Από τα μαθητικά θρανία, μυηθήκαμε στο γνώθι σαυτόν, που αναγράφεται στο ναό των Δελφών (Πλάτων, Χαρμίδης, 164d), στο μέτρον άριστον από τον Κλεόβουλο της Λίνδου (6ος αιώνας π.Χ.) και την περίφημη έκκληση του Αρχιμήδη, μη μου τους κύκλους τάραττε που εκστόμισε λίγο πριν θανατωθεί (περ. 212 π.Χ.) από Ρωμαίο στρατιώτη.
Αυτά τα αρχαία αποφθέγματα, που δίνουν έμφαση στην αυτογνωσία και την ισορροπία, μπορεί να φαίνονται μακρινά από το θέμα της έκθεσης «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!». Ωστόσο, όλα αντανακλούν μια λεπτή κατανόηση της ισορροπίας, της αυτογνωσίας, της εστίασης και του ρόλου των εξωτερικών επιρροών στη ζωή μας. Παρουσιάζουν αλληλένδετες έννοιες απαραίτητες στην αναζήτηση της γνώσης, της αυτογνωσίας και της ανθρώπινης επικοινωνίας, που ενώνονται υπό έναν κοινό παρονομαστή: την έννοια της Ισορροπίας.
Η αυτογνωσία απαιτεί μια λεπτή ισορροπία μεταξύ μοναξιάς και κοινωνικότητας. Η αρχαία σοφία μας διδάσκει ότι το μέτρο φέρνει ισορροπία σε όλες τις πτυχές της ζωής -σκέψεις, πράξεις και συναισθήματα. Η έκκληση του Αρχιμήδη μπορεί να θεωρηθεί ως έκκληση για την προστασία του διανοητικού και συναισθηματικού μας χώρου από εξωτερικές παρεμβάσεις. Αντίθετα, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» είναι μια σκόπιμη πρόσκληση για επικοινωνία, θεωρώντας τη διατάραξη ως απαραίτητο καταλύτη για τη δημιουργία και τη μάθηση.
«Ενοχλείστε με, παρακαλώ!»:
- Είναι μια πρόσκληση να αγκαλιάσουμε το άγνωστο!
- Να αναπτυχθούμε πέρα από τις περιοχές άνεσής μας.
- Να είμαστε ευάλωτοι σε ιδέες, κριτικές και απρόβλεπτα γεγονότα που μας αναδιαμορφώνουν.
- Να εμπλακούμε ενεργά με τον κόσμο, καλωσορίζοντας την τριβή που οδηγεί στην καινοτομία.
- Να αναγνωρίσουμε ότι δεν έχουμε όλες τις απαντήσεις και ότι η αλληλεπίδραση και η πρόκληση μπορούν να εμβαθύνουν τις προοπτικές μας.
- Μας παροτρύνει να αναζητήσουμε την προσοχή, τη συντροφικότητα και τη φροντίδα!
- Υποστηρίζει την ουσιαστική αλληλεπίδραση και τις σχεσιακές εμπειρίες.
- Επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει την έννοια της «ανθρωπιάς» στη δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, και την πολιτική.
Η φράση αυτή, συμπυκνώνει την υπαρξιστική σκέψη, ιδίως την πεποίθηση του Jean-Paul Sartre ότι η δυσαρέσκεια και η ασάφεια είναι ζωτικής σημασίας για να ολοκληρωθεί η ανθρώπινη εμπειρία (Το Είναι και το Μηδέν, 1943. Μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Εκδόσεις Παπαζήσης 2007). Η αλληλεπίδραση και η σύγκρουση είναι απαραίτητες για τον αυτοπροσδιορισμό, τη διαμόρφωση αυθεντικής ταυτότητας και την πραγματική ελευθερία επιλογής. Στην ψηφιακή εποχή μας, όπου οι οθόνες μεσολαβούν στις αλληλεπιδράσεις μας, η ουσία της ανθρώπινης σύνδεσης φαίνεται αποδυναμωμένη. Έτσι, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» αναδύεται ως μια παράδοξη έκκληση προτρέποντάς μας να υπερβούμε τις εικονικές συνδέσεις υπέρ μιας πιο ουσιαστικής εμπλοκής.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Η πανδημία COVID-19, καταπόνησε τις οικογενειακές σχέσεις, εντείνοντας τη μοναξιά και τη λαχτάρα για σύνδεση. Το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» αντηχεί ως ένα ελπιδοφόρο κάλεσμα για επανασύνδεση και επιβεβαίωση των οικογενειακών δεσμών, τονίζοντας την αξία της ανθρώπινης σύνδεσης στην αντιμετώπιση των προκλήσεων.
