Καθώς διανύουμε τις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων, της μεγάλης Χριστιανικής εορτής της Γεννήσεως του Κυρίου, σκέφτηκα να αφιερώσω το παρόν άρθρο σε κάποιες φράσεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που έχουν διατηρηθεί ώς τις μέρες μας, αυτούσιες ή ελαφρώς παραλλαγμένες, με την ίδια ή διαφορετική σημασία, και οι περισσότερες με παροιμιακή μορφή.
Η Ελληνική γλώσσα είναι κυρίαρχη στα ελληνιστικά χρόνια, όταν στην Αλεξάνδρεια γίνεται η μετάφραση των Εβδομήκοντα, το έργο δηλαδή των εβδομήντα ελληνόφωνων Ιουδαίων μεταφραστών της Παλαιάς Διαθήκης από τα εβραϊκά στα ελληνικά, καθώς οι Εβραίοι της διασποράς είχαν σχεδόν ξεχάσει τη γλώσσα τους και μιλούσαν ως μητρική πλέον γλώσσα την Ελληνική.
Αλλά και τα βιβλία της Καινής Διαθήκης είναι γραμμένα ή μεταφρασμένα σε δεύτερο χρόνο στα ελληνικά, συνεχίζοντας έτσι την εξέλιξη της πανάρχαιας γλώσσας μας.
«(Χάθηκα) από προσώπου γης»= εξαφανίστηκα από παντού.
Εἰ ἐκβάλλεις με σήμερον ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς […] , εάν με διώχνεις σήμερα από το πρόσωπο της γης, […] λέει ο Κάϊν προς τον Θεό.
Π. Διαθήκη, Γένεσις δ, 14.
ↈ
«΄Ανοιξαν οι καταρράκτες τού ουρανού». Λέγεται για περιπτώσεις κατακλυσμιαίας βροχής.
[…] καὶ οἱ καταρράκται τοῦ οὐρανοῦ ἠνεῴχθησαν.[…] Η φράση προέρχεται από τον κατακλυσμό του Νώε. Γένεσις ζ,11.
ↈ
«Όποιος σκάβει τον λάκκο τού άλλου θα πέσει ο ίδιος μέσα».
Ο γνωστός μύθος τού Αισώπου απαντά ελαφρώς παραλλαγμένος στον Ἐκκλησιαστή ι, 8 και αλλού:
ὁ ὀρύσσων βόθρον εἰς αὐτὸν ἐμπεσεῖται, […]
ↈ
«Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης».
ματαιότης ματαιοτήτων, εἶπεν ὁ ἐκκλησιαστής, τὰ πάντα ματαιότης. Ἐκκλησιαστὴς ιβ, 8 και αλλού.
ↈ
«Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει».
Μια παραλλαγή συναντούμε στο βιβλίο τής Π. Διαθήκης Σοφία Σειράχ, κη,17: […] πληγὴ μάστιγος ποιεῖ μώλωπας, πληγὴ δὲ γλώσσης συγκλάσει ὀστᾶ = το χτύπημα του μαστιγίου προξενεί πληγές, το χτύπημα όμως της γλώσσας σπάζει κόκκαλα.
ↈ
«Περνάω κάποιον γενεές δεκατέσσερις»= τον καθυβρίζω.
Οι «γενεές δεκατέσσερις» απαντούν στο κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, στο κεφάλαιο όπου καταγράφεται η βίβλος γενέσεως τού Χριστού. (1,17):
Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαὶ ἀπὸ Ἀβραὰμ ἕως Δαυῒδ γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ Δαυῒδ ἕως τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος ἕως τοῦ Χριστοῦ γενεαὶ δεκατέσσαρες.= ΄Ολες οι γενιές από τον Αβραάμ μέχρι τον Δαβίδ είναι γενιές δεκατέσσερις, και από τον Δαβίδ μέχρι την αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα είναι γενιές δεκατέσσερις, και από την αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα ώς τον Χριστό γενιές δεκατέσσερις.
