Στο πλατύ κοινό, ακόμη και έξω από τα σύνορα της μεγάλης πατρίδας του, είναι γνωστός από τη μεταφορά του αριστουργήματός του Ο Μεγάλος Γκάτσμπι σε κινηματογραφική ταινία. Ο Φράνσις Σκοτ Φίτζεραλντ θεωρείται σήμερα ένας από τους πιο ταλαντούχους αμερικανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα, του οποίου όμως η φήμη είχε υποστεί έκλειψη όταν πέθανε από καρδιακή προσβολή στο Χόλιγουντ λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1940. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει το γεγονός ότι ο θρύλος που περιβάλλει τον άνθρωπο Φίτζεραλντ προβάλλεται συχνά στις σελίδες του έργου του.
Υπήρξε σύγχρονος και στενός φίλος του Χέμινγκουεϊ και οι αναλυτές του έργου του επισημαίνουν συχνά ότι, ενώ ο Χέμινγκουεϊ, από τη στιγμή που πέτυχε να διαμορφώσει προσωπικό ύφος, δεν απομακρύνθηκε ποτέ απ’ αυτό, η τέχνη του Φίτζεραλντ, αντιθέτως, γνωρίζει μια διαρκή εξέλιξη. Πράγματι, αν και δείχνει, στα τριάντα του χρόνια, να φτάνει στο απόγειο των ικανοτήτων του με τον Μεγάλο Γκάτσμπι το 1926 ( έργο που ξεχωρίζει μέσα στη δημιουργική του παραγωγή, όπως ακριβώς ο Πολίτης Κέιν στην κινηματογραφική δημιουργία του Όρσον Ουέλς ), ο συγγραφέας του Γκάτσμπι προχώρησε μακρύτερα με το Τρυφερή είναι η νύχτα και ακόμα πιο μακριά με τον Τελευταίο μεγιστάνα, μυθιστόρημα που έμεινε ημιτελές λόγω του πρόωρου θανάτου του.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία από τις σπάνιες περιπτώσεις, όπου ένας μείζων συγγραφέας προσεγγίζει τον κόσμο του Χόλιγουντ, ενώ τα παιχνίδια με την προοπτική της αφήγησης στο μυθιστόρημα αυτό δείχνουν ότι, παρά τις πιέσεις από τις ατυχίες της προσωπικής του ζωής και τη μέτρια απόδοσή του ως σεναριογράφου, ο Φίτζεραλντ διατηρούσε μια ζωντανή και εξελισσόμενη σχέση με την τέχνη του μυθιστορήματος. Ο Τελευταίος μεγιστάνας, αν και ημιτελές έργο, γυρίστηκε ταινία από τον ελληνοαμερικανό σκηνοθέτη Ελία Καζάν στη δεκαετία του 1970, όπως και ο Μεγάλος Γκάτσμπι. Τη δεκαετία εκείνη οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν καταληφθεί από νοσταλγία για τον Φίτζεραλντ και την εποχή του. Και αυτό γιατί θεωρείται ότι αυτός ο συγγραφέας συνέλαβε στο έργο του, περισσότερο ίσως από όλους τους συγχρόνους του, το αμερικανικό όνειρο, τόσο στις αστραφτερές όσο και στις σκοτεινότερες πτυχές του.
Ο Φράνσις Σκοτ Φίτζεραλντ γεννήθηκε το 1896 στο Σεν Πολ της Μινεσότα και σε καθολική οικογένεια της μεσαίας τάξης. Το 1913 άρχισε να σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ένα από τα κορυφαία εκπαιδευτικά ιδρύματα των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου φοιτούν οι γόνοι των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Πάντως, ο μελλοντικός συγγραφέας δεν ήταν ούτε εύπορος ούτε καλός αθλητής ούτε καν προικισμένος φοιτητής. Η μέτρια βαθμολογία και η κακή υγεία του τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τις σπουδές του το 1917, χωρίς να έχει πάρει το πτυχίο του. Ωστόσο, δεν ξέχασε ποτέ το Πρίνστον× ακόμη και την ημέρα που πέθανε διάβαζε την εφημερίδα των αποφοίτων του Πανεπιστημίου.
