ΑΔΑΜ και ΕΥΑ
Ο πρώτος ετεροφυλόφιλος έρωτας
Ήμουν μαθητής Γυμνασίου όταν γυρίστηκε η ταινία Ανατολικά της Εδέμ, της οποίας η υπόθεση στηρίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του αμερικανού συγγραφέα John Steinbeck. Ο τίτλος του κινηματογραφικού αυτού έργου απασχόλησε, θυμάμαι, τους παιδικούς μου φίλους, που ήταν όλοι άριστοι μαθητές στο σχολείο, και έγινε θέμα των συζητήσεών τους.
Η ταπεινότητά μου δεν συμμετείχε σε αυτή τη συζήτηση. Η σχολική μου επίδοση ήταν πολύ χαμηλή για τέτοιου είδους συζητήσεις. Μόνο άκουγα και μάθαινα. Δεν μπορούσαν, λοιπόν, οι φωστήρες της γειτονιάς να καταλάβουν τι ήθελε να πει ο τίτλος του έργου, ενώ οι άριστοι σχολικοί βαθμοί τους δεν αρκούσαν για να δώσουν μια λογική εξήγηση στην απορία τους. Και αυτό γιατί μπορεί να διάβαζαν τα σχολικά μαθήματα, δεν είχαν, όμως, οι σπασίκλες, ποτέ ανοίξει τη Βίβλο, την Αγία Γραφή, όπως λέμε εμείς οι ορθόδοξοι. Έτσι, δεν έμαθαν ποτέ ότι ο Κάιν, μετά τη δολοφονία του αδελφού του, καταδικάστηκε από τον Θεό να περιπλανιέται για πάντα ως φυγάς και ότι φεύγοντας σημαδεμένος από τον Θεό για να μη τον σκοτώσουν, φτάνει κάποτε στη χώρα Νωδ, που βρίσκεται α ν α τ ο λικ ά τ η ς Ε δ έ μ. Αυτό μου έγινε μάθημα και όταν άνοιξα τη Βίβλο, δεν την ξανάκλεισα ποτέ.
Είχα κάνει τη μεγάλη στροφή από τους αθηναϊκούς δρόμους στα βιβλία, όταν άρχισα να διαβάζω τη Βίβλο σαν καπουτσίνος καλόγερος. Την έβρισκα, θα ‘λεγα, πιο ενδιαφέρουσα από τα ερωτικά και αστυνομικά μυθιστορήματα που διάβαζα στην εφηβεία μου, της οποίας ο καλός μύλος όλα τα αλέθει. Στη Γένεση, το πρώτο βιβλίο από εκείνα στην Πεντάτευχο (την αποδίδουν στον Μωυσή, αν και δεν υπάρχει η παραμικρή άμεση αναφορά στην πατρότητά της), επισημαίνονται (λίγοι το έχουν προσέξει) δύο περιγραφές της δημιουργίας του ανθρώπου. Στην πρώτη περιγραφή, ο Θεός λέει: « Ας φτιάξουμε τον άνθρωπό ‘κατ’εικόνα ημών’ και ‘καθ’ ομοίωσιν ημών’. Έτσι ο Θεός ‘εποίησε’ τον άνθρωπο άντρα και γυναίκα, που είναι ίσοι μεταξύ τους. Στη δεύτερη, πρώτα δημιουργείται ο άνδρας, ενώ το όνομα Αδάμ, που στην πρώτη περιγραφή αναφέρεται σε όλο το ανθρώπινο γένος, τώρα προορίζεται αποκλειστικά για τον πρωτόπλαστο. Το όνομα Αδάμ (που στην εβραϊκή σημαίνει ερυθρός, ερυθρωπός, γήινος) θέλει να πει ότι πλάστηκε από χώμα, και ύστερα, όπως το δείχνει υπέροχα η τοιχογραφία του Μιχαήλ Αγγέλου στην Καπέλα Σιξτίνα, ο Θεός τού εμφύσησε ζωή.
