Ο Φρανσουά Ραμπελαί γεννήθηκε την ίδια χρονιά με τον Μαρτίνο Λούθηρο, το 1483, στο Σινόν, πόλη της κεντροδυτικής Γαλλίας, ή στο πατρικό αγρόκτημα της Ντεβινιέρ, που σώζεται ακόμα και βρίσκεται στην περιοχή της ενορίας του Σεϊγύ. Ο Φρανσουά ήταν ο τελευταίος από τα τέσσερα παιδιά που είχε η οικογένεια του Αντουάν Ραμπελαί, δικηγόρου της δικαστικής έδρας του Σινόν. Το 1510 ή 11 ο μικρός Φρανουά σπουδάζει, ως δόκιμος μοναχός, στο μοναστήρι των Φραγκισκανών της Λα Μπομέτ, κοντά στην πόλη Ανζέ. Το 1520 είναι μοναχός στο μοναστήρι Φραγκισκανών του Φοντεναί – λε – Κοντ, πρωτεύουσας του Κάτω Ποατού. Εκεί μελετάει αρχαία ελληνικά και λατινικά, αλληλογραφεί με τον ελληνιστή Γκιγιόμ Μπιντέ και συναναστρέφεται νομομαθείς και φιλολόγους. Το 1523 οι σχολαστικιστές της Σορβόννης προβάλλουν εμπόδια στη μελέτη των αρχαίων ελληνικών, με το αιτιολογικό ότι αυτή η γλώσσα εισάγει αιρέσεις. Αυτό είχε σαν επακόλουθο την κατάσχεση των ελληνικών βιβλίων του Ραμπελαί από το ηγουμενοσυμβούλιο της μονής Φοντεναί –λε – Κοντ. Την επόμενη χρονιά ο Ραμπελαί περνάει στο τάγμα των Βενεδικτίνων και εγκαθίσταται στο μοναστήρι Μαϊγεβεζαί, κοντά στο Φοντεναί – λε – Κοντ, όπου επίσκοπος είναι ο Ουμανιστής Ζοφρουά ντ’ Εστισσάκ. Την ίδια χρονιά κάνει τη γνωριμία του ποιητή Ζαν Μπουσέ και του στέλνει ένα επίγραμμα, που αποτελεί το πρώτο γνωστό τυπωμένο του έργο.
Το 1528 ο Ραμπελαί αρχίζει σπουδές στην ιατρική σχολή του Παρισιού και εγκαταλείπει το μοναχικό σχήμα , για να γίνει κοσμικός ιερέας. Το 1530 εγγράφεται – χωρίς την άδεια των εκκλησιαστικών αρχών – στη φημισμένη ιατρική σχολή του Μονπελιέ, όπου σπούδασε αργότερα και ο Αδαμάντιος Κοραής. Το 1532 εγκαθίσταται στη Λυών, συναναστρέφεται ποιητές και ουμανιστές, δημοσιεύει το πρώτο επιστημονικό του σύγγραμμα, μεταφράζει από τα ελληνικά στα λατινικά τους αφορισμούς του Ιπποκράτη και διορίζεται γιατρός στο νοσοκομείο της Παναγίας του Ελέους στο Πον – ντυ – Ρον. Στις 3 Νοεμβρίου την ίδια χρονιά, κυκλοφορεί το βιβλίο του Οι φοβερές και τρομερές πράξεις και ανδραγαθίες του Πανταγκρυέλ, βασιλιά των Διψοδών. Το υπογράφει με το ψευδώνυμο Αλκοφριμπάς Ναζιέ, που είναι αναγραμματισμός του ονόματός του. Η Σορβόννη καταδικάζει το βιβλίο Πανταγκρυέλ ως άσεμνο, ενώ τον Μάιο του 1534, επιστρέφει στη Λυών και δημοσιεύει το άλλο σημαντικό βιβλίο του, Οι πολυθαύμαστη ζωή του Μεγάλου Γαργαντούα, πατέρα του Πανταγκρυέλ, με το ίδιο ψευδώνυμο. Κατά την άποψη, πάντως, ορισμένων μελετητών, το βιβλίο δημοσιεύτηκε το 1535. Το 1550 ο Καλβίνος χαρακτηρίζει τον Ραμπελαί άθεο και ασεβή για το βιβλίο του Πραγματεία Σκανδάλων. Κατά τη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του, εκτός από μοναχός και γιατρός, άλλαξε και πλήθος από άλλα επαγγέλματα, ανεβοκατέβηκε την κοινωνική κλίμακα και έφτασε να γίνει ομοτράπεζος βασιλιάδων και παπών, κυνηγήθηκε από την Εκκλησία για τις αιρετικές και ανατρεπτικές ιδέες του, ενώ ως γιατρός φρόντιζε να ενημερώνεται για τις νέες μεθόδους και να τις εφαρμόζει.