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Ενώ η τεχνολογία έχει φέρει επανάσταση στην επικοινωνία, έχει επίσης προωθήσει την αποσύνδεση και την αποξένωση. Στην ψηφιακή σφαίρα, συχνά μας διαφεύγουν οι απτές πτυχές της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης – το άγγιγμα, η τρυφερότητα και η παρουσία. Η Διαδραστική τέχνη που γεφυρώνει το εικονικό με το απτό αναδεικνύει τη διαρκή ανάγκη για ανθρώπινη σύνδεση.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Το ανελέητο κυνήγι του υλικού πλούτου συχνά επισκιάζει την αναζήτηση της ευτυχίας και της αγάπης. Οι οικονομικές ανισότητες επιδεινώνουν τις κοινωνικές διακρίσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» γίνεται έκκληση για την αντιμετώπιση των συστημικών αδικιών και την επανασύνδεση με τις αξίες της ανθρωπιάς και της συμπόνιας.
ΕΡΩΤΑΣ: Οι σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας έχουν εισάγει νέες πολυπλοκότητες στις σχέσεις, δημιουργώντας συχνά εμπόδια στην οικειότητα. Οι διαδικτυακές γνωριμίες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ προσφέρουν τεράστιες δεξαμενές δυνητικών συντρόφων, συχνά οδηγούν σε επιφανειακές συνδέσεις, αποστασιοποίηση και την ψευδαίσθηση της συνεχούς συνδεσιμότητας. Στην ουσία του, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» είναι μια πρόσκληση για ένταξη και κατανόηση, αναδεικνύοντας τη διαρκή σημασία της ανθρώπινης σύνδεσης σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.
Η θεωρία της Σχεσιακής Αισθητικής του Nicolas Bourriaud, υποστηρίζει ότι η σύγχρονη τέχνη είναι μια σχεσιακή δραστηριότητα, όπου το νόημα παράγεται μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ του καλλιτέχνη, του έργου τέχνης και του κοινού (Relational Aesthetics, 1998). Η τέχνη γίνεται μια «κατάσταση συνάντησης», διαταράσσοντας τα παραδοσιακά όρια μεταξύ δημιουργού και θεατή οδηγώντας σε νέες μορφές κατανόησης. Υπό αυτό το πρίσμα, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» είναι ένα προσκλητήριο για επικοινωνία, ώστε το απρόβλεπτο να διευρύνει τη σκέψη μας.
