Όλες οι μικρές πόλεις έτσι είναι: τίποτα δεν ξεχνιέται εκεί.
Ακριβή μου ζωή
Τώρα, φίλε, που είσαι στα 85, τώρα που κοιτάζεις μπροστά και βρίσκεις τοίχο και μόνο πίσω ο ορίζοντας είναι μακρινός, η Αλίς Μονρό, η μεγάλη κυρία της μικρής φόρμας, σου δίνει κουράγιο να αντιμετωπίσεις τη γεροντική μελαγχολία και να συνεχίσεις τον δρόμο της ‘δεύτερης εφηβείας’, σωστά διάβασες , που ανοίγεται μπροστά σου και σε κατατάσσει στους ξεχωριστούς. «Το γεγονός ότι έχεις ζήσει πολλά χρόνια», λέει η νομπελίστρια διηγηματογράφος του Καναδά, «εξαλείφει τα προβλήματα. Σε κάνει μέλος της λ έ σ χ η ς τω ν ε κ λ ε κ τ ώ ν» ( Ακριβή μου ζωή ). Στα νιάτα σου ίσως να μη συμφωνούσες με αυτό που λέει× στα γερατειά, όμως, είσαι σαν τον απλό λαό που πιστεύει ότι οι διαβασμένοι (πόσω μάλλον οι μεγάλοι δημιουργοί του λόγου ή της τέχνης που βλέπουν τη ζωή όχι όπως οι πολλοί) είναι παντογνώστες .
Και σ’ αυτό, όπως στην προκειμένη περίπτωση, ο απλός λαός δεν πέφτει πάντα έξω. Πράγματι, πώς να μην ανήκεις στη «λέσχη των εκλεκτών», όταν η ‘δεύτερη εφηβεία’ – αν η καλή υγεία το θέλει – μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από την πρώτη της νιότης;
*
Λένε – και έχουν δίκιο – ότι το διήγημα στον τόπο μας δεν είναι είδος δημοφιλές, αν κρίνει κανείς από τις πωλήσεις. Γι’ αυτό υπάρχουν πολλά σημαντικά διηγήματα με την υπογραφή μεγάλων συγγραφέων, όπως, για παράδειγμα , του Χεμινγουέι , που παραμένουν ακόμη αμετάφραστα στη γλώσσα μας. Και αυτός είναι ο λόγος που, ενώ μεταφράζονται και κυκλοφορούν δευτέρας διαλογής ρομάντζα, παραμένουν άγνωστοι στη χώρα μας κορυφαίοι διηγηματογράφοι, όπως Τζον Τσίβερ ή ο Βίκτορ Πρίτσετ. Πάντως, σήμερα τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα από ό.τι ήταν άλλοτε και η Αλίς Μονρό κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά του βιβλίου με αρκετές από τις συλλογές διηγημάτων της, όπως Πάρα πολλή ευτυχία, Απόδραση, Μ’ αγαπάει δεν μ’ αγαπάει, Ακριβή μου ζωή, που για πολλούς είναι το πιο σκοτεινό της βιβλίο.
Η Αλίς Μονρό ( το πατρικό της όνομα είναι Laidlaw ) γεννήθηκε στις 10 Ιουλίου το 1931 στο χωριό Γουίνγκαμ της πολιτείας Οντάριο του Καναδά. Ο πατέρας της ήταν αγρότης και η μητέρα της δασκάλα. Το 1950 και ενώ σπούδαζε αγγλική φιλολογία στο πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο, δημοσίευσε το πρώτο της διήγημα. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της δούλεψε ως σερβιτόρα, εργάτρια σε αγρούς και βιβλιοθηκονόμος. Το 1951, σε ηλικία 20 ετών, παντρεύτηκε τον Τζέιμς Μονρό ή Μανρό ( προφέρεται και με τους δυο τρόπους ), με τον οποίο απέκτησε δυο κόρες. Το 1963 η οικογένεια Μονρό μετακόμισε στην πόλη Βικτώρια, όπου άνοιξε το βιβλιοπωλείο Μunro’s books, το οποίο λειτουργεί ακόμα και σήμερα. H Mονρό εμφανίστηκε στα γράμματα το 1968 και γνώρισε αμέσως την αποδοχή, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη της συλλογή διηγημάτων με τίτλο Ο χορός των χαρούμενων σκιών ( Dance of the Happy Shades ) που τιμήθηκε με κρατικό βραβείο. Το 1972 το ζευγάρι χώρισε. Τον Απρίλιο του 2013, τη χρονιά δηλαδή που τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ, έχασε τον δεύτερο σύζυγό της, τον οποίο είχε παντρευτεί το 1976.