Στη συνέχεια ο Θεός σκέφτηκε πως δεν είναι καλό να είναι ο Αδάμ μόνος. Πήρε τότε μια από τις πλευρές του και έπλασε τη γυναίκα που ονομάστηκε Εύα, λέξη που στα εβραϊκά σημαίνει ‘ χορηγός ζωής.’ Μια ιουδαϊκή πηγή υποστηρίζει ότι η Εύα αντιπροσωπεύει ένα ευγενέστερο και υψηλότερο στάδιο εξέλιξης από ό,τι ο Αδάμ, επειδή πλάστηκε από ανθρώπινη ύλη και όχι από χώμα. Επομένως, – θέλει δεν θέλει το ανδρικό φύλο να το παραδεχτεί – η γυναίκα είναι το κορύφωμα της ανθρώπινης δημιουργίας. Υπάρχει ακόμα ένας μεταγενέστερος μύθος που λέει ότι, στα δυο πρώτα κεφάλαια της Γένεσης, είχαμε, ως σύντροφο του Αδάμ, δυο διαφορετικές γυναίκες: η πρώτη, που λεγόταν Λίλιθ, ζητούσε πλήρη ισότητα σε όλους τους τομείς. Ο Ντάντε Γκαμπριέλ Ροσέτι, που η Λίλιθ τον γοήτευσε περισσότερο από την Εύα, χρειάστηκε για να ζωγραφίσει το υπέροχο πορτρέτο της εφτά ολόκληρα χρόνια ( 1866-1873 ), όσα ακριβώς χρόνια δούλεψε ο Ιακώβ στον πεθερό του Λάβαν, για να του δώσει την όμορφη Ραχήλ.
Αυτή η απαίτηση της Λίλιθ ανάγκασε τον Αδάμ να ζητήσει, σαν κακομαθημένο παιδί, από τον Θεό την αντικατάστασή της με μιαν άλλη γυναίκα, πιο πειθήνια. Διαζύγια και γραφειοκρατία τότε δεν υπήρχαν και ο Θεός (που δεν του αρέσουν τα καπρίτσια του Αδάμ) φιλοτέχνησε την Εύα, το αριστούργημά του, που ναι μεν φαίνεται πιο πειθήνια από τη Λίλιθ, είναι όμως πολύ πιο επικίνδυνη, γιατί είναι α ν ε ξ ι χ ν ί α σ τ η και δικαιώνει τον Ουγκώ που λέει: «Η γυναίκα σχετίζεται με την άβυσσο» (La femme patricipe du gouffre).
Αυτή η γυναικεία ιδιότητα με έκανε, θυμάμαι, στα γυμνασιακά μου χρόνια να γράψω ένα δεκατετράστιχο με αυτό το θέμα. Το αντιγράφω από το σχολικό τετράδιο, όπου βρίσκεται μαζί με άλλα ποιήματα, γιατί νομίζω πως έχει για την περίπτωση ενδιαφέρον :
ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ
Πες μου, της Θήβας Βασιλιά, που κάθ’ αίνιγμα λύνεις,
ποιος είν΄ αυτός ο δαίμονας που τη χαρά μοιράζει,
τ’ άγριο κάνει ήμερο, σπάταλο τον τσιγκούνη,
τ’ άσχημο ομορφότερο κι όλα με μιας τ’ αλλάζει.
*
Δειγματολόγιο της ψυχής και της Απόκριας μάσκα,
στα μάτια του της θάλασσας το ψεύτικο το νάζι
και την καρδιά του που θαρρείς πως βρήκες κι όλο ψάχνεις
της άμμος η αστάθεια οπλίζει και διατάζει.
