Η πρόσφατη έκθεση με τίτλο ΓΥΝΑΙΚΕΣ metadata_μια μετα-φυλετική προσέγγιση που εγκαινιάστηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αλίμου (Λεωφ. Ιωνίας 96) και θα διαρκέσει μέχρι τέλος Απριλίου 2025, πραγματοποιείται τον Μάρτιο, ένα μήνα αφιερωμένο στον εορτασμό των γυναικών, με την αποκλειστική συμμετοχή γυναικών δημιουργών. Αυτό, σαν απάντηση στην ιστορική περιθωριοποίηση των γυναικών στην τέχνη, προωθώντας έναν σύγχρονο διάλογο χωρίς αποκλεισμούς που υπερβαίνει τα συμβατικά όρια που εστιάζει στον έμφυλο λόγο. Χρησιμοποιώντας τον δάνειο από την ψηφιακή τεχνολογία όρο Metadata, επιχειρείται να φέρει στο προσκήνιο, τους τρόπους με τους οποίους εξελίσσονται οι καλλιτεχνικές παραδόσεις και αναδιαμορφώνονται διαρκώς μέσω διεπιστημονικών και διαπολιτισμικών προσεγγίσεων, γεγονός που αναδεικνύει την πολυπλοκότητα ενός ολοένα και περισσότερο διασυνδεδεμένου κόσμου.
Βασικό χαρακτηριστικό στο σκεπτικό της έκθεσης είναι η συγχώνευση, μια δυναμική διαδικασία που συνδυάζει διαφορετικές παραδόσεις, γνωστικούς κλάδους και ιστορικές προσεγγίσεις. Δεν είναι μια απλή στιλιστική επιλογή αλλά μια εννοιολογική στρατηγική για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας. Ιστορικά, η δυτική και η μη δυτική αισθητική αντιμετωπίζονταν συχνά σε αντιπαράθεση, με τις αφρικανικές, ασιατικές και νοτιοαμερικανικές παραδόσεις να κατηγοριοποιούνται κάτω από την προβληματική έννοια του «Τρίτου Κόσμου». Σήμερα, η διαπολιτισμική συγχώνευση (Cross–Cultural Integration) είναι μια ζωτική καλλιτεχνική πρακτική που διαλύει τέτοιες ιεραρχίες. Ένα βασικό παράδειγμα αυτής της συγχώνευσης βρίσκεται στη Magdalena Abakanowicz, την Πολωνή καλλιτέχνιδα που μετέτρεψε φυσικές ίνες σε μνημειώδεις γλυπτικές μορφές, συνδυάζοντας τις ανατολικοευρωπαϊκές κλωστοϋφαντουργικές παραδόσεις με τη μοντέρνα αφαίρεση. Παρομοίως, η Mona Hatoum, μια Βρετανο-Παλαιστίνια καλλιτέχνιδα, συγχωνεύει τις επιρροές της Μέσης Ανατολής και της Δύσης στα γλυπτά και τις εγκαταστάσεις της, αντιμετωπίζοντας θέματα ταυτότητας, εκτόπισης και πολιτισμικής υβριδικότητας. Τα έργα της Θαλασσινής Δούμα, της Raya Matta, της Diane Katsiaficas, της Σμαράγδας Παπούλια, της Αθηνάς Λατινοπούλου, της Ελένης Λύρα, της Ειρήνης Κομνηνού εμπλέκονται σε παρόμοιες πράξεις πολιτισμικής σύνθεσης, προσφέροντας προσωπικές αφηγήσεις που αντανακλούν τις δικές τους σύνθετες πολιτισμικές εμπειρίες.
Η σύγχρονη τέχνη ξεπερνά τις παραδοσιακές κατηγοριοποιήσεις της, και συγχωνεύει διαφορετικές μορφές τέχνης: τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τα ψηφιακά μέσα, τη μουσική και τη performance στην πολυθεματική ή πολυθεαματική (Multidisciplinary) τέχνη. Έργα όπως οι ονειρικές μουσικές βιντεοεγκαταστάσεις της Σουηδής Pipilotti Rist, η συγχώνευση της φωτογραφίας, της καλλιγραφίας και του κινηματογράφου από τη Shirin Neshat για να εξερευνήσει το φύλο και την εξορία, και τα διαδραστικά δωμάτια με καθρέφτες και τα υπερμεγέθη περιβάλλοντα της Yayoi Kusama λειτουργούν ως παραδείγματα για το εύρος της σύγχρονης διεπιστημονικής συγχώνευσης.