Ο Φρανσουά Ραμπελαί αποτελεί μία από της κορυφές των δυτικοευρωπαϊκών γραμμάτων που τον τοποθετεί στην ίδια χορεία με τον Σαίξπηρ, τον Θερβάντες, τον Δάντη, την πλειάδα των συγγραφέων που εμφανίστηκαν στα τέλη του μεσαίωνα και στην περίοδο της Αναγέννησης και που σημάδεψαν με το έργο τους τη σκέψη και την αντίληψη του κόσμου. Κοντά σ’αυτά πρέπει να προσθέσουμε πως όταν ρωτούσαν έναν από τους μεγάλους του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, τον Μίλαν Κούντερα, ποιος είναι ο σπουδαιότερος Γάλλος συγγραφέας όλων των εποχών, έλεγε χωρίς δεύτερη σκέψη: ο Ραμπελαί. Και στηρίζει τη γνώμη του, λέγοντας στις Προδομένες διαθήκες ότι στον Γάλλο συγγραφέα « υπάρχουν τα πάντα: το αληθοφανές και το αναληθοφανές, η αλληγορία, η σάτιρα, οι γίγαντες και οι κανονικοί άνθρωποι, οι ανεκδοτολογίες, οι στοχασμοί, τα πραγματικά και τα φανταστικά ταξίδια, οι επιστημονικές διαμάχες και οι παρεκβάσεις με την τέλεια λεκτική μαεστρία ». Αν λοιπόν οι κλασικοί αποτελούν σταθερές αξίες, ο Ραμπελαί ανήκει στα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Είναι όμως και κάτι περισσότερο: τα βιβλία του Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ διαβάζονται ακόμα και σήμερα με το ίδιο ενδιαφέρον όπως και στην εποχή του. Σίγουρα θ’ αναρωτιέται κανείς τι έχει να προσφέρει στον αναγνώστη της σημερινής Δύσης ένα βιβλίο που γράφτηκε την εποχή της Αναγέννησης, και πώς μπορεί ν’ αγγίξει την ευαισθησία του ένα έργο γραμμένο από έναν ουμανιστή της Αναγέννησης, μισό ιερέα και μισό επιστήμονα, μισό μυστικιστή και μισό υλιστή. Διαβάζοντας κανείς τον Ραμπελαί, όπως τον Σαίξπηρ, τον Θαμά Μωρ ή τον φίλο του τον Έρασμο, μυείται στον ακένωτο θησαυρό της αναγεννησιακής σοφίας και τέχνης. Πράγματι, όλα τα καλά που έχει σήμερα η Δύση γεννήθηκαν την εποχή της Αναγέννησης, όταν πρωτοδημιουργήθηκε αυτός ο θαυμάσιος πολιτισμός. Και αυτό γιατί όλα τα σπέρματα των επιτευγμάτων της Δύσης των Νέων Χρόνων ανιχνεύονται σε αυτή την εποχή, στα έργα των πατέρων της Αναγέννησης, στους πίνακες των ζωγράφων της, στα ταξίδια των πρωτοπόρων ταξιδευτών της και στις επιχειρήσεις των πρώτων καπιταλιστών της.