*
Εμπρός λοιπόν, απάντησε ποιος δαίμονας είν’ τούτος,
που αν τον πληγώσει ο έρωτας, σε κοπελιά αλλάζει
που ‘ναι πιστή σαν την αυγή στη μέρα που χαράζει
*
‘Ο,τι κι αν πεις, Οιδίποδα, σαν τη Βαβέλ θε να ‘ναι:
Ρώτημα ‘πα στο ρώτημα, πέτρα πάνω στην πέτρα
και πάντα για τον ουρανό θα λείπουν λίγα μέτρα.
Ο Δροσίνης, ο ποιητής που ύμνησε τη γλυκιά πατρίδα και όχι τη μεγάλη και ένδοξη όπως ο φίλος του ο Παλαμάς, εμπνέεται από το βιβλικό ζευγάρι και γράφει ένα όμορφο ποίημα που επιγράφεται ‘Εύα’ και ανήκει στη συλλογή Αμάραντα.Το παραθέτω γιατί είναι μέσα στο θέμα μας και η ματιά του ποιητή στην Εύα είναι ενδιαφέρουσα:
ΕΥΑ
Όταν η Εύα πρώτη της φορά
Έτυχε μεσ΄απ’ τ’ άνθη να προβάλει
κι είδε στου Παραδείσου τα νερά
Καθρεφτισμένα τα γυμνά της κάλλη,
*
Γεμάτη περηφάνια και χαρά
Στύλωσε το κατάξανθο κεφάλι
Και μες στα δυο τα μάτια τα γλαρά
Ξάστραψε κάποια επιθυμιά μεγάλη.
*
Ακούει της αμαρτίας τη φωνή:
«Από τα πλάσματα του Παραδείσου
Εσύ είσαι η ομορφότερα πλασμένη×
*
Φεύγα από τέτοια πλάση ταπεινή×
Εύα, ψηλό κι αντάξιο θρονί σου
Του Σαβαώθ ο θρόνος σε προσμένει».
Ο ποιητής φαντάζεται την Εύα να στέκεται ολόγυμνη (χωρίς φύλλο συκής θέλω να πω) μπροστά στα νερά του ποταμού, που, σύμφωνα με τη Βίβλο, διασχίζει και ποτίζει τον Παράδεισο, όπως ο Μαίανδρος ποταμός τον καταπράσινο και γεμάτο αγρίμια κήπο στ’ ανάκτορα του Κύρου, του αγαπημένου γιου της Παρυσάτιδος και σατράπη της Λυδίας. Στο φυσικό αυτό κάτοπτρο η Εύα βλέπει πρώτη φορά το σώμα της και νιώθει, όπως λέει ο ποιητής, «περηφάνια» για τα κάλλη της. Είναι όμως και η πρώτη στιγμή που ως γυναίκα θα συνειδητοποιήσει στο σώμα της τη δύναμή της, την οποία θα χρησιμοποιήσει αργότερα στον αγώνα της για την ισότητα των δύο φύλων. Δεν είναι τρελοί αυτοί που είπαν ότι όλα μπορούν να ηττηθούν από το ανθισμένο κορμί μιας γυναίκας . Άλλοι πάλι λένε πως είναι το αριστούργημα του Θεού. Και ένας άλλος , πιο σοφός αυτός, συμβουλεύει το αντρικό φύλο να φυλάγεται από τρεις μεγάλες συμφορές :το πυρ, τη γυναίκα και τη θάλασσα. Ακόμα και για τον Δημιουργό είναι εκτός ελέγχου. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας το επισημαίνει: « Le bon Dieu δημιουργώντας τη γυναίκα ήξερε φυσικά πως έκανε κακό του κεφαλιού του» (Δαιμονισμένοι). Και έχει δίκιο: Το αριστούργημά του τίναξε τον Παράδεισό του στον αέρα, όπως μια απόγονός της, στις μέρες μας, τα ανάκτορα του Μπάκινγχαμ.