Διαλύοντας τα όρια μεταξύ των μέσων, εμπλέκουν το κοινό σε συνολικές αισθητηριακές εμπειρίες. Έτσι θα μπορούσαμε να δούμε, τον ονειρικό κόσμο της Σίσσυ Δάβρη να διαμορφώνει παραμυθένια περιβάλλοντα, τους γάτους της Άντζι Καρατζά να γιγαντώνονται και να μετατρέπουν σε παιχνίδι τους συρρικνωμένους ανθρώπους θυμίζοντας τα φανταστικά Ταξίδια του Γκιούλιβερ του Τζόναθαν Σουίφτ, τα ανοξείδωτα ζώα της Χριστίνας Δουζένη, ή σε αχανείς σωρούς τα σπασμένα παιχνίδια της Αθηνάς Χατζή σαν δυστοπικά τοπία καταναλωτικού κορεσμού.
Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες επανέρχονται στην ιστορία όχι για να απεικονίσουν το παρελθόν αλλά για να το επανερμηνεύσουν από τη δική τους οπτική. Σ’ αυτή την Ιστορική συγχώνευση (Historical Fusion) το παρελθόν και το παρόν ενώνονται σε μια καινούργια εκδοχή όπως οι εγκαταστάσεις με τις ασπρόμαυρες επίπεδες μορφές της Kara Walker (A Subtlety, or the Marvelous Sugar Baby 2014) που επανεξετάζουν κριτικά τις ιστορικές αναπαραστάσεις της φυλής, του φύλου και της αποικιοκρατίας. Είναι όμως και οι ηχομορφές της Αγγέλικας Κοροβέση που εισάγουν ένα πρωτότυπο λεξιλόγιο γλυπτικής και ήχου συγχωνεύοντας τη γλωσσολογία, την ιστορία, την αρχαιολογία και την ψηφιακή τεχνολογία.
Ο υβριδισμός των στυλ (Hybridization of Genres) είναι ιδιαίτερα εμφανής στη σύγχρονη ζωγραφική, όταν συνδυάζονται ρεαλιστικά με εξπρεσιονιστικά, με αφηρημένα ή γεωμετρικά και άλλα στοιχεία σε μία σύνθεση. Σαν αναπόσπαστη μέθοδος της οπτικής αφήγησης, ο υβριδισμός υπογραμμίζει τη συνύπαρξη πολλαπλών οπτικών γλωσσών μέσα σε ένα και μόνον έργο. Καλλιτέχνιδες όπως η Julie Mehretu από την Αιθιοπία, η Νιγηριανή Njideka Akunyili Crosby, η Κουβανή Carmen Herrera, η Βραζιλιάνα Lygia Clark υιοθέτησαν συγχωνευτικές μεθόδους και τεχνικές στις δικές τους αντισυμβατικές αφηγήσεις της τέχνης. Παρόμοια στα Metadata Γυναικών, στη ζωγραφική της Καλλιόπης Ασαργιωτάκη, της Σίλιας Φιλίππου, της Καλλιόπης Λέρτα, της Δέσποινας Κουβάτσου, της Μαρίας Κτιστοπούλου, της Τίτας Σταύρου, της Λένας Τριαντογιάννη και της Ιφιγένειας Χριστοδουλίδου, ο υβριδισμός των στυλ είναι πλατφόρμες για την εξερεύνηση της μνήμης, της αυτογνωσίας, του αισθησιασμού, της ευαισθητοποίησης και της εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης.
Η συγχώνευση (fusion) και τα μεταδεδομένα (metadata) ως εννοιολογικό πλαίσιο εστιάζει στις πολιτιστικές, φιλοσοφικές και τεχνικές επιρροές που διαμορφώνουν την πολυπλοκότητα του σημερινού διασυνδεδεμένου κόσμου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, διαμορφώνεται και το έργο των σύγχρονων Ελληνίδων καλλιτέχνιδες οι οποίες συμμετέχουν στον ευρύτερο διεθνή διάλογο, προσφέροντας τις προσωπικές αφηγηματικές αποχρώσεις που αποτυπώνουν τις ατομικές τους πολιτισμικές εμπειρίες.