Ο Ραμπελαί έγραψε στη λαϊκή γλώσσα ( τα γαλλικά ), όταν εκείνη τη μακρινή εποχή κείμενα που δεν ήταν γραμμένα στα λατινικά εθεωρούντο έργα τρίτης κατηγορίας και όχι σπάνια χυδαία, αν και, όπως λέει πολύ σωστά ο Μαβίλης , « χυδαίες γλώσσες δεν υπάρχουν». Τα βιβλία αυτά – που γράφτηκαν από έναν μοναχό, γιατρό και άριστο γνώστη της ελληνικής και λατινικής γλώσσας, – διαβάστηκαν με πάθος και άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο, στον 19ο αιώνα, οι λόγιοι έβλεπαν τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Ο Ραμπελαί κατάφερε ακόμα κάτι το αδιανόητο για την εποχή του: κατέβασε τις ιδέες, τα αισθήματα, τις δοξασίες και τα κοινωνικά στερεότυπα στο δρόμο. Τα βασικά γνωρίσματα στο έργο του Ραμπελαί είναι ο ουμανισμός , το καρναβαλικό πνεύμα και το καταστροφικό του γέλιο, που ανιχνεύονται σε κάθε σελίδα του έργου του και που αποτελεί μια μεγάλη αναγεννητική δύναμη που απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον φόβο και τον καθιστά ελεύθερο. Ιδιαίτερα ο ουμανισμός του τον κατατάσσει ανάμεσα σ’ εκείνους τους κορυφαίους ουμανιστές της Αναγέννησης που ανέσυραν τα έργα των αρχαίων Ελλήνων και των Λατίνων συγγραφέων στο φως, με τρόπο που επηρέασε τη σκέψη των Ευρωπαίων της νέας εποχής που ανέτελλε. Υπήρξε ακόμη και σφοδρός πολέμιος των σοβαροφανών ηθικολόγων που δεν μπορούσαν να δουν τα πράγματα και από την ανάποδη, πιο συγκεκριμένα ξεσκέπασε την κωμική πλευρά αυτής της ανάποδης όψης, σε μια εποχή που ο νους του μεσαιωνικού ανθρώπου ήταν σκλαβωμένος στη θρησκευτική μεταφυσική και η ζωή του παγιδευμένη στην φεουδαρχική δομή της κοινωνίας. Το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος της ζωής του έζησε ως μοναχός στα τάγματα των Φραγκισκανών και των Βενεδικτίνων του επέτρεπε να γνωρίζει, από πρώτο χέρι, τι γίνεται εντός των τειχών των μοναστηριών. Στον Γαργαντούα, για παράδειγμα, λέει για τα μοναστήρια της εποχής του: « Όπου υπάρχει τοίχος μπρος και πίσω, υπάρχουν ψίθυροι, φθόνοι κι αμοιβαίες ραδιουργίες ». Στην ίδια σελίδα του βιβλίου λέει ακόμα : «Η μεγαλύτερη ανοησία του κόσμου ήταν να κυβερνάς τον εαυτό σου με το χτύπημα μιας καμπάνας κι όχι σύμφωνα με τους κανόνες του κοινού νου και της λογικής». (Φίλιππος Δρακονταειδής, Γαργαντούας, εκδ. Πατάκης, σελ. 258).