Ο Αδάμ, με το μέτριο μυαλό και τον ευθυνόφοβο χαρακτήρα που τον χαρακτηρίζουν, ζούσε ξένοιαστα με την όμορφη γυναίκα του στον απέραντο Κήπο της Εδέμ, όπου τους έβαλε ο Δημιουργός να ζήσουν. Λέω ‘ξένοιαστα’ γιατί ακόμα δεν υπάρχει εραστής, που, όπως λέει ο Μπαλζάκ , «είναι ο εφιάλτης των συζύγων». Πάρ’ όλα αυτά δεν άργησε να έρθει η ώ ρ α τ ο υ τ ρ ί τ ο υ. Εδώ ανοίγω παρένθεση για να πω ότι δεν είμαι καθόλου υπερβολικός σε ό,τι είπα πιο πάνω για τον Αδάμ. Αρκεί να θυμηθεί κανείς τι είπε στον Δημιουργό για τον απαγορευμένο καρπό: Η Εύα «αυτή μοι έδωκεν από του ξύλου, και έφαγον». Ένας άντρας, σωστός άντρας, θα έπαιρνε την ευθύνη επάνω του και δεν θα έριχνε τα βάρη στην όμορφη γυναίκα του, για να σωθεί ο ίδιος. Πώς, λοιπόν, να μην πλήξει η Εύα με έναν τέτοιον άνδρα δίπλα της; Πώς να μην εισακούσει τη συμβουλή που της έδωσε το φίδι, ένα φίδι επαναστάτης; Όσο για τον Αδάμ, δεν ήταν σοβαρό εμπόδιο για την Εύα στην απόφαση που πήρε να δοκιμάσει τον απαγορευμένο καρπό. Αυτός ήταν για την Εύα ό,τι ο Μέγας Βασιλέας της Περσικής Αυτοκρατορίας για την Απάμη τη Βαρτάκου στο ομώνυμο σονέτο του Ι. Γρυπάρη: ό,τι τον κάμει γίνεται και θέλει ό,τι τον κάμει. Όχι μόνο δεν την έβρισε ή δεν την χαστούκισε, όπως θα έκανε ένας σημερινός σύζυγος, αλλά έφαγε και ο ίδιος. Είναι πάντως γνωστό στους πιστούς ότι κάτω από τη μορφή του φιδιού κρυβόταν ο Σατανάς, ένα Σατανάς επαναστάτης, όπως είπα πιο πάνω, που κάποτε ήταν άγγελος και υπηρετούσε τον Γεχωβά της Παλαιάς Διαθήκης. Δεν τον άντεξε όμως για πολύ και αυτομόλησε: από τον Παράδεισο βρέθηκε επικεφαλής των δαιμόνων στο «Πανδαιμόνιο». Ο Μίλτον μάλιστα, στον Απολεσθέντα Παράδεισο, βάζει στο στόμα του τον υπέροχο, αλλά και πολύ τολμηρό αυτό λόγο για τον θρήσκο της εποχής του αναγνώστη:
Κάλλιο να βασιλεύεις στην Κόλαση,
παρά να είσαι δούλος στον Παράδεισο.
Κλείνω την παρένθεση και επανέρχομαι στο ποίημα του Δροσίνη. Μπορεί ο Αδάμ να είναι ξένοιαστος και να γυρίζει, χωρίς να κάνει τίποτα, μέσα στον Παράδεισο, δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για την Εύα. Η γυναίκα πλήττει μαζί του και νύχτα–μέρα το μυαλό της είναι στο απαγορευμένο δέντρο και προπαντός στον απαγορευμένο καρπό του. Η γυναικεία της περιέργεια δεν την αφήνει σε ησυχία. Γι’ αυτό κάθε μέρα, πού τη χάνεις πού τη βρίσκεις, κοντά στο απαγορευμένο δέντρο είναι, λες και περιμένει απ’ αυτό μια αλλαγή στη ζωή της. Μια μέρα πρόσεξε κάτι ασυνήθιστο σ’αυτό το δέντρο της Γνώσεως, αλλά και της Παραφροσύνης, θα πρόσθετα. Ένα φίδι ( προσφιλές στην Εύα ζώο) ήταν τυλιγμένο γύρω από τον κορμό του δέντρου. Πλησίασε να δει καλύτερα και τότε το φίδι, ο «φρόνιμος όφις», όπως χαρακτηρίζει η Βίβλος αυτό το ζώο του αγρού, μίλησε πρώτα για την ομορφιά της:
Από τα πλάσματα του Παραδείσου
Εσύ είσαι ομορφότερα πλασμένη.
