Το γεγονός ότι ο Γουίλιαμ Φόκνερ είναι ένας από τους μεγάλους συγγραφείς της αμερικανικής λογοτεχνίας με παγκόσμια αναγνώριση, δεν σημαίνει βέβαια ότι ανήκει και στην κατηγορία των μεγάλων αλλά αδιάβαστων δημιουργών. Είναι ένας συγγραφέας, θα έλεγα, συνεχώς παρών, που διαβάζεται όχι μόνο στα σχολεία και στα πανεπιστήμια της χώρας, αλλά και από νέους συγγραφείς. Αυτοί οι τελευταίοι φέρνουν τώρα στη μνήμη μου ένα περιστατικό που επιβεβαιώνει όσα είπα πιο πάνω για τον Φόκνερ. Το 1997, αν θυμάμαι σωστά τη χρονολογία, το βραβείο Μπούκερ απονεμήθηκε στον Γκρέαμ Σουίφτ για το βιβλίο του Last Orders, το οποίο προκάλεσε μεγάλο θόρυβο στον λογοτεχνικό κόσμο της χώρας με τις κατηγορίες ότι ο συγγραφέας όχι μόνο στην πλοκή, αλλά και στη δομή είχε υποκλέψει στο Καθώς ψυχορραγώ του Γουίλιαμ Φόκνερ, που είναι ένα από τα τρία αριστουργήματα που έγραψε αυτός ο Αμερικανός συγγραφέας. Τα άλλα δύο είναι, κατά κοινή παραδοχή, το Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ και Ο αχός και το πάθος ( The Sound and The Fury ). Σε μια χώρα, που δεν φημίζεται για το αναγνωστικό της κοινό, το ταξίδι της φτωχής οικογένειας Μπάντρεν που, στο Καθώς ψυχορραγώ, πηγαίνει να θάψει τη νεκρή μητέρα σε απόσταση 45 μιλίων, οι φωνές των Τζιούελ, Νταρλ, Κας, Ντούι, Ντελ, είναι λογοτεχνικές φωνές όχι μόνο του αμερικανικού Νότου, αλλά και ολόκληρης της Αμερικής. Στο άλλο αριστούργημα, Ο αχός και το πάθος, που είναι το πιο δύσκολο και το πιο συζητημένο μυθιστόρημα του Φόκνερ, ο τίτλος του μυθιστορήματος προέρχεται από μια φράση στον μονόλογο του Μακμπέθ στο ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ. Σε μετάφραση του Βασίλη Ρώτα διαβάζουμε:
…………………………………. ένα παραμύθι
που λέει ένας ηλίθιος όλο αχό και πάθος
χωρίς κανένα νόημα.
……………………………………. It is a tale
Told by an idiot, full of sound and fury
Signifying nothing.
Σε μια αδημοσίευτη εισαγωγή του εν λόγω βιβλίου γράφει ο Φόκνερ το 1933: « Με αυτό το βιβλίο έμαθα να διαβάζω και με αυτό σταμάτησα γιατί μετά δεν είχα τίποτε άλλο να διαβάσω». Επίσης έχει γίνει περιλάλητο γεγονός ότι το φθινόπωρο του 1929, τη χρονιά που δημοσιεύτηκε το Ο αχός και το πάθος, έγραψε ο Φόκνερ το Καθώς ψυχορραγώ μέσα σε έξι εβδομάδες, στις νυχτερινές βάρδιες που δούλευε σε ένα σταθμό ηλεκτρικού. Τα κατοπινά του βιβλία όμως δεν έχουν τη ζωντάνια των αριστουργημάτων του, είναι τόσο υπερβολικά δουλεμένα, ώστε μοιάζουν περισσότερο με κούφιες λογοτεχνικές ασκήσεις.
Ο διακεκριμένος κριτικός λογοτεχνίας και συγγραφέας του περίφημου Δ υ τ ι κ ο ύ Κ α ν ό ν α Χάρολντ Μπλουμ έχει γράψει ότι, σύμφωνα με τα κριτήρια αναγνωστών και κριτικών απ’όλο τον κόσμο, ο Φόκνερ είναι ο μεγαλύτερος Αμερικανός συγγραφέας του αιώνα, ξεπερνώντας τον Χεμινγουέι και τον Σκοτ Φίτζεραλντ και ισότιμος των μεγάλων συγγραφέων του 19ου αιώνα: Χόθορν, Μέλβιλ και Μαρκ Τουέιν. Το Καθώς ψυχορραγώ, υποστηρίζει, είναι το πιο πρωτότυπο μυθιστόρημα που γράφηκε ποτέ από Αμερικανό συγγραφέα». Και ακόμα κάτ : η κληρονομιά του Φόκνερ δεν επιζεί και ακμάζει μόνο στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, αλλά και στο σύγχρονο αμερικανικό γράψιμο.
