Το ποιητικό ανθολόγιο της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου με τίτλο Άνθεα εγχώρια και εξωτικά (εκδ. ΑΩ, 2023), μοιάζει μ’ έναν κήπο ποίησης γεμάτο με ιστορίες, εικόνες, μυρωδιές. Σ’ αυτόν τον κήπο, ο αναγνώστης βιώνει πλήθος από εμπειρίες και ταυτόχρονα θαυμάζει τα σχέδια των λουλουδιών που φιλοτέχνησε η Ιουλία Μιχαλέα.
Το βιβλίο περιέχει τέσσερα μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει ποιήματα σχετικά με άνθη του Ελλαδικού χώρου, γραμμένα από την Κατερίνα Λιάτζουρα, το δεύτερο, ποιήματα της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου για εξωτικά φυτά, το τρίτο σημειώσεις για κάθε λουλούδι, εστιάζοντας σε ιστορίες από την μυθολογία κυρίως, ενώ στο τέταρτο μέρος διαβάζουμε το εξαιρετικό επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου.
Τα ποιήματα αγγίζουν πολλαπλά, μιας και το κάθε λουλούδι λέγοντας την ιστορία του, ξεδιπλώνει σιγά σιγά πτυχές από την ιστορία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Η Κατερίνα Λιάτζουρα επιλέγει από το πρώτο ποίημα με αναφορές στον θάνατο, να μιλήσει για τον κύκλο της ζωής, την ελαφρότητα της ύπαρξης, τον πεπερασμένο χρόνο. Δεν θα μείνουμε όμως με τη γεύση του θανάτου, αφού στη συνέχεια, ο αμάραντος, που συνδέεται με τον έρωτα του Πάρη και της ωραίας Ελένης, θα μας γλυκάνει και θα μας θυμίσει το ευμετάβλητο της ανθρώπινης κατάστασης. Από τον θάνατο στον έρωτα, στην αναπαραγωγή, την αναγέννηση, την ίδια τη ζωή.
Η ακολουθία των ποιημάτων δεν είναι καθόλου τυχαία, αντίθετα, βήμα βήμα συνθέτει έναν ενιαίο συλλογισμό για τον κόσμο μας. Έτσι, το ποίημα για τη ροδιά, το σύμβολο της γέννησης, αλλά και της καλοτυχίας, θέτει το φιλοσοφικό θέμα του βαθύτερου νοήματος στη ζωή. Τι είναι λοιπόν η καλή τύχη στη ζωή; Για την Κατερίνα Λιάτζουρα είναι η αρμονική συνύπαρξη: «σε έναν χορό καλοτυχίας/με όλους τους νεκρούς σου/και όλους τους ζωντανούς/ευχή στο στόμα κόκκινη/η συμφιλίωση».
Ούτε μια νότα δεν εξαιρείται από τη μουσική συμφωνία της συμπαντικής αρμονίας. Έτσι, προχωρώντας, θα συναντήσουμε τη δυαδικότητα στη φύση, μέσα από ένα λουλούδι, που λέγεται «Ελλέβορος ο κυκλόφυλλος», το οποίο είναι δηλητηριώδες, αλλά ταυτόχρονα έχει ιαματικές ιδιότητες. Ολόκληρη η φύση σε ένα σύμβολο, με το φως και το σκοτάδι, το καλό και το κακό στην ίδια οντότητα, να γέρνουν μια από τη μια, μιαν από την άλλη, να ισορροπούν. Κι ακολουθεί και άλλο άνθος, στο ίδιο μοτίβο, το «Αστέρι της Βηθλεέμ», να υπογραμμίσει την αντίφαση στην ουσία της ύπαρξης. Η απόλυτη ομορφιά είναι δηλητηριώδης. Η ομορφιά και το δηλητήριο μαζί.
