Η Ρίζα της Εύας.
«[…] δεν ξέρουμε προς τα πού βαδίζουμε: οι γέροι είναι παιδιά που δεν έχουν ιδέα για τα γεράματά τους. Μ’ αυτή την έννοια η γη του ανθρώπου είναι ο πλανήτης της απειρίας». Μίλαν Κούντερα, Η τέχνη του μυθιστορήματος.[1]
Δεν επιθυμώ να μιλήσω για την Περιττή Ομορφιά της Νάσιας Διονυσίου τυπικά, μ’ όρους δομής, μορφής, περιεχομένου, με τον τρόπο που συνηθίζουν να ασκούνται φιλόλογοι με διάθεση υπομνηματισμού και σχολιασμού. Η λογοτεχνία της Νάσιας Διονυσίου είναι ένα γεγονός, ένα κουτί στο οποίο είτε βρίσκεται κάτι για σένα, μιαν εκλεκτική συγγένεια, είτε τίποτε. Επιπλέον, αν κάποιος κατορθώσει να αποκωδικοποίησει βιβλία, όπως της Νάσιας Διονυσίου, τότε καθιστά τον αναγνώστη ικανό να απολαμβάνει τη λογοτεχνία– την καλή λογοτεχνία στην περίπτωσή μας‧ ή μάλλον, για να το θέσω καλύτερα, να απολαμβάνει καλύτερα την καλή λογοτεχνία. Όμως, τι ονομάζουμε καλή λογοτεχνία; Αυτό θα προσπαθήσω να απαντήσω με την ανάλυση της Περιττής Ομορφιάς– παρά την ενδογενή αντινομία ανάμεσα στη λογοτεχνία και την κριτική της λογοτεχνίας: η μία μιλά για κάτι, ενώ η δεύτερη μιλά για κάτι άλλο.
Καταρχάς, την Περιττή Ομορφιά τη γράφει η Νάσια Διονυσίου ως μητέρα της Μυρτώς– άλλωστε το έργο είναι αφιερωμένο στη Μυρτώ της,[2] ως δώρο που την έκανε μητέρα, ένα πνευματικό σπλάχνο προς το βιολογικό σπλάχνο– μιαν Εύα προς άλλην Εύα. Μ’ άλλα λόγια γεννά ξανά για να πει ευχαριστώ στο παιδί της, διότι το ευχαριστώ που της χρωστά είναι βαθύτερο από την αγάπη της. Επιλέγει την Εύα για να μεταφέρει αυτό το μήνυμα, για να αποδώσει το μεγαλείο της γυναίκειας φύσης, και την παρουσιάζει είτε ως ερωτευμένη γυναίκα, είτε ως κοριτσάκι που ψάχνει τη μαμά του, είτε ως μητέρα, είτε ως γυναίκα καταπιεσμένη από την μητρότητα ή ως Ραχήλ που συγχρωτίζεται και σώζει παρίες, Ισμαήληδες, ώστε να βγάλουν την ομορφιά που κρύβουν, που τους περισσεύει.[3]
Όμως, θα προσπαθήσω να ξεφύγω από την απόπειρα της κριτικής να δαμάσει, να αποθωρακίσει το κείμενο από το πλεονάζον νόημά του, να το οδηγήσει στις συνήθειες του κριτικού, σε μια τρέχουσα ιδεολογία, στη μυθολογία, ή ακόμα χειρότερα στη παρηγοριά, στον καθησυχασμό του αναγνώστη. Πρέπει να αλλάξω κατεύθυνση και να πάω στο μυστικό του κειμένου, στο μοναδικό ύφος του, το οποίο κρύβεται στο κείμενο. Η Νάσια Διονυσίου προσπαθεί να χτίσει μια ιστορία, αλλά το μυθιστόρημα και τα διηγήματα είναι το αντίστροφο της ζωής: οι χαρακτήρες, και στην περίπτωση μας, τα πολλαπλά πρόσωπα της Εύας, αποκαλύπτονται σταδιακά και τμηματικά– ποτέ στο σύνολό τους. Πρέπει να ακολουθήσω τις ελεύθερες συνδέσεις με μιαν άλλη πηγή: το ασυνείδητο του κειμένου.