ↈ
«Κλαυθμός και οδυρμός».
Κατὰ Ματθ. 2,18, φράση της προφητείας τού προφήτη Ιερεμία στο κεφάλαιο της σφαγής των νηπίων:
φωνὴ ἐν Ῥαμᾷ ἠκούσθη,
θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς·
[…]
ↈ
«Φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε αδιαφορία σε ορθές και χρήσιμες υποδείξεις.
Κατά Ματθ. 3,3, η προφητεία τού προφήτη Ησαΐα για τον Πρόδρομο Ιωάννη:
φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὁν Κυρίου, […]
= μια φωνή βροντοφωνάζει στην έρημο, ετοιμάστε τον δρόμο για τον Κύριο, […]
ↈ
«΄Υπαγε οπίσω μου σατανά»· λέγεται για την αποτροπή πειρασμού.
Φράση τού Ιησού προς τον διάβολο, αντιμετωπίζοντας τους τρεις πειρασμούς στην έρημο. Κατά Ματθ. 4,10:
τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ·
ↈ
«Δεν έχ(ω) πού την κεφαλή κλίναι». Φράση του Ιησού για τον εαυτό του, την οποία χρησιμοποιούμε σε περίπτωση ανθρώπου που δεν έχει καμία συμπαράσταση από πουθενά, είναι εγκαταλειμμένος.
Κάποτε πλησίασε τον Ιησού ένας γραμματέας1 και του δήλωσε ότι θα τον ακολουθήσει όπου κι αν πάει. Και ο Ιησούς τού είπε (Κατά Ματθ. 8,20):
αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις,
ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ.= Οι αλεπούδες έχουν φωλιές και τα πουλιά του ουρανού μέρη για να κουρνιάζουν, ο Υιός όμως του Ανθρώπου2 δεν έχει πού να γείρει το κεφάλι.
ↈ
«(Κάτι) είναι διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν»: λέγεται για κάτι που προβάλλεται ως πανάκεια.
Η φράση απαντά στο Κατά Ματθ. 9,35. Ο Ιησούς περιόδευε σ’ όλες τις πόλεις και τα χωριά, διδάσκοντας, κηρύττοντας το μήνυμα για τον ερχομό τής βασιλείας τού Θεού και
θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ= γιατρεύοντας κάθε ασθένεια και κάθε αδυναμία στον λαό.
ↈ
«Πόρρω απέχει»= διαφέρει πολύ.
Κατά Ματθ. 15,8.Ο Ιησούς απευθυνόμενος προς τους γραμματείς και Φαρισαίους και στηλιτεύοντας την υποκρισία τους, τους μεταφέρει τα προφητικά λόγια τού Ησαΐα: «Αυτός ο λαός με προσεγγίζει με το στόμα του και με τιμά με τα χείλη του, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ’ ἐμοῦ· […]
η καρδιά τους όμως απέχει πολύ μακριά από μένα· […]
ↈ
« Διαρρηγνύω τα ιμάτιά μου»= διαμαρτύρομαι έντονα.
Η φράση απαντά σε διάφορα σημεία της Π. και της Κ. Διαθήκης. Εδώ επιλέξαμε το κεφάλαιο του Κατά Ματθ., όπου ο Ιησούς έχει συλληφθεί και έχει οδηγηθεί ενώπιον τού Καϊάφα. Όταν ο αρχιερέας ρώτησε τον Ιησού να πει αν είναι ο Χριστός, ο υιός τού Θεού, και ο Ιησούς απάντησε καταφατικά με λόγια όπως το « σὺ εἶπας », τότε (26,65):
ὁ ἀρχιερεὺς διέρρηξε τὰ ἱμάτια αὐτοῦ λέγων ὅτι ἐβλασφήμησε· = ο αρχιερέας έσχισε τα ρούχα του [από αγανάκτηση] λέγοντας ότι βλασφήμησε.
ↈ
«Αγρόν ηγόρασα/ηγόραζα»= αδιαφόρησα.
