April is the cruellest month, breeding
Lilacs out of The dead land,…..
T.S.ELIOΤ, The Waste Land.
Ήταν ένα συννεφιασμένο, θυμάμαι, πρωινό που έψαχνα στη μετάφραση της Έρημης Χώρας από τον νομπελίστα ποιητή να βρω το σχόλιο για δυο στίχους, οι οποίοι σε απόδοση Σεφέρη είναι οι εξής:
Την ώρα τη μενεξεδιά, την ώρα τη δειλινή που μάχεται
Κατά το γυρισμό, και φέρνει το ναύτη στο λιμάνι από το πέλαγο,
ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ , στιχ. 220-221
( At the violet hour, the evening our that strives
Homeward, and brings the sailor home from sea ).
Δεν βρήκα όμως σχόλιο γι’ αυτούς τους στίχους. Ίσως γιατί ο Σεφέρης δεν είχε σε τόσο μεγάλη υπόληψη τον Στίβενσον όσο ο Έλιοτ, ο οποίος
σε αυτούς τους στίχους θυμάται τον στίχο από το Requiem του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον: « Ηome is the sailor, home from sea ». Μπορεί, λοιπόν, να μη βρήκα το σχόλιο που ζητούσα στη μετάφραση του Σεφέρη, βρήκα όμως, εντελώς τυχαία, παλιές σημειώσεις για την Έρημη χώρα και συγκεκριμένα για το αρχικό χειρόγραφο του ποιήματος με τις επεμβάσεις του Πάουντ. Σημειώστε ότι ο Έλιοτ έφυγε από τη ζωή με την εντύπωση ότι το χειρόγραφό του χάθηκε ή καταστράφηκε, χωρίς καμία ελπίδα να το ξαναβρεί. Μπαίνω λοιπόν στο θέμα, αφού πρώτα, βέβαια, ικανοποίησα την περιέργεια του αναγνώστη για τους στίχους του Έλιοτ, που στάθηκαν αφορμή να βρω τις παλιές σημειώσεις για το ποίημα του Έλιοτ.
Η Έρημη χώρα διαβάστηκε από γενιές ολόκληρες γυμνασιόπαιδων, που επηρεάστηκαν πολύ από αυτό το ποίημα. Και το λέω αυτό γιατί είπαν ότι είναι ένα ποίημα για νέους και όχι για γέρους. Ένας από τους καλύτερους μελετητές του Έλιοτ, που ήταν και καθηγητής στο Χάρβαρντ, ο Ντέιβιντ Πέρκινς είπε το εξής για την Έρημη χώρα του Έλιοτ : « Ένα από τα εντελώς καινούργια πράγματα που έφερε το ποίημα αυτό, όταν πρωτοδημοσιεύτηκε, είναι η ασχολία του με τη ζωή της πόλης. Ο κόσμος τότε δεν είχε διαβάσει τίποτα σαν κι αυτό, γραμμένο σε αγγλική γλώσσα. Τα περισσότερα ποιήματα που γράφτηκαν την εποχή εκείνη προσπαθούσαν απλώς να είναι ευχάριστα. Μιλούσαν για τη ζωή του χωριού, παρουσίαζαν εικόνες της υπαίθρου, όμορφα τοπία και άλλα. Η δημοσίευση της Έρημης χώρας ήταν, λοιπόν, ένα δυνατό τράνταγμα και μια έντονη πρόκληση, διότι ήταν μια εικόνα της σύγχρονης ζωής και καταγίνονταν με την οικτρή και άδεια, χωρίς κανένα πνευματικό στόχο, πορεία των ανθρώπων στον σύγχρονο κόσμο ». Θα έλεγα ακόμη ότι για κάμποσα χρόνια το πλατύ κοινό δεν είχε συνειδητοποιήσει τη συμβολή του Πάουντ στο ποίημα. Κι όμως η συνεργασία του ως επιμελητή έκδοςης ήταν εξαιρετικά σημαντική. Δεν επενέβη ως παρείσακτος, αλλά ως ποιητική ευαισθησία που καλυτέρεψε το ποίημα. Στάθηκε, λοιπόν, όπως φαίνεται από τα πράγματα, πολύ τυχερός ο Έλιοτ που έδωσε στον Πάουντ να διαβάσει το ποίημα.
