν», [που θεωρείται διαχρονικό και κλασικό για τους Ιάπωνες, όπως και τα 3-4 άλλα που είχε γράψει, και οι οποίοι συμπατριώτες του τον είχαν τιμήσει βάζοντας τη μορφή του Σοσέκι στο 1000άρι χαρτονόμισμα γιεν] ουσιαστικά μετουσιώνει τις δικές του εμπειρίες από τα πρώτα χρόνια που δούλεψε ως πρωτοδιορισμένος καθηγητής Αγγλικών στο σχολείο Ματσουγιάμα, στο νησί Σικόκου. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας άτακτος , αψύς και αφελής νεαρός, ανεπιθύμητος από τους γονείς του και τον αδερφό του, που τον νοιάζεται μόνο η ηλικιωμένη φροντίστρια του σπιτιού, Κίγιο, .Ο ήρωας μας θα σπουδάσει Φυσική και θα πάει για δυο μήνες να διδάξει επιστήμες στο γυμνάσιο Ματσουγιάμα. Αυτοί οι δυο μήνες θα είναι καταλυτικοί για τη ζωή του, καθώς ο μικρός αυτός χώρος είναι ένας μικρόκοσμος της ευρύτερης Ιαπωνίας, με τους βυζαντινισμούς, τις αντιπαλότητες, τις μικρότητες, τον αγώνα επικράτησης μεταξύ ηθικής και φιλοδοξιών, την αντιπαράθεση της παλιάς νοοτροπίας ζωής με την καινούργια, και άλλα πολλά. Θα συναναστραφεί τους συναδέλφους , τους γείτονες, θα έρθει σε ρήξη με τους μαθητές του, γενικά θα μας μιλάει σε πρώτο πρόσωπο και θα μας λέει – με πολύ λεπτό και υπαινικτικό συγγραφικό σαρκασμό- για χαρακτήρες, παραλλαγές όλοι της ανθρώπινης φύσης, στους οποίους δίνει παρατσούκλια, που η μεταφράστρια τα έχει αποδώσει με τον πιο πετυχημένο, χαριτωμένο αλλά και ακριβόλογο τρόπο στα Ελληνικά από τα Αγγλικά, έτσι ώστε να απευθύνονται στον σημερινό αναγνώστη. Όπως άλλωστε και όλη η απόδοση του κειμένου είναι γλαφυρότατη, σύγχρονη, με Ελληνικά της εποχής μας, συμβάλλοντας στο να μην νιώθει αυτός που τη διαβάζει τα 120 χρόνια της ηλικίας της νουβέλας. Πράγματι, ξεφυλλίζοντας τον «Δασκαλάκο» είναι κάτι ανάλογο όπως όταν βλέπεις και τις υπέροχες, διαχρονικές ταινίες του μεγάλου Ιάπωνα σκηνοθέτη Γιασουχίρο Όζου, που, αν και φτιαγμένες στα ’40 και στα ’50, σου αφήνουν την αύρα δημοφιλούς και αγαπητής ελληνικής ταινίας του ’50 και του ’60, παρά τη διαφορά πολιτισμών.
Ο νεαρός Μποτσάν λοιπόν, θα περάσει σε δυο μήνες δια πυρός και σιδήρου, οι περιστάσεις θα το φέρουν να τελειώσει τη θητεία του σύντομα, εν μέρει νικηφόρα, γνωστικά, αλλά και γλυκόπικρα. Στο τέλος, η ανιδιοτελής αγάπη της γριάς Κίγιο είναι το απαλό άρωμα που μένει ύστερα από όλες τις συγκρούσεις, καθώς το βιβλίο κλείνει με έναν ωριμότερο πρωταγωνιστή και έναν πιο υποψιασμένο , ελπίζουμε, αναγνώστη.
Η Ειρήνη Βεργοπούλου είναι φιλόλογος.
