Αυτός που ξέρει να κολυμπάει λέγεται, ως γνωστόν, κολυμβητής (κολυμβήτρια). Για την αντίθετη όμως έννοια η Νεοελληνική γλώσσα δεν διαθέτει αντίστοιχη μονολεκτική διατύπωση, και εξ αυτού εκφραζόμαστε περιφραστικά· λέμε «αυτ(ός) δεν ξέρει να κολυμπάει» ή «δεν ξέρει κολύμπι». Ωστόσο η λέξη υπάρχει, είναι κατασκευασμένη από την πυκνή, εύπλαστη αρχαία Ελληνική και πρόκειται για το επίθετο ἀκόλυμβος –ον. Η λέξη αυτή λησμονήθηκε στο διάβα των αιώνων ⸺ έχουμε αναφερθεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις αρχαίων λέξεων που η μη αντοχή τους στον χρόνο αναγκάζει τον νεοελληνικό λόγο σε αναλυτική διατύπωση ⸺ και εδώ θα τη γνωρίσουμε όπως απαντά στα Γεωγραφικά τού Στράβωνα.
Ομόρριζα του ἀκόλυμβος: κολυμβάω-ῶ (← κόλυμβος [ὁ], ουσιαστικό που, όπως και το κολυμβίς-ίδος, δηλώνει ένα είδος πτηνού, ίσως την αγριόπαπια, αλλά σημαίνει και κολύμβησις ⸺ μεταγενέστερη λέξη, εξού κολύμβηση∙ από το ρήμα, δε, κολυμβάω-ῶ σχηματίστηκε το νεότερο κολυμπώ)· κολυμβητής· κολυμβήθρα= δεξαμενή, τόπος για κολύμπι (στην εκκλησιαστική ορολογία σημαίνει σκεύος για τη βάφτιση)· κολυμβητικός· κολυμβάς-άδος (λέξη σχετική με την ελιά που δηλώνει την επιπλέουσα στην άρμη ⸺ βλ. την ποικιλία της ελιάς τη λεγόμενη σήμερα «κολυμπάδα») κ. ά.
Το ρήμα κολυμβάω-ῶ αρχικά σήμαινε καταδύομαι, βουτώ και στη συνέχεια πέφτω στη θάλασσα και επιπλέω με κατάλληλες κινήσεις των άκρων, κολυμπώ.Στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα, γίνεται συζήτηση μεταξύ του Σωκράτη και του σοφιστή Πρωταγόρα περί αρετής. Σε κάποιο σημείο ο Σωκράτης, εφαρμόζοντας τη διαλεκτική του μέθοδο, θέτει μια σειρά ερωτήσεων στον συνομιλητή του που αποσκοπούν στην τελική αναγνώριση ότι η αρετή ταυτίζεται με τη γνώση, τη σοφία, και μεταξύ των άλλων γίνεται η εξής στιχομυθία:
– Οἶσθα οὖν τίνες εἰς τὰ φρέατα κολυμβῶσι θαρραλέως;
– Ἔγωγε, ὅτι οἱ κολυμβηταί.
Δηλαδή: – Ξέρεις λοιπόν ποιοι βουτούν μες στα πηγάδια με θάρρος;
–Βεβαίως και ξέρω· οι κολυμβητές.
Τη λέξη κολυμβήθρα τη συναντούμε και στη Βιβλιοθήκη του Διόδωρου του Σικελιώτη, όπου διαβάζουμε περί των Ακραγαντίνων ότι
κατεσκεύασαν… κολυμβήθραν πολυτελῆ… εἰς δὲ ταύτην ἐπαγομένων
ποταμίων καὶ κρηναίων ὑδάτων ἰχθυοτροφεῖον ἐγένετο, πολλοὺς
παρεχόμενον ἰχθῦς εἰς τροφὴν καὶ ἀπόλαυσιν·
Δηλαδή: κατασκεύασαν μία δεξαμενή πολυτελή… και με τη διοχέτευση
σ’ αυτήν ποταμίων και πηγαίων υδάτων έγινε ιχθυοτροφείο,
που παρείχε πολλά ψάρια για τροφή και για απόλαυση.
