Το βιβλικό ρητό « Ουδείς προφήτης εν τη εαυτού πατρίδι » μου έφερε στη μνήμη τον γάλλο συνθέτη Εκτόρ Μπερλιόζ ( 1803-1869 ), που είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση. Το 2003 συμπληρώθηκαν διακόσια χρόνια από τη γέννησή του, ενώ ως το 1969, εκατό χρόνια από τον θάνατό του, ομοφωνία δεν υπήρχε στην Ευρώπη και πολύ λιγότερο στην πατρίδα του τη Γαλλία για το κύρος του ως συνθέτη.
Η γενική, θα έλεγα, γνώμη ήταν ότι πρόκειται για έναν παράφρονα. Η άλλη γνώμη, αυτή των λιγότερων που τελικά επικράτησε, έλεγε ότι γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο της παράφρονης, ή σωστότερα της παράφορης εμπνευστής του, δημιούργησε μια εντελώς προσωπική φωνή και μια μουσική που δεν μοιάζει με κανενός άλλου. Πριν απ’ αυτόν, κανένας άλλος, αλλά έπειτα απ’ αυτόν, την επιρροή του διακρίνει κανείς ευδιάκριτα στον Τσαϊκόφσκι, στον Μάλερ και στον Ρίχαρντ Στράους. Στον καιρό του, οι συμπατριώτες του και πιο συγκεκριμένα η Όπερα του Παρισιού, τον έβλεπε με αδιαφορία και στην καλύτερη περίπτωση με δέος μπροστά στο μέγεθος των έργων του, με αποτέλεσμα, οι όπερές του να μένουν άπαιχτες. Πέθανε το 1869, απομονωμένος και πικραμένος από την απόρριψη των συμπατριωτών του.
Στον υπόλοιπο κόσμο τα πράγματα ήταν αλλιώς. Το κύρος και η φήμη του εδραιώνονταν συνεχώς, ιδιαίτερα στη Βρετανία, σε μια χώρα άκρως συντηρητική. Ο μουσικός ρομαντισμός του Μπερλιόζ φαίνεται πως ελκύει τους Άγγλους. Θαυμαστής του ήταν ο Τσάρλς Χαλέ, που ίδρυσε την Ορχήστρα Χαλέ ,και ο Τόμας Μπίτσαμ, που στην πρώτη του συναυλία το 1899 συμπεριέλαβε και μια σύνθεση του Μπερλιόζ. Η μεγαλύτερη όμως άνθιση της δημοτικότητάς του στην Αγγλία σημειώθηκε στην επέτειο των διακοσίων ετών από τη γέννησή του με την έκδοση της οριστικής βιογραφίας του από τον μουσικολόγο Ντέιβιντ Κερνς και την σταυροφορία υπέρ της μουσικής του, που ανέλαβε ο μαέστρος Κόλιν Ντέιβις. Η πιο δημοφιλής όπερα του Μπερλιόζ, οι Τρώες, είναι το πιο μεγαλόπνοο έργο του, αλλά και το πιο άνισο, που για να παιχτεί σε ολοκληρωμένη μορφή χρειάζεται δυο παραστάσεις. Στις Προμς ο Κόλιν Ντέιβις το παρουσίασε ολόκληρο, σε συναυλιακή μορφή, σε μια συναυλία που διήρκεσε εφτά ώρες. Το κοινό και οι κριτικοί έμειναν καταγοητευμένοι. Ένας μάλιστα από τους Κριτικούς μίλησε για «συναρπαστική εμπειρία». Στον καθεδρικό ναό του Χέρεφροντ παρουσιάστηκε ένα από τα λιγότερο παιγμένα έργα του Τα παιδικά χρόνια του Χριστού, το οποίο τα 1. 200 άτομα που είχαν γεμίσει τον ναό, παρακολούθησαν με κατάνυξη.
Η δημοτικότητα του Μπερλιόζ στην Αγγλία δεν οφείλεται μόνο στην αγάπη του Μπερλιόζ για τον Σαίξπηρ, αλλά και σε ένα μείγμα εκκεντρισμού και ανεκτικότητας. Ο εκκεντρισμός των Άγγλων οφείλεται στο γεγονός ότι οι ΄Γάλλοι έχουν αποκηρύξει τον συμπατριώτη τους συνθέτη, επομένως αυτοί, αφού δεν χωνεύουν τους Γάλλους, πρέπει να κάνουν το αντίθετο, να τον ασπασθούν σε πείσμα των Γάλλων. Όσο για την ανεκτικότητα, θα λέγαμε ότι εν αντιθέσει προς τους Ευρωπαίους, που, με την αυστρογερμανική παράδοση του Μπετόβεν, του Μπραμς και του Μπρούκνερ, αδυνατούν να κατανοήσουν τη μουσική του Γάλλου συνθέτη, οι Άγγλοι που με το ανοιχτό πνεύμα, το οποίο νομίζουν ότι κατέχουν, τον καταλαβαίνουν καλύτερα και τον αποδέχονται ευκολότερα.
Στη Γαλλία ο ρομαντισμός στη μουσική διαποτίστηκε πολύ περισσότερο από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική και μόνο μέσα από την ποίηση, το δράμα, το μελόδραμα και τον πίνακα ζωγραφικής μπόρεσαν οι Γάλλοι συνθέτες να νιώσουν το πυρετικό παραλήρημα που είχε απλωθεί σαν μολυσματική αρρώστια ανάμεσα στους λογοτέχνες και τους καλλιτέχνες της εποχής. Περισσότερο, όμως, από όλους τους άλλους συνθέτες ο Εκτόρ Μπερλιόζ είναι, θα λέγαμε, σήμερα ο πιο αντιπροσωπευτικός ρομαντικός μουσικός της Γαλλίας. Η μεγαλοφυΐα του στο ορχηστρικό χρώμα είναι τόσο μεγάλη, ώστε ένα ένστικτο αλάθευτο τον οδηγεί στην εκλογή των οργανικών ηχοχρωμάτων. Πράγματι, ο Μπερλιόζ μπροστά σε ένα τοπίο ή σε ένα συναίσθημα αντιδρά σαν ζωγράφος, ενώ η ορχηστρική μεγαλοφυΐα του Νταλακρουά του ηχοχρώματος δεν μπόρεσε να αφήσει ασυγκίνητους κανέναν από τους συγχρόνους του και οι ευαίσθητοι συνθέτες, ανάμεσά τους βέβαια και ο Μπερλιόζ, στο χρώμα χρειάστηκε να μελετήσουν την παλέτα του.
Θα κλείσω με κάτι που έχει σημασία για μας τους Έλληνες και δεν το ξέρουμε. Το 1825-26, εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, ο νεαρός τότε Μπερλιόζ θα εκφράσει τα φιλελληνικά του αισθήματα, γράφοντας μια Ηρωική Σκηνή πάνω στην Ελληνική Επανάσταση (κείμενο Hubert Ferrand) για μεγάλη χορωδία και μεγάλη ορχήστρα.
———————–