Έχει εκδώσει κυρίως συλλογές διηγημάτων και θεωρείται κορυφαία πεζογράφος του Καναδά, ενώ για πολλούς είναι η υπ’ αριθμόν ένα σύγχρονη διηγηματογράφος παγκοσμίως. Τα διηγήματά της, αλλά και γενικά το διήγημα, βοηθούν στην καλύτερη ανάγνωση των μυθιστορημάτων. Με άλλα λόγια, καθιστούν τους αναγνώστες πιο απαιτητικούς. Και μας θυμίζει αυτή η άποψη τον κλασικό ορισμό που έδωσε ο Ένγκαρ Άλαν Πόου για το λογοτεχνικό αυτό είδος: «Το διήγημα», λέει ο πατέρας του αστυνομικής λογοτεχνίας, «είναι απόσπασμα μυθιστορήματος που μπορεί να διαβαστεί σε δημόσια συγκέντρωση».Το 2009 της απονεμήθηκε το Man Booker International, για το οποίο ήταν υποψήφια και το 2007. Το διεθνές αυτό βραβείο απονέμεται κάθε δυο χρόνια σε συγγραφέα που είναι εν ζωή και γράφει τα έργα του στην αγγλική γλώσσα. Η κριτική επιτροπή του βραβείου είπε τότε για τη Μονρό: «Με κάθε διήγημά της η Μονρό καταφέρνει να φτάσει το βάθος και την ακρίβεια που οι περισσότεροι μυθιστοριογράφοι πετυχαίνουν με ολόκληρο το έργο τους». Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η Σουηδική Ακαδημία στο σκεπτικό της για το βραβείο την αποκάλεσε «αυθεντία στο σύγχρονο διήγημα». Οι υποθέσεις των περισσοτέρων διηγημάτων της εκτυλίσσονται στο Νότιο Οντάριο του Καναδά και οι ήρωες των βιβλίων της είναι κυρίως γυναίκες, ενώ αυτό που χαρακτηρίζει το ύφος της είναι ότι, ενώ μας φαίνεται ουδέτερο, ξαφνικά και κατά παράξενο τρόπο νιώθουμε οικείοι με τα πρόσωπα της Μονρό. Είναι κάποιοι από μας, που τους είδαμε ή τους φανταστήκαμε και που τους αναγνωρίζουμε τώρα που η συγγραφέας τους στήνει μπροστά μας. Επίσης το στοιχείο του αιφνιδιασμού είναι τόσο συχνό στα διηγήματά της που έπειτα από λίγο αρχίζεις να το συνηθίζεις και να το θεωρείς φυσικό. Θα λέγαμε ακόμη ότι όπως συμβαίνει και με τους συγγραφείς που την ενέπνευσαν (Τσέχοφ, Φόκνερ, Φλάνερι Ο’ Κόνορ) στα διηγήματά της ξεπερνά τα τοπικά γνωρίσματα και οι χαρακτήρες της αποκτούν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Μερικοί τη συγκρίνουν με τον Τσέχοφ, καθώς θεωρούν ότι στη γραφή της, όπως και στη γραφή του Τσέχοφ, η πλοκή και τα συνταρακτικά γεγονότα έχουν δευτερεύουσα σημασία και ότι αυτό που μας παρουσιάζεται στα διηγήματά της είναι, όπως στα έργα του Τσέχοφ, η καθημερινή ζωή που κυλάει. Η αμερικανίδα πεζογράφος και δοκιμιογράφος Σίνθια Όζικ δεν δίστασε καθόλου να την αποκαλέσει ο «δικός μας Τσέχοφ». Άλλωστε, ο ίδιος ο Τσέχοφ επιβεβαιώνει αυτή την παρατήρηση της καθημερινότητας που ανιχνεύεται στα διηγήματα της Μονρό, λέγοντας στα περίφημα Τετράδια: «Αν θέλεις να καταλάβεις τη ζωή, πάψε να πιστεύεις αυτά που λένε και αυτά που γράφουν οι άλλοι, μόνο εσύ ο ίδιος να βλέπεις, να παρατηρείς και να συλλογίζεσαι». Επίσης μερικοί υποστηρίζουν ακόμα «ότι μοιράζεται την εμμονή του Τσέχοφ με τον χρόνο και την αδυναμία μας να αποτρέψουμε την κίνηση προς τα εμπρός». Η Αλίς Μονρό μαζί με την Μάργκαρετ Άτγουντ (βραβευμένη με δύο Μπούκερ) είναι οι σημαντικότερες συγγραφείς του Καναδά. Η Μονρό ήταν επί χρόνια υποψήφια για το Βραβείο Νόμπελ, το οποίο κέρδισε το 2013. Είναι όμως αλήθεια ότι η απονομή του Βραβείου Νόμπελ στην Αλίς Μονρό εκείνη τη χρονιά προκάλεσε έκπληξη και απογοήτευση, αν σκεφτεί κανείς ότι συνυποψήφιοι της Μονρό ήταν ο Μίλαν Κούντερα και ο Ουμπέρτο Έκο, τα δυο μεγάλα φαβορί. Πάντως, και η ίδια η Μονρό, όταν ανακοινώθηκε από τη Σουηδική Ακαδημία το όνομά της για το Βραβείο Νόμπελ του 2013, έμεινε έκπληκτη, γιατί ήταν κάτι που δεν περίμενε. Μάλιστα το έμαθε αργά τη νύχτα, ενώ κοιμόταν, από τηλεφώνημα της κόρης της, η οποία δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τη χαρά της και να περιμένει να ξημερώσει.