Και ο Αρριανός στην Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασιν, παρουσιάζοντας τα συμπτώματα της πάθησης που οδήγησε τον Μακεδόνα στρατηλάτη στον θάνατο, γράφει ότι παρουσίασε πυρετό που τον ταλαιπώρησε για μέρες, ενώ έπαιρνε επανειλημμένα λουτρά, και μια μέρα
μετακομισθῆναι ἐς τὴν οἰκίαν τὴν πρὸς τῇ κολυμβήθρᾳ…
μεταφέρθηκε στο σπίτι που ήταν κοντά στην κολυμβητική δεξαμενή…
Ο δε Πλούταρχος μιλάει για τὰς ἐν Αἰδηψῷ κολυμβήθρας.1
Διοργανώνονταν και κολυμβητικοί αγώνες, όπως στην αρχαία Ερμιόνη, όπου, όπως μαθαίνουμε από τα Κορινθιακά του Παυσανία, οργάνωναν κάθε χρόνο προς τιμήν του Διονύσου αγώνα μουσικής και «άμιλλα κολύμβησης». Μια άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία αντλούμε από το Περί ζώων μορίων του Αριστοτέλη για χρησιμοποίηση από κολυμβητές ενός είδους αναπνευστήρα. Για την ακρίβεια, γράφει:
οἷον οὖν τοῖς κολυμβηταῖς ἔνιοι πρὸς τὴν ἀναπνοὴν ὄργανα πορίζονται,
ἵνα πολὺν χρόνον ἐν τῇ θαλάττῃ μένοντες ἕλκωσιν ἔξωθεν τοῦ ὑγροῦ
διὰ τοῦ ὀργάνου τὸν ἀέρα,…
Δηλαδή: Όπως ορισμένοι κολυμβητές εφοδιάζονται με αναπνευστικά όργανα,
με σκοπό, παραμένοντας πολύ χρόνο στη θάλασσα, να τραβούν (να
εισπνέουν) διά του οργάνου τον αέρα έξω από το νερό, (έτσι)…
Φυσικά, υπήρχαν και οι ικανοί στην κατάδυση, οι δύτες.2 Μάλιστα, την εποχή των Περσικών πολέμων, περίφημος κολυμβητής και δύτης ήταν ο Σκύλλις ή Σκυλλίας από τη Σκιώνη της Μακεδονίας. Το 480 π. Χ., όταν ο περσικός στόλος κτυπήθηκε από τριήμερη καταιγίδα κοντά στο Πήλιο, αυτός βρισκόταν στην υπηρεσία των Περσών ⸺ στο μεταξύ, ο ελληνικός στόλος ναυλοχούσε στο Αρτεμίσιο, οι Σπαρτιάτες είχαν φθάσει στο στενό των Θερμοπυλών, και ο Ξέρξης ξεκινούσε με το στράτευμα από τη Μακεδονία την προς νότο πορεία του. Τότε ο Σκύλλις βούτηξε με την κόρη του, την οποία είχε διδάξει να κάνει καταδύσεις, και αφαιρώντας τις άγκυρες και κάθε άλλη ασφάλεια που είχαν οι περσικές τριήρεις, συνετέλεσαν στην καταστροφή μεγάλου αριθμού πλοίων. ΄Υστερα λιποτάκτησε προς τους ΄Ελληνες∙ κατά τον Ηρόδοτο λέγεται ότι καταδύθηκε στη θάλασσα στη θέση Αφετές εντός του Παγασητικού κόλπου και δεν ανέβηκε στην επιφάνεια, παρά μόνο όταν έφθασε στο Αρτεμίσιο, έχοντας διανύσει μέσα στη θάλασσα περίπου ογδόντα στάδια ⸺ η απόσταση είναι δέκα μίλια. Παρουσιάστηκε λοιπόν στους ΄Ελληνες στρατηγούς και τους ενημέρωσε για την κατάσταση και τις κινήσεις του περσικού στόλου. Για τις υπηρεσίες του οι ΄Ελληνες αφιέρωσαν στους Δελφούς δύο αγάλματα, το δικό του και της κόρης του.
” Ο τάφος του δύτη”. Νωπογραφία από τη νεκρόπολη της αρχαίας ελληνικής πόλης Ποσειδωνίας (σημ. Paestum) στην Ιταλία. 5ος αι. π. Χ.
Τελειώνουμε με το απόσπασμα από το έργο του Στράβωνα και με το επίθετο ἀκόλυμβος, που μας έδωσε την αφορμή για να εκθέσουμε όλα τα παραπάνω. Στο κεφάλαιο για τη Σικελία (Βιβλ. ΣΤ΄ Κεφ. Β 9) ο γεωγράφος σημειώνει κάποια φυσικά φαινόμενα που παρατηρούνται σε διάφορα σημεία του νησιού. Καταθέτει λοιπόν και αυτός μια μαρτυρία για τον Ακράγαντα, λέγοντας ότι γύρω από την πόλη υπάρχουν λίμνες που τα νερά τους έχουν γεύση θαλασσινή, σύσταση όμως διαφορετική. Και συμπληρώνει
οὐδὲ γὰρ τοῖς ἀκολύμβοις βαπτίζεσθαι συμβαίνει ξύλων τρόπον ἐπιπολάζουσιν.
Σε μετάφραση
γιατί ούτε εκείνοι που δεν ξέρουν κολύμπι συμβαίνει να βουλιάζουν,
αλλά επιπλέουν όπως τα ξύλα.
1)Οι ιαματικές πηγές της Αιδηψού ήταν γνωστές και χρησιμοποιούνταν στους αρχαίους χρόνους.
2)Δύτης (←δύω= βυθίζω, βυθίζομαι, εξού η χρήση του ρήματος για τον ήλιο, αποδίδοντας τη βύθισή του στη θάλασσα). Και μας έρχεται στον νου για άλλη μια φορά ο υπέροχος στίχος του ύμνου της Μ. Παρασκευής,
Ὦ γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον, ποῦ ἔδυ σου τὸ κάλλος;