Τα δυο αυτά βιβλία, που μας απασχολούν εδώ, είναι αλήθεια ότι μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Και αυτό όχι μόνο γιατί ο Γαργαντούας είναι πατέρας του Πανταγκρυέλ, αλλά και γιατί αφηγούνται την ιστορία των παιδικών χρόνων και των δύο. Μας αφηγούνται πώς πήγαν στο Παρίσι για να μορφωθούν και πώς επέστρεψαν στον τόπο τους, για να πολεμήσουν εναντίων των εισβολέων που επεχείρησαν να τον καταλάβουν. Η αφήγηση συνοδεύεται από πλήθος εξωφρενικές ιστορίες οι οποίες αναφέρονται σε δεισιδαιμονίες, θεωρίες, ψευδοθεωρίες και συζητήσεις ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και τους λογίους της εποχής για πραγματικά και συχνά ανύπαρκτα επιστημονικά ζητήματα, κάτι δηλαδή σαν τα σημερινά fake news της εποχής μας. Όσο για την ακραία διακωμώδηση μέσω της ακατάσχετης βωμολοχίας, δεν πρέπει να θεωρηθεί ως πορνογραφία, αφού κάτι ανάλογο βρίσκουμε και στον Αριστοφάνη, που ασφαλώς είχε υπόψη του ο Ραμπελαί. Στόχος του συγγραφέα ήταν να εξευτελίσει το αναχρονιστικό, παιδαγωγικό σύστημα της εποχής του, τον ψευδοηρωικό χαρακτήρα των μεσαιωνικών ρομάντζων και τις ψευδοεπιστημονικές απόψεις, όπως, για παράδειγμα, ότι η κύηση μιας γυναίκας μπορούσε να διαρκέσει έντεκα, ακόμη και δεκατρείς μήνες. Τέλος, η σημασία ενός κλασικού συγγραφέα δεν κρίνεται μόνο από την αξία που έχει το έργο του, αλλά και από την επίδρασή του στους συγχρόνους του και – κυρίως – στους μεταγενέστερους. Θα είχε γράψει τον Τρίστραμ Σάντυ ο Λόρενς Στερν ή Τα ταξίδια του Γκάλιβερ (Γκιούλιβερ τον έλεγαν στα παιδικά μου χρόνια) ο Τζόναθαν Σουίφτ, αν δεν είχαν έρθει σε επαφή με το έργο του Ραμπελαί; Ή πώς θα ήταν ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες, αν δεν είχε προηγηθεί ο Ραμπελαί; Πιο εντυπωσιακές είναι οι ομοιότητες με τον Τζόις. Ο ίδιος τις είχε αρνηθεί κατηγορηματικά, ισχυριζόμενος ότι δεν είχε ποτέ διαβάσει Ραμπελαί. Ωστόσο, αυτός που θα κάνει μια συγκριτική ανάγνωση δεν θα δυσκολευτεί να παρατηρήσει ότι, διαβάζοντας τον « Μονόλογο της Μόλλυ » στον Οδυσσέα, οι επιδράσεις είναι εμφανέστατες. Και είναι ακόμη πιο φανερές Στο ξύπνημα των Φίννεγκαν, όπου την ιδέα της πολυγλωσσίας ο Τζόις σαφώς την εμπνεύστηκε από τον μεγάλο αυτό συγγραφέα της Γαλλίας. Είπε ότι το έργο του Ραμπελαί τού είναι τελείως άγνωστο. Κι όμως στη βιβλιοθήκη του βρέθηκε μια δίτομη έκδοση του έργου του Ραμπελαί.
Ο μεγάλος αυτός συγγραφέας της Γαλλίας πέθανε στις αρχές Απριλίου του 1553, στο Παρίσι, σε ηλικία εβδομήντα ετών. Κλείνοντας αυτό το κείμενο για τον μεγάλο Ραμπελαί, θυμάμαι ότι, στα μαθητικά μου χρόνια, είχα διαβάσει τον Γαργαντούα σε παιδική έκδοση και ότι είχα κάνει αυτή την απλή σκέψη: Αν ο Βίκτωρ Ουγκώ δεν είχε διαβάσει τον Γαργαντούα του Ραμπελαί, θα έγραφε την Παναγία των Παρισίων; Και το λέω αυτό, γιατί, πολύ πριν από τον Κουασιμόδο, είχε ζητήσει καταφύγιο, ενοχλημένος από τον παρισινό λαό που του είχε γίνει τσιμπούρι ακολουθώντας τον, στους πύργους αυτής της εκκλησίας ο Γαργαντούας, από όπου αυτός ο γίγαντας τους κατούρησε για να τους διώξει, με αποτέλεσμα να πνιγούν χιλιάδες Παρισινοί.
——————–