Πάντως, η έκθεση του Φίτζεραλντ στο προνομιούχο αυτό περιβάλλον σφράγισε για πάντα το έργο του. Κανείς – όπως επισημαίνεται από τους μελετητές του έργου του – δεν περιέγραψε τις εύπορες κοινωνικές τάξεις της Αμερικής όπως αυτός. «Θέλετε να σας πω» γράφει ο ίδιος «για τους πολύ πλούσιους; Είναι διαφορετικοί και από μένα και από σας». Η εύπορη κοινωνία των δεκαετιών του 1920 και 1930 ζωντανεύει στις αστραφτερές σελίδες των μυθιστορημάτων του Φίτζεραλντ: από το Η εδώ πλευρά του Παράδεισου ( 1920 ) και το Οι ωραίοι και οι Καταραμένοι ( 1922 ) ως τον Μεγάλο Γκάτσμπι ( 1926 ) και το Τρυφερή είναι η νύχτα ( 1934 ). Συχνά αρκούν δυο γραμμές για να σχεδιάσει ο συγγραφέας τα νεαρά πρόσωπα της εποχής εκείνης του Μεσοπολέμου. Στον Γκάτσμπι, για παράδειγμα, γράφει για τη Ντέιζι Μπιουκάναν ότι «η φωνή της ήταν γεμάτη χρήματα» και για την αλαζονική Τζόρνταν Μπέικερ που είχε μονίμως ανασηκωμένο ελαφρά το πιγούνι της. «λες και ισορροπούσε στον αέρα ένα αόρατο αντικείμενο που διαφορετικά θα έπεφτε, κι αυτό έδειχνε να έχει απορροφήσει όλη της την προσοχή». Επίσης, προερχόμενος ο Φίτζεραλντ από διαφορετική κοινωνική τάξη, παραμένει παρατηρητής όπως ο Νικ Καραγουέι, ο νηφάλιος αφηγητής στον Μεγάλο Γκάτσμπι. Θα έλεγε κανείς ακόμη ότι ο Φίτζεραλντ δεν ήταν μόνο ένας εξαιρετικά ταλαντούχος συγγραφέας που κατάφερε να αιχμαλωτίσει στα βιβλία του την ευζωία και την αυτοκαταστροφή της «ωραίας και καταραμένης» χρυσής νεολαίας η οποία διασκέδαζε στη Νέα Υόρκη και στο Λονγκ Άιλαντ του Μεσοπολέμου. Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, ο συγγραφέας από τη Μινεσότα επινόησε και μορφοποίησε την εποχή του, στην οποία έδωσε ο ίδιος το όνομά της: «Η εποχή της τζαζ». Την ίδια ακριβώς ονομασία θα μπορούσε να δώσει και ο Γάλλος συγγραφέας Μπορίς Βιάν, που λάτρευε και συνέβαλε πολύ στη διάδοση της τζαζ στη μεταπολεμική Ευρώπη.
Ο γάμος του το 1920 με τη Ζέλντα Σάιερ – μια καλλονή του Αμερικανικού Νότου, την οποία γνώρισε στρατιώτης στο στρατόπεδο Σέρινταν της Αλαμπάμα – δημιούργησε ένα μυθικό ζευγάρι. Καρπός του έρωτά τους η μοναχοκόρη τους που γεννήθηκε το 1921. Οι Φίτζεραλντ εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη, όπου ο Σκότ άρχισε να εργάζεται σε μια διαφημιστική εταιρεία.
Η λογοτεχνική επιτυχία δεν άργησε νά ‘ρθει με το πρώτο κιόλας μυθιστόρημα Η εδώ πλευρά του Παραδείσου. Η δεκαετία του ’20, με τις λογοτεχνικές επιτυχίες, παρέσυρε το ζεύγος σαν κύμα, φέρνοντάς το από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι και τη γαλλική Ριβιέρα, όπου μπορούσε να ζήσει φθηνότερα και συνδέθηκε φιλικά με τον νομπελίστα συγγραφέα Ερνεστ Χέμινγκουέι και την Γερτρούδη Στάιν. Η σπάταλη όμως ζωή του Σκότ και της Ζέλντα επιβάρυνε την οικονομική τους κατάσταση, ενώ οι συνεχείς μετακινήσεις τους, καθώς και η θυελλώδης σχέση τους επιβάρυναν την υγεία και των δύο: ο Φίτζεραλντ αντιμετώπιζε ολοένα και περισσότερο πρόβλημα αλκοολισμού, ενώ η Ζέλντα – που είχε εύθραυστη ψυχική υγεία – δεν άντεξε την έντονη παρισινή ζωή και η νευρική της κατάρρευση την οδήγησε αρχικά σε κλινική της Ελβετίας (μια χώρα όπου, κατά τη φράση του Φίτζεραλντ, «ελάχιστα πράγματα ξεκινούν και πάρα πολλά τελειώνουν») και τελικά σε μόνιμο εγκλεισμό στο ψυχιατρείο.