Κατά Λουκάν, από την παραβολή τού μεγάλου δείπνου. Κάποιος ετοίμασε μεγάλο δείπνο και κάλεσε πολλούς. Όταν ήρθε η ώρα τού δείπνου, έστειλε τον δούλο του να πει στους καλεσμένους «ελάτε, είναι όλα έτοιμα». Και τότε άρχισαν ο ένας μετά τον άλλον να βρίσκουν δικαιολογίες (14,18):
ὁ πρῶτος εἶπεν αὐτῷ· ἀγρὸν ἠγόρασα, καὶ ἔχω ἀνάγκην ἐξελθεῖν καὶ ἰδεῖν αὐτόν·= Ο πρώτος τού είπε: « αγόρασα ένα χωράφι και πρέπει να πάω να το δω»·
ↈ
«Πρόβατον απολωλός»= ο διεφθαρμένος, ο άσωτος.
Κατά Λουκ., από την παραβολή του χαμένου προβάτου. Ποιος από σας, λέει ο Κύριος, αν έχει εκατό πρόβατα και χάσει ένα δεν αφήνει τα ενενήντα εννέα, για να αναζητήσει το χαμένο; Κι όταν το βρει και φθάσει σπίτι του, προσκαλεί όλους τους φίλους και τους γείτονες και τους λέει (15,6):
συγχάρητέ μοι ὅτι εὗρον τὸ πρόβατόν μου τὸ ἀπολωλός.= χαρείτε μαζί μου, γιατί βρήκα το πρόβατό μου το χαμένο.
ↈ
«Μετά φανών και λαμπάδων»: η σημερινή σημασία είναι ότι κάτι γίνεται με μεγαλοπρέπεια, με λαμπρότητα.
Κατά Ιωάννην, από την προδοσία και σύλληψη του Κυρίου στη Γεθσημανή. Ο Ιούδας αφού πήρε Ρωμαίους στρατιώτες και υπηρέτες που του έδωσαν οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι (18,3):
ἔρχεται ἐκεῖ μετὰ φανῶν καὶ λαμπάδων καὶ ὅπλων= έρχεται εκεί [με όλους να κρατούν] δαυλούς, λυχνάρια και όπλα.
ↈ
«Μη μου άπτου». Το λέμε για πρόσωπο υπερβολικά ευαίσθητο σωματικά ή ψυχικά.
Κατά Ιωάν., από την εμφάνιση του Ιησού στη Μαρία Μαγδαληνή μετά την Ανάστασή του. Η Μαρία βλέπει μέσα στο μνήμα απ’ όπου λείπει το σώμα τού Κυρίου δύο αγγέλους και γυρίζοντας προς τα πίσω αντικρίζει τον Ιησού να στέκεται όρθιος, αλλά δεν καταλαβαίνει ότι είναι ο Ιησούς. Μόλις όμως εκείνος την αποκάλεσε με τ’ όνομά της, τότε η Μαρία τον αναγνώρισε και τον προσφώνησε: «Διδάσκαλε!» ⸺ και στη συνέχεια (20,17):
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· μή μου ἅπτου· οὔπω γὰρ ἀναβέβηκα πρὸς τὸν πατέρα μου·= της λέει ο Ιησούς: « Μη μ’ αγγίζεις· γιατί δεν ανέβηκα ακόμη προς τον πατέρα μου· […]
ↈ
«Δίνω τόπο στην οργή»= συγκρατώ την οργή μου.
Προς Ρωμαίους επιστολή Παύλου. Ο Απόστολος συμβουλεύει τους Χριστιανούς της Ρώμης, μεταξύ των άλλων, να ζουν ειρηνικά με όλους και συνεχίζει (12,19):
μὴ ἑαυτοὺς ἐκδικοῦντες, ἀγαπητοί, ἀλλὰ δότε τόπον τῇ ὀργῇ· γέγραπται γάρ·
ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω, λέγει Κύριος.= μη ζητάτε, αγαπητοί, να
πάρετε εκδίκηση για τον εαυτό σας, αλλά δώστε τόπο στην οργή τού Θεού.