Από τη μυθολογία περνάμε στην ιστορία και η Κατερίνα Λιάτζουρα θα θέσει στη συνέχεια ζητήματα εγχάραξης των θρησκειών. Ο κρίνος της Παναγίας, που από τη Χριστιανική θρησκεία προβλήθηκε ως σύμβολο αγνότητας και της άμωμης σύλληψης, με το «πρέπον» να κυριαρχεί, στην ουσία ανέτρεψε την παλαιότερη σημειολογία του κρίνου, που λόγω της μορφολογίας του, ήταν από τα πανάρχαια χρόνια σύμβολο της γονιμότητας. Το «πρέπον» τελικά επικράτησε, και το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται:
«Κι ο Γαβριήλ ο αρχάγγελος;/με σκήπτρο δεν περιδιάβαινε/και κλαδί ελιάς στα χέρια;/τρις ανθό κρίνο ζωγραφιστό/είναι πιο πρέπον να κρατάει τώρα;/και μάλιστα δίχως γόνιμους στήμονες;/ δίχως επιδέξιες ορέξεις;/δίχως ονειρώξεις;/μόνο με στείρα όνειρα/μες στους εφιάλτες/μέσα στους αιώνες;»
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ποιημάτων της Κατερίνας Λιάτζουρα, είναι οι διακειμενικές αναφορές, με τα λουλούδια να συνδέονται με διάφορες μορφές τέχνης και να προσκαλούν για εκτενείς αναγνώσεις και πολύπλευρη πρόσληψη. Έτσι, ανάμεσα στους μύθους, ξεπηδούν τα χρυσάνθεμα του Βαν Γκογκ, τα ποιήματα του Θεόκριτου , η Αγαύη από τις Βάκχες του Ευρυπίδη, το μυθιστόρημα του Χρόνη Μίσσιου με τίτλο «Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι», η φωνή της Sinead O’ Connor, καθώς και η φωνή του Μητροπάνου, να τραγουδάει την εμβληματική «Ρόζα».
Συνολικά, σε όλο το πρώτο μέρος, μέσα από το πολύχρωμο κουβάρι των μύθων, κυριαρχεί ο έρωτας, σε όλες του τις εκδοχές: Διεκδικητικός, ζηλόφθονος, ανεκπλήρωτος, εκδικητικός, αυτοκαταστροφικός, δηλητηριώδης, μεταπλαστικός.
Οδεύοντας προς το τέλος του πρώτου μέρους, το ποιητικό υποκείμενο θα θελήσει να τιμήσει ξανά τους νεκρούς και θα μνημονεύσει τις μεταμορφωμένες σε άνθη νύμφες ως μούσες που φέρνουν την έμπνευση. Παράλληλα, η έκκληση για ειρήνη και αρμονία θα γίνει πιο επιτακτική, κυρίως στο τελευταίο ποίημα, με τίτλο «Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της ειρήνης», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, γιατί: «είναι ευαίσθητη πολύ/η Ειρήνη σας/σε μέταλλα και τοξικές ουσίες».
Στο δεύτερο μέρος, η περιδιάβαση γίνεται σε ολόκληρη τη γη, δίνοντας στο βιβλίο μια εικόνα παγκόσμια, όπου όλα τα βάσανα φαντάζουν κοινά, ως μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου ξεκινάει με το άνθος Γινγκ Σου από την Κίνα για να θίξει το θέμα της γυναικείας αυτοθυσίας στον έρωτα. Κι έτσι θα προβάλλει το δίπολο έρωτας-θάνατος ξανά αποχτώντας υπόσταση μέσα από τα εξωτικά λουλούδια και τις ιστορίες τους. Είναι ένα λουλούδι από τη Σουμάτρα αλλόκοτο, που έχει τη μυρωδιά του θανάτου, ενώ ένα άλλο που έχει λειψά φύλλα και ο μύθος του σχετίζεται με τη θλίψη των εραστών που χωρίστηκαν βίαια. Σκέφτομαι ότι από μόνοι τους οι μύθοι αυτοί φέρουν ποιητικό φορτίο, πόσο μάλιστα όταν μεταπλάθονται σε Ποίηση:
«Φιλώ τα μάτια σου, μάτια μου,/στο αλάτι που μου φέρνει ο μπάτης/ «Κάποτε θα είμαστε ξανά μαζί»/Τα λόγια σου, μισά μας πέταλα,/απ’ το λουλούδι που ’χες στο αυτί»
Η εύθραυστη ομορφιά των λουλουδιών διαπερνάει τους στίχους της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, χαϊδεύει τις αισθήσεις, όμως ταυτόχρονα θέτει ερωτήματα και αποκαλύπτει πληγές. Έτσι, θα συνδέσουμε τον ιβίσκο της Αϊτής με τα παιδιά ενός κατώτερου Θεού:
«Θέλω τον ιβίσκο τον rose Kayenn/όχι τα κόκκινα ζαχαρωτά/που μου τα δίνουν ξένοι/που μου αφαιρούν τη ζεστασιά/που με γδύνουν από ό,τι αγνό/που με κάνουν δούλο τους ξανά»
Η έννοια της ενότητας και της αρμονίας επανέρχεται και εδώ, με το τραγούδι και τον χορό των Αβοριγίνων, οι οποίοι συνδέουν την ελπίδα με τα κίτρινα ανθάκια από το δέντρο της ζωής. Και η έκκληση για ειρήνη και για εξισορρόπηση του κόσμου, θα συνεχιστεί και στο δεύτερο μέρος, ακολουθώντας ένα μοτίβο, όπου οι αρχαίοι λαοί των ινδιάνων, οι κατατρεγμένοι από τους αποικιοκράτες, θα παραταχθούν μπροστά μας, και θα προσευχηθούν στον ήλιο, κουβαλώντας όλη τη σοφία των μύθων της φύσης.