O αχός και το πάθος, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1929, είναι το τέταρτο και , όπως είπα πιο πάνω, το πιο δύσκολο και πιο συζητημένο μυθιστόρημα του Φόκνερ. Και αυτό όχι μόνο για την απαράμιλλη τεχνική του, αλλά και γιατί συνιστά μιαν από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του νεότερου κόσμου γραμμένη με υλικά μυθοπλασίας. Το πώς γράφτηκε αυτό το αριστούργημα έχει τη σημασία του, γιατί σηματοδοτεί την κατοπινή συγγραφική συμπεριφορά του Φόκνερ. Το 1927 ολοκλήρωσε το τρίτο του μυθιστόρημα με τίτλο Σημαίες στη σκόνη.
Ο ατζέντης του στη Νέα Υόρκη προσπάθησε να το πουλήσει σε έντεκα εκδότες , αλλά όλοι το απέρριψαν. Όταν κατάφερε τελικά να βρει εκδότη, αυτός απαίτησε να προβεί σε μεγάλες περικοπές (το ένα τέταρτο του βιβλίου) . Και σαν να μην έφτανε αυτό άλλαξαν και τον τίτλο. Έτσι το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε κουτσουρεμένο και με τίτλο Σαρτόρις.
Ο Φόκνερ όμως δεν πέταξε τις σελίδες που αφαιρέθηκαν και κατάθεσε το αρχικό χειρόγραφο στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Η κόρη του συγγραφέα, ανταποκρινόμενη στην επιθυμία του πατέρα της που πίστευε ότι η αρχική μορφή του μυθιστορήματος ήταν καλύτερη, εξέδωσε το μυθιστόρημα με τις σελίδες που είχαν αφαιρεθεί το 1973, έντεκα χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα της. Έκτοτε το Σαρτόρις αποσύρθηκε από την κυκλοφορία. Η εκδοτική αυτή περιπέτεια έχει σημασία, γιατί τότε ο Φόκνερ, απογοητευμένος από τη στάση του εκδότη, αποφάσισε να γράψει το τέταρτο μυθιστόρημά του, Ο αχός και το πάθος, υπακούοντας μόνο στις επιταγές του εαυτού του.
Είναι γνωστό ότι ο ρόλος του Φόκνερ στην αμερικανική λογοτεχνία είναι σύνθετος. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στη δύσκολη πρόζα του, αλλά και στο ότι αντιπροσωπεύει, καλώς ή κακώς, το μέγα αμερικανικό όνειρο. Δεν δημιούργησε μόνο ένα μυθικό τόπο – στην περίφημη Γιοκναπατόφα Κάουντι ( κομητεία) – αλλά συνετέλεσε εν πολλοίς και στο πλάσιμο του δικού του προσωπικού μύθου. Παράτησε γυμνάσιο και κολέγιο και αργότερα καυχιόνταν ότι «σ’όλη μου τη ζωή, ως συγγραφέας, υπήρξα ποιητής χωρίς μόρφωση και μόνο με ένστικτο και ακλόνητη πίστη στην αξία και την αλήθεια αυτού που έγραφα».
