Tην αναγνωστική εμπειρία από τον συλλογικό τόμο Η φωνή της (εκδ. Καστανιώτη, 2023) την περιγράφουν ευσύνοπτα οι στίχοι από το ποίημα του Καβάφη «Φωνές»:
«Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·
κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό».
Οι φωνές των 53 ελληνίδων συγγραφέων εκπέμπουν σε πολλαπλές συχνότητες και η καθεμία είναι μοναδική.
Είναι η φωνή το ανείπωτου στο χαρτί ραμμένη στην άκρη του μολυβιού. Είναι αυτή που κρύφτηκε μέσα στο σώμα και εκδηλώθηκε με ψυχοσωματικούς πόνους. Η φωνή της μάνας και της κόρης. Η φωνή της αγανάκτησης, του ανεπούλωτου τραύματος. Η φωνή που κουβαλάει όλα τα καταπιεσμένα θέλω. Η ηχηρή φωνή ή και η σιωπή.
Μεταμορφώνεται Η φωνή της. Άλλοτε μοιάζει με μοιρολόι, άλλοτε με σπαραγμό, με λυγμό άφατης συσσωρευμένης οργής, με ψίθυρο, με εξομολόγηση.
Φωνές του σήμερα κι άλλες από τα βάθη της ιστορίας, του παλιού καιρού όπου οι παραδοσιακοί ρόλοι ήταν σκληροί και προδιέγραφαν τη δυστυχία με ένα σωρό αναπάντητα γιατί σκορπισμένα σαν ρανίδες αίματος σε πέπλο λευκό, ή σαν κόκκοι σκόνης πάνω στα παπούτσια.
Άλλες είναι επαναστατημένες κι άλλες πνιγμένες από την αρχή της αφήγησης ως το τέλος μεταδίδοντας την αίσθηση του άδικου τόσο αφόρητη κι όταν διαβάζεις σου έρχεται εσύ να φωνάξεις για χάρη τους.
Φωνές ενάντια: Στον παιδόφιλο πατέρα, τον άρχοντα, τον προστάτη, τον κυρίαρχο, τον παντοκράτορα, τον παντογνώστη, τον παντοδύναμο, τον εξουσιαστή. Ενάντια ακόμα και στον ίδιο τον καλλιτέχνη με το υπερεγώ να κυριαρχεί. Ενάντια στον μισογύνη που πληρώνει το τίμημα. Γιατί το αντριλίκι αποδεικνύεται πηγή δυστυχίας και για τον ίδιο τον άντρα. Φωνές ενάντια στα στερεότυπα, που αντανακλούν και στις γυναικείες συμπεριφορές. Με τον άντρα- κελεπούρι που χρειάζεται η γυναίκα να επιστρατεύσει ένα σωρό τεχνάσματα για να τον αποχτήσει, να τον χειριστεί και να τον κρατήσει.
Η φωνή της είναι μια πολύχρωμη βεντάλια με κάθε απόχρωση της βίας, όχι μόνο προς τη γυναίκα, αλλά προς κάθε αδύναμο και ανυπεράσπιστο πλάσμα αυτού του κόσμου. Οι κακοποιητές παρουσιάζονται ποταποί, ανεπρόκοποι, καρικατούρες της εξουσίας, απ’ όποιον χώρο κι αν προέρχονται. Παίρνουν τη μορφή του εργοδότη-βιαστή, του δασκάλου, του κομμωτή. Ή του αστυνομικού.
Και ποιες είναι οι γυναίκες που φωνάζουν;
Είναι το κορίτσι που γίνεται μάνα και περνάει την επιλόχια κατάθλιψη μόνη. Και νιώθει ένα κενό, στην κοιλιά, στο μυαλό και στο στήθος. Είναι η σκοτωμένη μάνα που δεν πρόλαβε να προστατεύσει την κόρη της. Που δεν πρόλαβε να επουλώσει το τραύμα των ηφαιστείων. Είναι η γυναίκα που θυσιάζει την καριέρα της για να μεγαλώσει τα παιδιά και χάνει την αυτοεκτίμησή της, καταντώντας ένα άβουλο πλάσμα που ροκανίζει τις μέρες του χωρίς χαρά, χωρίς όνειρα. Είναι η Μανιάτισσα που δεν κατάφερε να γεννήσει αγόρι. Και η γυναίκα με μηδενική αυτοεκτίμηση που γονατίζει μπροστά στην αυθεντία του άντρα. Είναι η σύγχρονη γυναίκα στους πολλαπλούς ρόλους μέσα στην οικονομική κρίση, που νιώθει ανεπαρκής, ακυρωμένη, προβληματική, αποτυχημένη. Είναι η Ελισάβετ Μαρτινέγκου από τις πρώτες ελληνίδες συγγραφείς, που της έκοψαν τη λογοτεχνική φωνή.