Το ασυνείδητο των διηγημάτων της Νάσιας Διονυσίου βρίσκεται στο βιβλικό, «μυστικό» διήγημα, Στην Έξοδο. Εμφανίζεται πρώτα στο εξής απόσπασμα:
«Πιέζει κι άλλο με τα δάχτυλα την κοιλιά της‧ ψηλαφεί τώρα τη νέα ζωή που σχηματίζεται γοργά‧ εδώ η φτέρνα, εδώ το γόνατο, εδώ το κεφάλι».[4]
Η μητρότητα της Εύας μεγαλώνει και την οδηγεί σταδιακά στην χώρα εκ την οποία έπεσε, στον Παράδεισο, στην Κήπο της Επαγγελίας, όπου εκεί
«όλα θα είναι υπό έλεγχο. Τέρμα ο πόνος και οι στεναγμοί, τους υποσχέθηκαν, όλοι θα πεινούν το ίδιο, θα τρώνε το ίδιο, θα κοιμούνται, τέρμα οι θεωρίες, οι αμφιβολίες, τους υποσχέθηκαν, οι θερμάνσεις θα είναι ρυθμισμένες στην ίδια θερμοκρασία, τα μεγάφωνα στην ίδια ένταση, δεν θα υπάρχει πρωί, δεν θα υπάρχει βράδυ, τα νερά θα τα χωρίζει το στερέωμα, τέρμα τα περιττά ενδιάμεσα, τέρμα τα διλλήματα, τους υποσχέθηκαν, τέρμα η μοναξιά, όλοι θα έχουν σύντροφο, οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ανάπαυση, οκτώ ψυχαγωγία, τέρμα οι προτιμήσεις, οι φιλοδοξίες, όλοι θα πηγαίνουν στην ίδια συγκέντρωση, στην ίδια παράσταση, στη μία αγορά, βιβλία, παιχνίδια και λουλούδια θα απαγορεύονται, επίδοξοι δάσκαλοι, ποιητές και γονείς θα λαμβάνουν πιστοποιητικό καταλληλόλητας, για όλα θα αποφασίζουν τα αρμόδια όργανα, τέρμα η αδικία, η ασχήμια, η γη θα είναι εύφορη, οι καρποί εύγεστοι, οι προβολείς διαρκώς αναμμένοι».[5]
Δεν ξέρω αν είναι Παράδεισος ή Κόλαση αυτό. Γνωρίζω σίγουρα ότι δεν είναι όμορφο και είναι η δεύτερη αποκάλυψη του ασυνειδήτου. Η Εύα δε γοητεύεται από τον τελικό προορισμό της, αλλά από το ταξίδι, από το ενδιάμεσο διάστημα ανάμεσα στη Γη και στη Γη της Επαγγελίας, το επονομαζόμενο Σέλας:
« «Σέλας» το είπαν. Ή «ουράνιες μπαλαρίνες».
«Ομορφιά.»
Περιττή ομορφιά. Η ζωή».[6]
Εδώ βρίσκουμε την κρυσταλλική εικόνα του ασυνειδήτου, το κείμενο καταλύεται και φανερώνει τον πυρήνα του κάτω από τις λέξεις, βγαίνει μόνο ο ρυθμός, ένα ποίημα χωρίς λέξεις. Δεν μπορείς να γράψεις τίποτε, αν πρώτα δε ζήσεις τη ζωή σε κάθε της πτυχή, να σου καψαλίσει την καρδιά σαν κεραυνός και να φύγει, ακούγοντας κάθε μέρα την απουσία της. Εφόσον έγινε παρελθόν, έγινε ιστορία, θα σου δώσει την ευκαιρία να καταλάβεις τον κόσμο και πρωτίστως εσένα μέσα σ’ αυτόν ‧ όμως είναι αναγκαίο για την εξέλιξή σου, ως άνθρωπος, να συναντήσεις κάποιον άλλον άνθρωπο που να τέμνει τη ζωή σου σ’ ένα «πριν» και σ’ ένα «μετά»: σ’ένα «πριν» και σ’ ένα «μετά» απ’ αυτόν, στην περίπτωσή μας, το παιδί, η Μυρτώ. Αν δε με πιστεύεις, ρώτα την Εύα, ρώτα τη Νάσια Διονυσίου, τη μαμά της Μυρτώς.
Εν ολίγοις, η Περιττή Ομορφιά της Νάσιας Διονυσίου είναι παράδειγμα καλής ποιητικής πρόζας και καλής λογοτεχνίας εν γένει, διότι η καλή λογοτεχνία μας κάνει να απολαμβάνουμε το θαύμα της ζωής, την ομορφιά της, την περιττή ομορφιά της. Και απαντάμε εν τέλει το ερώτημα που θέσαμε στην αρχή: τι είναι καλή λογοτεχνία; αυτή που μας κάνει να απολαμβάνουμε την ομορφιά της ζωής, τη δύναμή της, σε κάθε πτυχή και έκφανσή της, σε βαθμό που να νιώθουμε ενοχή, ένοχοι γι’ αυτό το δώρο. Η Νάσια Διονυσίου μας χαρίζει με την Περιττή Ομορφιά της ένα τέτοιο δώρο– απροϋπόθετα.
[1] Μίλαν Κούντερα, «Εξήντα Έξι Λέξεις» στο Η τέχνη του μυθιστορήματος, μτφρ. Γ. Χάρης (Αθήνα: Εστία, 2023), 138.
[2] Nάσια Διονυσίου, Περιττή Ομορφιά (Αθήνα: Το Ροδακιο, 2017), 8.
[3] Ενδεικτικά αναφέρω διηγήματα της συλλογής που επιβεβαιώνουν τους χαρακτηρισμούς μου για τη μορφή της Εύας και τα ταξινομώ βάσει της σειράς εμφάνισης των χαρακτηρισμών: Μια Ευθεία, Σημάδια Αναγνώρισης, Σχετικότητα, Στην Έξοδο, Ο φράχτης και Ανάποδα.
[4] Στο ίδιο, 52
[5] Στο ίδιο, 54
[6] Στο ίδιο, 56.