Ο Φόκνερ, ως Αμερικανός συγγραφέας , ήταν και μεγάλος τοπικιστής συγγραφέας. Έλεγε συχνά για τον τόπο του πως «ο Νότος είναι νεκρός, σκοτωμένος από τον Εμφύλιο Πόλεμο». Και αν το πίστευε αυτό, έφερε, ωστόσο, νέα ζωή στον αμερικανικό Νότο με τη μυθική Γιοκναπάτοβα Κάουντι και με τις ζωές των ανθρώπων, λευκών και μαύρων, που την κατοικούσαν. Στα 17 του χρόνια ο Φόκνερ διάβαζε Σουίνμπερν, Κιτς και Κόνραντ. Ήταν φίλος του Αμερικανού συγγραφέα Σέργουντ Άντερσον και γνώριζε καλά την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Σε μια συνέντευξη το 1952 ομολόγησε ότι επηρεάστηκε από τον Φλομπέρ, τον Μπαλζάκ, ακόμα και από τον Μπερξόν και ιδίως από τον Μαρσέλ Προυστ. Ο ίδιος ομολογεί: « Όταν τέλειωσα το Αναζητώντας τον χαμένο καιρό , είπα ‘αυτό είναι!’ θα’ θελα να το είχα γράψει εγώ ». Και ακόμα είπε: « όποιος διαβάζει τον Χαμένο χρόνο είναι ένας άνθρωπος που διαβάζει γερά ». Θα έλεγα ακόμα ότι η μυθιστορηματική δουλειά του Φόκνερ το 1945 ήταν τόσο εκτός μόδας, ώστε ο κριτικός Μάλκολμ Κάουλι μετά βίας βρήκε εκδότη για το κριτικό του βιβλίο με θέμα το έργο του Φόκνερ. Την ίδια χρονιά έστειλε από τη γαλλική πρωτεύουσα ένα γράμμα στον Φόκνερ, όπου του γράφει : «Ο Ζαν Πολ Σαρτρ λέει ότι το έργο σου βασίζεται στις σταθερές αξίες της αμερικανικής λογοτεχνίας. Για τους νέους της Γαλλίας ο Φόκνερ είναι ένας θεός». Και πράγματι, ο θαυμασμός των ξένων ήταν κυρίως η αιτία που οδήγησε στην απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γουίλαμ Φόκνερ το 1949.
Η εικόνα που έδινε στους Αμερικανούς ο άνθρωπος Φόκνερ ήταν αυτή του δυνατού πότη και του άρχοντα του αμερικανικού Νότου που ασχολείται με τη φάρμα και όχι με τα βιβλία και τις διανοητικές συζητήσεις. Όταν προσκλήθηκε κάποτε στον Λευκό Οίκο σε δείπνο που δόθηκε προς τιμή των εν ζωή Αμερικανών συγγραφέων που είχαν τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ, αρνήθηκε λέγοντας: « Δεν θα πάω τόσο μακρινή απόσταση απλώς για να φάω ένα πιάτο φαΐ ». Το γεγονός ότι βιβλία τέτοιας πνευματικής λεπτότητας μπορούσαν να έχουν προέλθει από ένα τόσο άξεστο άτομο, ενισχύει τον αμερικανικό μύθο για την ω μ ή μ ε γ α λ ο φ υ ΐ α, τον άνθρωπο δηλαδή με το μεγάλο ταλέντο.
Είναι αλήθεια ότι δεν τού άρεσε να μιλάει για τα βιβλία του και όταν τον ρωτούσαν γι’ αυτά συνήθως έλεγε : « Δεν μπορώ να μιλήσω για τα βιβλία μου. Δεν τα θυμάμαι… αφού τα τελειώσω δεν ξανασχολούμαι μαζί τους ». Μια άλλη φορά του είπε κάποιος ότι υπήρχαν αναγνώστες που διάβασαν τρεις φορές το μυθιστόρημα Ο αχός και το πάθος και δεν το κατάλαβαν, και στη συνέχεια τον ρώτησε τι θα τους συμβούλευε. «Να το διαβάσουν και τέταρτη φορά» ήταν η απάντηση του μεγάλου συγγραφέα. Όσον αφορά τους συγγραφείς και τα βιβλία που αγαπούσε, ανάφερε τον Δον Κιχώτη, τη Βίβλο, τα έργα του Ντίκενς, τον Τσέχοφ και τους Αδελφούς Καραμαζώφ. Και όταν τον ρώτησαν για τον Ντοστογιέφσκι , απάντησε: « Δεν έχω ιδέα για τον Ντοστογιέφσκι. Μου άρεσαν οι Αδελφοί Καραμαζώφ ». Στον λόγο του για την παραλαβή του Βραβείου Νόμπελ κατέληξε λέγοντας: «Η φωνή του ποιητή δεν πρέπει να καταγίνεται μόνο με τα καθέκαστα των ανθρώπων. Μπορεί να είναι ο στυλοβάτης που τον βοηθάει να επιζήσει και να υπερνικήσει». Ένας τέτοιος ακριβώς στυλοβάτης είναι το έργο του Φόκνερ για την αμερικανική λογοτεχνία.
—————————–