Το χειρόγραφο της Έρημης χώρας έχει μια παράξενη και ενδιαφέρουσα ιστορία. Πάνε πολλά χρόνια από τότε που ο κόσμος όλος, εκτός από ελάχιστους ανθρώπους, πίστευε ότι το χειρόγραφο της Έρημης χώρας έχει χαθεί. Ό Έλιοτ έγραψε το ποίημα το 1922, ενώ ήταν ακόμα άγνωστος ποιητής στο Λονδίνο. Έδωσε τότε το ποίημα στον Έζρα Πάουντ – φίλο του και ομότεχνό του – , κι εκείνος τον σύστησε στον Τζον Κιν ο οποίος φρόντισε για την έκδοση του ποιήματος. Η Έρημη χώρα απέφερε τότε στον Έλιοτ 2.000 δολάρια από το ποιητικό βραβείο Ντάιαλ και 150 δολάρια συγγραφικά δικαιώματα. Την επόμενη χρονιά, το 1923, ο Έλιοτ, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης , χάρισε στον Κιν το χειρόγραφο της Έρημης χώρας. Ο Κιν όμως πέθανε ένα χρόνο αργότερα και από τότε το χειρόγραφο, μυστηριωδώς, εξαφανίστηκε. Πέρασε διαδοχικά από τα χέρια κληρονόμων, για να καταλήξει στο τέλος στη Συλλογή Μπεργκ, η οποία το αγόρασε το 1958 από την κυρία Κουρόυ αντί 18. 000 δολάρια. Πρέπει εδώ να προσθέσω ότι η Συλλογή Μπεργκ της Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης αγόρασε μαζί με την Έρημη χώρα και άλλα σημαντικά κείμενα από την κυρία Κουρόυ, κληρονόμο του Κιν, με τον όρο ότι αυτά δεν θα δημοσιεύονταν πριν από την έκδοση της βιογραφίας του Κιν, που είχε αρχίσει να συγγράφει ο καθηγητής Μπεν Ράιντ. Η βιογραφία αυτή εκδόθηκε το 1968. Κι έτσι το χειρόγραφο της ¨Έρημης χώρας έμεινε δέκα ολόκληρα χρόνια στα συρτάρια της Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης.
Ο Τζον Χέντερσον, διευθυντής του τμήματος ερευνών της Βιβλιοθήκης, δήλωσε ότι ο περιορισμός της δημοσίευσης δεν ίσχυε αποκλειστικά για την Έρημη χώρα, αλλά αφορούσε όλα τα χειρόγραφα κείμενα που κληροδότησε ο Κίν στους κληρονόμους του. « Είχαμε ελπίσει », πρόσθεσε, « ότι θα μπορούσαμε να ανακοινώσουμε νωρίτερα ότι το χειρόγραφο της Έρημης χώρας βρίσκεται στα χέρια μας, αλλά ήμασταν δεσμευμένοι από τη συμφωνία που είχαμε κάνει. Σε μια στιγμή ο Δρ. Τζον Γκόρνταν, γενικός έφορος της Συλλογής Μπεργκ , προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον Έλιοτ ‘για δουλειές ’, όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος γι’ αυτό το θέμα, αλλά τελικά η συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο νομπελίστας ποιητής πέθανε το 1965, χωρίς ποτέ να μάθει, όπως είπα και πιο πάνω, ότι το χειρόγραφο της Έρημης χώρας ήταν στη Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης. Μετά τον θάνατο του ποιητή το εν λόγω χειρόγραφο εκδόθηκε με την επίβλεψη της δεύτερης γυναίκας του Έλιοτ, Βαλερί Έλιοτ , και με τη βοήθεια της Δρ. Λόλα Σλάντιτς της Συλλογής Μπεργκ. Λόγω της παλαιότητας του χειρογράφου και της φθοράς που υπέστη από τα πολλά χέρια που πέρασε, χρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές υπεριώδεις ακτίνες, για να προσδιορισθούν ορισμένες σβησμένες λέξεις και φράσεις. Όσο για τις σημειώσεις του Πάουντ , φαίνονται όλες καθαρά από την αρχή ως το τέλος του ποιήματος.
——————————–