Πριν από τον Nicolas Bourriaud, η Yoko Ono εξερεύνησε αυτή τη δυναμική σχέσης στη performance Κόψε Κομμάτι (Cut Piece 1964 https://youtu.be/2Sa1y-PAAzE) όταν προσκάλεσε τους θεατές να κόψουν κομμάτια από τα ρούχα της, ενώ εκείνη καθόταν παθητικά. Ποιος θα μπορούσε να καθίσει ατάραχος όταν η εισβολή στον προσωπικό της χώρο γινόταν με ένα κοφτερό αντικείμενο που θα μπορούσε να μετατραπεί, ανά πάσα στιγμή, σε φονικό όργανο ή εργαλείο τραυματισμού; Η Yoko Ono εξερεύνησε την ευαλωτότητά της με το θάρρος της να εκτίθεται σε κίνδυνο! Η Marina Abramović επέκτεινε περισσότερο την έννοια αυτή στο Ρυθμός 0 (Rhythm 0, 1974 https://youtu.be/i5Rei6r765A) επιτρέποντας στο κοινό να κάνει ο,τιδήποτε στο κορμί της χρησιμοποιώντας ένα από τα 72 αντικείμενα που είχε τοποθετήσει στο τραπέζι, από ένα τριαντάφυλλο μέχρι ένα γεμάτο περίστροφο. Πώς μπορούσαν και οι δυο καλλιτέχνες να εμπιστευθούνε τους εαυτούς τους στις απρόβλεπτες διαθέσεις του κοινού, από τις πιο στοργικές μέχρι τις πιο βίαιες;
Οι σημερινοί καλλιτέχνες δραστηριοποιούνται σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου η παγκοσμιοποίηση και ο πολιτισμικός υβριδισμός δημιουργούν δυσφορία αλλά και έμπνευση. Η τέχνη έχει εξελιχθεί πέρα από τις παραδοσιακές μορφές, έχει γίνει ένας τόπος κοινωνικότητας και ανθρώπινης προσέγγισης. Έχει γίνει προσωρινή, εφήμερη και πολυαισθητηριακή. Όπως το περιγράφει ο Terry Smith (Contemporary Art Word Currents 2011) η σύγχρονη τέχνη είναι πλέον μια «τέχνη του κόσμου» με την έννοια ότι «προέρχεται από ολόκληρο τον κόσμο και προσπαθεί να φανταστεί τον κόσμο ως ένα διαφοροποιημένο από αναπόφευκτα συνδεδεμένο σύνολο».
Τι θα κάνουμε μπροστά στις νέες προκλήσεις; Θα γίνουμε πολιτιστικοί νομάδες; Θα μαγειρεύουμε ταϊλανδέζικο φαγητό και θα σερβίρουμε το κοινό στις γκαλερί και τα μουσεία όπως ο Rirkrit Tiravanija; Θα φτιάχνουμε τσουλήθρες όπως ο Carsten Höller με το Test Site (2006), που έστησε στην Tate Modern για να γλιστρούν οι επισκέπτες και να ψυχαγωγούνται; Θα δημιουργούμε χαοτικά περιβάλλοντα όπως ο Thomas Hirschhorn; Θα δημιουργούμε εικονικά πολύ-θεάματα όπως ο Philippe Parreno για να ζωντανέψουν τα κτίρια και να χειραγωγεί την εμπειρία του θεατή;
Πώς ανταποκρίνονται τα μέλη του Συλλόγου Εικαστικών Μεσογαίας στη φετινή πρόκληση; Με χιούμορ, ευαισθησία και σκεπτικισμό. Με έργα βαθιάς αισθαντικότητας και κοινωνικά συνειδητοποιημένα, γειωμένα στην πραγματικότητα της εποχής μας. Δεν πρόκειται για μια τέχνη οραματική ή φουτουριστική, αλλά μάλλον μια ήπια αντανάκλαση του κόσμου μας, δημιουργημένη με τον ενθουσιασμό ενός παιδιού και την ωριμότητα ενός ενήλικα. Κάθε έργο είναι μια προσωπική αφήγηση, τοπική σε προέλευση αλλά καθολική σε σημασία.
Αυτός ο γόνιμος πλουραλισμός -άλλοτε νοσταλγικός, άλλοτε παιχνιδιάρικος- είναι δημοκρατικός και ανεμπόδιστος. Αντανακλά τη δέσμευση του Συλλόγου να προάγει τον δημιουργικό διάλογο γύρω από την τέχνη και τις ανθρώπινες σχέσεις. Σε έναν κόσμο που είναι τόσο παγκόσμια συνδεδεμένος όσο και τοπικά διαφορετικός, η επιλογή του θέματος από το Σύλλογο είναι μια απάντηση στην ανάγκη για πολιτιστική διατήρηση και ουσιαστική ανθρώπινη σύνδεση.
Σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από τις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις και την απομόνωση, το «Ενοχλείστε με, παρακαλώ!» χρησιμεύει ως υπενθύμιση της μεταμορφωτικής δύναμης της ανθρώπινης σύνδεσης. Μας προκαλεί να αγκαλιάσουμε τη δυσφορία της γνήσιας αλληλεπίδρασης, βλέποντάς την όχι ως ενόχληση αλλά ως απαραίτητο βήμα προς την αυτογνωσία και τη συλλογική ανάπτυξη.