Έτσι θέλησε ο ποιητής ν’ αρχίσει την κουβέντα του το φίδι, όπως κάποιος νεαρός που φλερτάρει μια γυναίκα. Με αυτό το κομπλιμέντο – που είναι η μεγάλη αδυναμία της γυναίκας- το φίδι κέρδισε την προσοχή της και της είπε:
Φεύγα από τέτοια πλάση ταπεινή
Εύα, ψηλό κι αντάξιο θρονί σου
Του Σαβαώθ ο θρόνος σε προσμένει.
Με αυτά που της είπε το φίδι, δεν κολάκευε μόνο την ομορφιά της, αλλά άγγιζε και τη μεγάλη επιθυμία της, όπως λέει ο ποιητής στη δεύτερη στροφή του σονέτου. Πόσες, αλήθεια, γυναίκες σήμερα δεν έχουν αυτή τη μεγάλη επιθυμία της Εύας, π ο υ γ κ ρ έ μ ι σ ε τ η θ ε ϊ κ ή φ υ λ α κ ή κ α ι ά λ λ α ξ ε τ η ζ ω ή τ η ς; Ήδη στις δυο πρώτες στροφές του σονέτου, η Εύα έχει δει στα νερά του Παραδείσου τα σωματικά της κάλλη και έχει συνειδητοποιήσει την ασυνήθιστη δύναμη με την οποία είναι προικισμένη. Κάτι ήξερε ο Όσκαρ Ουάιλντ που έλεγε: «Η ομορφιά έχει το δικαίωμα να βασιλεύει ελέω Θεού». Με αυτό το όπλο αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει, στις μέρες μας, την ανδρική βία, που τις πιο πολλές φορές καταλήγει σε δολοφονία της γυναίκας, γιατί ο άντρας δεν αντέχει τον χωρισμό απ’ αυτή. Το κατάλαβε πρώτος ο Σαίξπηρ και το διακήρυξε: « Αδυναμία, το όνομά σου είναι γυναίκα ». Με αυτό το όπλο υπερέβη τα εμπόδια του αντρικού κατεστημένου και άνοιξε τις χρόνια και αιώνες κλειστές γι΄ αυτή πόρτες των πανεπιστημίων× με αυτό το όπλο και το δικαίωμα για πανεπιστημιακή μόρφωση που απόκτησε συνεχίζει τον αγώνα της για την ισότητα των δύο φύλων× με αυτά τα δυο όπλα, την ομορφιά και τη μόρφωση, έφτασε σήμερα ακόμα και στα ύπατα αξιώματα.
Κλείνοντας αυτό το κείμενο, θα έλεγα ακόμη ότι σε ένα βιβλίο του ο Αντρέ Ζιντ, θαυμάζοντας τον αγώνα των γυναικών για την ισότητα των δύο φύλων, τους δίνει μια συμβουλή που προτρέπει τις γυναίκες να αποβάλουν την ατολμία τους μπροστά σε κάθε εμπόδιο που στήνει το αντρικό κατεστημένο στην εξελικτική τους πορεία: «Το καλύτερο που έχει να κάνει μια γυναίκα», λέει ο νομπελίστας συγγραφέας, «είναι να μπορεί να ξεχνά πως δεν είναι άντρας. Τότε δεν εξαρτάται παρά από εκείνη τι θέλει να κάνει »
( L’ école des femmes ).
—————————-