Η φύση κραυγάζει. Το λουλούδι του πάθους στα νησιά Γκαλαμπάγκος, θα μιλήσει για την υπερθέρμανση του πλανήτη, για την καταστροφή του περιβάλλοντος σε δραματικό τόνο. Και μέσα στην πολυφωνία της φύσης, όπου οι ήχοι συγκλίνουν, θα ακουστεί παράφωνα στην Αμερική, η φωνή του κυρίαρχου, του κατακτητή, που δαιμονοποιεί τη φύση:
«Εκείνο το βρωμερό λουλούδι φταίει/το λουλούδι του διαβόλου/Εκείνο και οι σαμάνοι Ινδιάνοι/Παίρνουν την εκδίκησή τους/εκείνοι και τα παλιολούλουδά τους/τα ζόμπι και οι μάγισσες./Ζιζάνια, ζιζάνια να ξεριζώσουμε./Καλά κάναμε και τους πήραμε τη γη τους».
Το ανθολόγιο αυτό καλεί εμάς τους αναγνώστες να πάρουμε διαφορετικούς ρόλους. Παράλληλα με την ποιητική απόλαυση, θα αποκτήσουμε γνώσεις για τις χώρες, την ιστορία, την τέχνη, για καταδιωγμένους λαούς παντού αλλά και θα θελήσουμε να ερευνήσουμε περεταίρω για να βρεθούμε μπροστά σε εκπλήξεις μέσα από διακειμενικές αναφορές. Θα παρουσιαστεί μπροστά μας μια από τις πιο εκθαμβωτικές απεικονίσεις, ο υπέροχος πίνακας του ζωγράφου Τζον Έβερετ Μιλέ με την Οφηλία στο νερό να κρατάει το λουλούδι της ζωής. Και θα πει η Μελάτι, το λουλούδι της ζωής στην Τζακάρτα:
«…θα με λένε Οφηλία,/θα κοσμώ το νερό,/το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας/ «Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειό της».
Παράλληλα, θα ταξιδέψουμε ποιητικά, σε ένα σωρό μέρη: Από τη Γουατεμάλα με το κακαόδεντρο, στην Τασμανία με το Λέδεργουντ κι ύστερα στον Αμαζόνιο με τη μιμόζα, στη Βόρεια Ευρώπη, στον Καναδά. Και θα μετοικίσουμε στο πολύπαθο Χαλέπι στη Συρία, τη Νότια Αφρική, την Ινδία και την Ιαπωνία. Και θα διαπιστώσουμε με πίκρα για πολλοστή φορά, πως η ομορφιά της φύσης και η αναγέννηση, συνδέθηκαν με τον πόλεμο και τον θάνατο.
Το δεύτερο μέρος θα κλείσει με ένα φυτό, το «Δελφίνιο το κάσσειο» από την Κύπρο, το συγγενικό με το δελφίνι, που εκθέτει τα βάσανά του, για να υπογραμμίσει την κοινή ρίζα της φύσης και όλων των όντων, αυτήν τη μαγική ουσία που μας συνδέει. «Όλοι μεγαλώνουμε στην ίδια μήτρα» είναι ο τελικός στίχος ολόκληρου του ποιητικού ανθολογίου, που συνολικά, με τον πλούτο του, αγγίζει ψυχές και αισθήσεις, προβληματίζει, κινητοποιεί.