Γυναίκες γεμάτες ενοχές. Φορτωμένες με ταμπέλες από την παιδική ηλικία που γίνονται ένα με την υπόστασή τους.
Είναι η γυναίκα που ανέχεται. Που περιμένει ότι αυτός θ’ αλλάξει και κάθε μέρα σκοτώνει τον εαυτό της. Η γυναίκα-θύμα των επιλογών της, με σύννεφα στο μυαλό. Ιστορίες που περνάνε από γενιά σε γενιά, σαν μοιραία κληρονομιά. Ακόμα και η καταπιεσμένη θηλυκή φύση σ’ ένα ανδρικό σώμα βρίσκει θέση σ’ αυτό το βιβλίο και διεκδικεί την απελευθέρωσή της.
Πού εκτυλίσσονται οι ιστορίες; Σε μια ερημιά, ή και στη γειτονιά, με την ελπίδα ότι θ’ ακούσει και θα υπερασπιστεί τα θύματα. Κάτω από τη χειμωνιάτικη λιακάδα, ή δίπλα σε ένα ποτάμι που σβήνει ό,τι καίγεται. Στον λόφο με τις παπαρούνες που έτρεχε κι ύστερα ξαναγυρνούσε στον δυνάστη. Στη φυλακή-στο χωριό-στην πόλη-σε μια περασμένη εποχή-στη σύγχρονη εποχή- στην κατοχή και στον εμφύλιο, στην κυριολεξία και στον μύθο. Κείμενα ρεαλιστικά, ποιητικά, φιλοσοφικά, ψυχαναλυτικά, αφηγήσεις μαγικού ρεαλισμού, με τον θάνατο να ερωτεύεται την ηρωίδα με τόσο πάθος, ώστε τίποτα δεν την τρομάζει. Με τον χρόνο να κρατάει την ανάσα του, ώστε να μην τρομάξει το σύννεφο που κρύβεται μέσα στο σπίτι. Και σε δάση, με τις γυναίκες-δέντρα, ν’ αγναντεύουν την αιωνιότητα ατάραχες, γιατί ξέρουν ότι οι άνθρωποι χρειάζονται τους καρπούς τους.
Ακόμη, σε σπίτια που κατοικεί ο τρόμος, στην Αλβανία, στην Ελληνική ενδοχώρα, στην Πορτογαλία, την Αφρική, τη φυλή των Μασάι, στο Μεξικό, η φωνή της γίνεται πανανθρώπινη. Με τα έθιμα πιο σαρκοβόρα από τ’ αγρίμια. Με τα κορίτσια να έχουν μικρότερη αξία από τα γελάδια και τα κατσίκια.
Ο κύκλος της βίας ακολουθεί μοτίβα: Μάνα-κόρη, ο ίδιος άντρας, η τρέλα, το φονικό. Η μεταμόρφωση από θύμα σε θύτη. Τα παιδιά, μάρτυρες της κακοποίησης που μπαίνουν στη μέση να σώσουν τη μαμά, ή παρακολουθούν σιωπηρά και υποφέρουν. Η γυναίκα ως αμνός προς σφαγή, αλλά και η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών. Ο ανταγωνισμός μπροστά στον άντρα. Η ανοχή και τα μπρος πίσω.
Όλες οι φωνές αναζητούν λύτρωση, κάθαρση, δικαίωση, επούλωση των πληγών. Άλλοτε σπασμωδικά κι άλλοτε συντονισμένα. Μια απόφαση φυγής θα υψωθεί σαν λυτρωτική πράξη. Και μια μάνα σαν την κότα θα «κλωσήσει» όνειρα για τα παιδιά της. Ή ακτιβίστριες της Καλών Τεχνών θα πετάξουν ομοιώματα κοπράνων στα τιμώμενα πρόσωπα-υποκινητές του κύκλου της βίας και της συγκάλυψης.
Συλλογικές δημιουργίες, όπως αυτό το βιβλίο παρακινούν σ’ έναν πυρετώδη χορό. Θα μας παρασύρουν στη μελωδία της αυτογνωσίας. Σε ρυθμούς της ελπίδας, της αλληλεγγύης, των αυθεντικών ανθρώπινων σχέσεων, της πραγματικής αγάπης, απαλλαγμένης από ανταγωνισμούς, στερεότυπα πατριαρχίας, ρατσισμού, σεξισμού.