Στη συλλογή διηγημάτων που επιγράφεται Πάρα πολλή ευτυχία και είναι ένα από τα καλύτερά της βιβλία, στο τελευταίο από τα δέκα διηγήματα που περιλαμβάνει και που δίνει τον τίτλο στο βιβλίο, Η Αλίς Μορνό αφηγείται τη ζωή μιας σπουδαίας γυναίκας, της Σοφίας Κοβαλέφσκι, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα που προσελήφθη να διδάξει σε ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο και να γίνει μάλιστα ακαδημαϊκός της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Σε ένα άλλο της συλλογής διήγημα με τίτλο Διαστάσεις, ένα από τα πιο σκληρά της συλλογής, θα λέγαμε, η Αλίς Μονρό αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που πρέπει να ξεπεράσει τον πόνο που ένιωσε, όταν ο παράφρονας σύζυγός της δολοφόνησε τα τρία παιδιά τους, «για να μη γνωρίσουν τη δυστυχία να τα εγκαταλείψει η μάνα τους». Σε ένα άλλο διήγημα της συλλογής με τίτλο Γουένκλον Ετζ, μια μαθήτρια κολεγίου προσκαλείται σε δείπνο όπου διαβάζει γυμνή σε έναν ευκατάστατο κύριο. Δεν συμβαίνει, βέβαια τίποτα το ιδιαίτερο και ο ευκατάστατος κύριος ούτε τη βιάζει, ούτε της επιτίθεται. Η κοπέλα όμως αργότερα νιώθει μεγάλη ντροπή σαν να είχε βιασθεί. Πάντως, αυτό που αξίζει να προσέξει κανείς σε αυτή τη συλλογή είναι ότι κανένα διήγημα δεν έχει ευτυχισμένο τέλος.
Στη συλλογή που επιγράφεται Ακριβή μου ζωή και περιλαμβάνει δεκατέσσερα διηγήματα, η συγγραφέας προειδοποιεί τον αναγνώστη για τα τέσσερα τελευταία του βιβλίου λέγοντας : «Τα τέσσερα τελευταία κείμενα αυτού του βιβλίου δεν είναι ακριβώς διηγήματα. Αποτελούν ξεχωριστή ενότητα, καθώς δίνουν την αίσθηση αυτοβιογραφίας, παρότι στην πραγματικότητα δεν είναι πάντα ακριβώς αυτό. Πιστεύω ότι είναι τα πρώτα και τα τελευταία που έχω να πω για τη δική μου ζωή».
Στο τελευταίο από τα τέσσερα αυτοβιογραφικά, αλλά «όχι πάντα ακριβώς αυτό» κείμενα, όπως λέει η ίδια, που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή, υπάρχει ένα απόσπασμα όπου η συγγραφέας κάνει λόγο για ένα σχολείο, στο οποίο η Μονρό φοίτησε μόνο δυο χρόνια και όπως λέει η ίδια: «είχα ευχηθεί να μην το δω ποτέ ξανά στα μάτια μου». Τράβηξε την προσοχή μου αυτό το απόσπασμα, γιατί στο σχολείο αυτό, εν έτει 1939, επικρατούσε μια κατάσταση που θυμίζει τη σημερινή που οργιάζει στα δικά μας σχολεία. Θα κλείσω το κείμενο για τη μεγάλη κυρία της καναδικής λογοτεχνίας, αφού πρώτα ικανοποιήσω την περιέργεια του αναγνώστη, παραθέτοντας το απόσπασμα: «Έπειτα ήταν ένα σχολείο, στο οποίο είχα πάει δυο χρόνια από τη ζωή μου και είχα ευχηθεί να μην το δω ποτέ ξανά στα μάτια μου. Έπειτα από κείνα τα χρόνια η μητέρα μου είχε βάλει τον πατέρα μου ν’ αγοράσει μια αποθηκούλα στην πόλη για να πληρώνει φόρους στην πόλη κι έτσι να μπορώ να πηγαίνω στο σχολείο της πόλης. Όπως αποδείχτηκε, τελικά δεν χρειαζόταν να το κάνει αυτό, γιατί την ίδια χρονιά, τον ίδιο ακριβώς μήνα που άρχισα το σχολείο στην πόλη, κηρύχτηκε πόλεμος με την Γερμανία και, ως δια μαγείας, το παλιό σχολείο, το σχολείο όπου οι νταήδες μου είχαν βουτήξει το φαγητό και είχαν απειλήσει να με δείρουν, κι όπου κανείς δεν φαινόταν να μαθαίνει τίποτα μες στην οχλαγωγία, είχε ησυχάσει. Σε λίγο είχε μονάχα μια αίθουσα και έναν δάσκαλο, που προφανώς δεν κλείδωνε ούτε τις πόρτες στις διακοπές. Φαίνεται πως τα ίδια αγόρια που πάντα μου έκαναν τη ρητορική και ανησυχητική ερώτηση αν ήθελα να με πηδήξουν είχαν ακριβώς την ίδια λαχτάρα να πιάσουν δουλειά όσο και τα μεγαλύτερα αδέρφια τους να καταταγούν στον στρατό».
————————–