Γιατί είναι γραμμένο: Δική μου είναι η εκδίκηση, εγώ θα ανταποδώσω, λέγει
ο Κύριος.
ↈ
« Κύμβαλον 3 αλαλάζον». Λέγεται για ανθρώπους χωρίς περιεχόμενο, που προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση πως είναι ή κάνουν κάτι σπουδαίο.
Προς Κορινθίους Α΄ επιστολή. Πρόκειται για τον υπέροχο ύμνο τής αγάπης που κηρύσσει ο Παύλος (13,1):
Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ
ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον.= Εάν λαλώ όλες τις γλώσσες
των ανθρώπων και των αγγέλων, αλλά δεν έχω αγάπη, είμαι σαν χαλκός που ηχεί
[όταν τον κτυπούν] ή σαν κύμβαλο που βγάζει μεγάλο θόρυβο [χωρίς σημασία].
Κύμβαλο
« Εν ριπή οφθαλμού»= στη στιγμή, ακαριαία.
Προς Κορινθίους Α΄ επιστολή, από το κεφάλαιο περί της αναστάσεως των νεκρών. Θα σας αποκαλύψω ένα μυστήριο, γράφει ο Παύλος· δεν θα πεθάνουμε όλοι, θα μεταμορφωθούμε όμως όλοι (15,52):
ἐν ἀτόμῳ, ἐν ῥιπῇ ὀφθαλμοῦ, ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι·= σε μια στιγμή, όσο χρειάζεται το μάτι για να ανοιγοκλείσει, όταν ηχήσει η σάλπιγγα των έσχατων καιρών·
ↈ
« ΄Εφαγε παρά μίαν τεσσαράκοντα»4 : εννοούμε, μεταφορικά, ότι κάποιος έφαγε πολύ ξύλο.
Προς Κορινθίους Β΄επιστολή. Ο Παύλος γράφει για τα έργα, τα παθήματά του και τους κινδύνους που διέτρεξε, όπως (11,24):
ὑπό Ἰουδαίων πεντάκις τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαβον, […]= από τους Ιουδαίους πέντε φορές μαστιγώθηκα με τριάντα εννιά μαστιγώσεις, […]
ↈ
«Σημεία και τέρατα»: λέμε αυτή τη φράση για πολύ παράξενα, απίστευτα γεγονότα. Οι πρωταρχικές έννοιες της αρχαίας λέξης σημεῖον είναι σημάδι απλώς και σημάδι εκ μέρους των θεών, προμήνυμα. Στην Π. και Κ. Διαθήκη σημαίνει θαυμάσιο, εκπληκτικό σημάδι και ιδιαίτερα στο Κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον σημεία είναι οι θαυματουργίες τού Ιησού. Τέρας στα αρχαία Ελληνικά σήμαινε επίσης ασύνηθες, θαυμαστό φαινόμενο, στο οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τη θέληση του θεού, σημείο προφητικό. Και στην Κ. Διαθήκη τέρατα αποκαλούνται τα θαυμαστά έργα τού Ιησού που ξεφεύγουν από την ανθρώπινη εμπειρία.
Στο Κατὰ Ἰωάν. ο Ιησούς βρίσκεται στη Γαλιλαία, και έρχεται προς συνάντησή του κάποιος που ανήκε στη βασιλική αυλή τού Ηρώδη και είχε βαριά άρρωστο το παιδί του στην Καπερναούμ. Παρακαλούσε λοιπόν τον Κύριον να κατέβει στην Καπερναούμ και να θεραπεύσει τον γιο του. Και τότε ο Ιησούς τού είπε (4,48): ἐὰν μὴ σημεῖα καὶ τέρατα ἴδητε, οὐ μὴ πιστεύσητε. = Εάν δεν δείτε θαύματα και θαυμαστά για την ανθρώπινη εμπειρία φαινόμενα, δεν θα πιστέψετε.