Ο Γάλλος συγγραφέας Ζιλ Λερουά, που έγραψε ένα θαυμάσιο βιβλίο για την όμορφη σύζυγο του Φίτζεραλντ με τίτλο Ένα μπλουζ για τη Ζέλντα (εκδ. Μεταίχμιο) λέει μεταξύ άλλων για μια εμμονή της ηρωίδας του: «με κορόιδευε για την εμμονή μου στην υγιεινή (είχε μείνει άναυδος όταν του είπα ότι έκανα τέσσερις φορές μπάνιο την ημέρα), εγώ όμως είχα την εντύπωση ότι βρόμαγα. [….] Στην αγορά του λιμανιού, όταν πηγαίναμε για ν’ αγοράσουμε λαχανικά και ψάρια, οι περαστικοί με κοίταζαν με τα μεγάλα τους μαύρα μάτια κι έλεγα στον εαυτό μου, πως δε γίνεται, πρέπει να βρομάω αιδοίο, αυτό είναι που μυρίζουν στο πέρασμά μου, μια διάχυτη μυρωδιά από την οσμή των υγρών που αντάλλασσαν τα κορμιά μας». Αυτή τη νοσηρή εντύπωση είχε η δύστυχη, κι ας την κοίταζε ο κόσμος όχι γιατί « βρόμαγε », αλλά γιατί ήταν πολύ όμορφη. Δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι ο Φίτζεραλντ (με τις ιδιοτροπίες του , τις ευαισθησίες του και τον αλκοολισμό του) δεν ήταν πάντα αγαπητός στους ομοτέχνους του: οι σελίδες που αφιερώνει ο Χέμινγκουεϊ στα χρόνια που πέρασαν μαζί στο Παρίσι δεν είναι καθόλου κολακευτικές για τον συγγραφέα του Μεγάλου Γκάτσμπι.
Στο Χόλιγουντ, το 1939, ο Φίτζεραλντ , κάτω από το βάρος των οικονομικών αναγκών (σ’ αυτες συμπεριλαμβάνονται τα έξοδα θεραπείας της Ζέλντα και οι σπουδές της κόρης τους Σκότι), μοίραζε τον χρόνο του ανάμεσα στα σενάρια και στο μυθιστόρημα που άρχισε τότε να γράφει με τίτλο Ο τελευταίος μεγιστάνας και που ήταν, όπως είπα και πιο πάνω, το κύκνειο άσμα του και, λόγω του πρόωρου θανάτου του, ημιτελές. Ο Φίτζεραλντ πήρε τον δρόμο του Χόλιγουντ, όπως και αρκετοί άλλοι συγγραφείς. Ως σεναριογράφος όμως απέτυχε , όπως ακριβώς απέτυχε και ο Φόκνερ. Και αυτό ίσως γιατί ήταν πολύ καλοί πεζογράφοι. Εκείνη την εποχή αποξενώθηκε τελείως από τη Ζέλντα που νοσηλευόταν σε ίδρυμα και συνδέθηκε ερωτικά με τη δημοσιογράφο Σίλα Γκρέιαμ. Στις 21 Δεκεμβρίου 1940 ο Φράνσις Σκοτ Φίτζεραλντ πέθανε από καρδιακή προσβολή, ήταν μόλις 44 ετών. Το αναμφισβήτητο ταλέντο του τού έχει χαρίσει επάξια μια ξεχωριστή θέση στη μεταπολεμική γενιά των αμερικανών συγγραφέων που ενηλικιώθηκαν λογοτεχνικά σε μεγάλο βαθμό στο Παρίσι, την περίφημη «Χαμένη Γενιά» ( Χέμινγκουεϊ , Φίτζεραλντ , Ντος Πάσος και άλλοι), η οποία, μέσα στην ψυχική αναταραχή και τις τεράστιες κοινωνικές ανακατατάξεις ενός κόσμου που άλλαζε, δημιούργησε σπουδαίο έργο-κληρονομιά στην παγκόσμια λογοτεχνία.
———————–