Αυτό το πλαίσιο συμβαδίζει ή αναπτύσσεται σε τρεις φιλοσοφικές έννοιες: στην υπερπραγματικότητα του Jean Baudrillard, στην πολλαπλότητα του Gilles Deleuze, στην βιωματική εμπειρία του Maurice Merleau-Ponty.
Σε μια εποχή που κυριαρχείται από την ψηφιακή κουλτούρα η πραγματικότητα και η προσομοίωση είναι όλο και περισσότερο δυσδιάκριτες. Η έκθεση διερευνά την υπερπραγματικότητα (Jean Baudrillard), ως έναν εννοιολογικό χώρο όπου οι πολιτιστικές και ιστορικές αναφορές συγχωνεύονται σε κάτι που είναι ταυτόχρονα οικείο και ξένο, γεγονός που αντανακλά τη διαμεσολαβημένη φύση της καθημερινότητάς μας.
Η έννοια της πολλαπλότητας (Gilles Deleuze), περιγράφει τον συνεχή μετασχηματισμό του νοήματος μέσω της αλληλεπίδρασης και των επιρροών. Οι καλλιτέχνες περιηγούνται σε ένα ατελείωτα μεταβαλλόμενο τοπίο πολιτισμικών, ιστορικών και τεχνικών επιρροών αποκαλύπτοντας νέους τρόπους που αναδιαμορφώνουν το νόημα.
Καθώς η ανθρώπινη αντίληψη δεν είναι παθητική αλλά μια ενεργητική, βιωματική εμπλοκή με τον κόσμο (Maurice Merleau-Ponty), η έκθεση προσφέρει πολυεπίπεδες, πολυαισθητηριακές εμπειρίες, που αμφισβητούν τις στατικές ερμηνείες του νοήματος.
Τα Metadata Γυναικών, τονίζει τις πολύπλευρες ταυτότητες των καλλιτέχνιδων που συμμετέχουν και υπογραμμίζει τη συμβολή τους πέρα από τις γνωστές αφηγήσεις που βασίζονται φύλο. Αντί να περιορίζεται σε έναν φεμινιστικό λόγο, η έκθεση τοποθετεί την ελληνική γυναικεία τέχνη σε ένα ευρύτερο διεθνές και εννοιολογικό πλαίσιο, επαναπροσδιορίζοντας την εγχώρια τέχνη ως εξωστρεφή, ρευστή και δυναμικά εμπλεκόμενη με τις παγκόσμιες καλλιτεχνικές τάσεις.
Στον πυρήνα της, η έκθεση, εξετάζει τη συγχώνευση ως μέθοδο και ως έννοια, υποδεικνύοντας ότι η υβριδοποίηση, η διασύνδεση και ο μετασχηματισμός χαρακτηρίζουν την καλλιτεχνική τους έκφραση, διότι τα έργα τους προκύπτουν από ένα ευρύ φάσμα διεπιστημονικών πρακτικών που ενθαρρύνει την πολυμορφική εννοιολογική τους προσέγγιση και αντανακλά τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η έκθεση δεν είναι αντιδραστική ή συγκρουσιακή, δεν βασίζεται στην αντιπαράθεση ή τον αποκλεισμό, αλλά επιδιώκει να τοποθετήσει τη γυναικεία τέχνη σ’ ένα φεμινιστικό πλαίσιο. Αντίθετα, διευρύνει τη συζήτηση πέρα από τις πολιτικές ταυτότητας, επιτρέποντας στα έργα να γίνουν κατανοητά με τους δικούς τους όρους, όπου το φύλο δεν αποτελεί περιορισμό, αλλά μια από τις πολλές διασταυρούμενες επιρροές που διαμορφώνουν την καλλιτεχνική παραγωγή σήμερα.
Το ερώτημα κατά πόσον το φεμινιστικό βλέμμα διαφέρει από το ανδρικό βλέμμα, ή από το βλέμμα άλλων περιθωριοποιημένων ταυτοτήτων, είναι μια κοινωνικοπολιτική κατασκευή που έχει συζητηθεί εκτενώς στις προηγμένες κοινωνίες. Ενώ πολλοί πολιτισμοί έχουν αγκαλιάσει τη συμπερίληψη του φύλου στο σύγχρονο καλλιτεχνικό διάλογο, σε άλλες περιοχές, οι έμφυλες προοπτικές εξακολουθούν να ενισχύουν τις διακρίσεις και τον διαχωρισμό.
Η έκθεση Metadata Γυναικών αναγνωρίζει αυτές τις εντάσεις, ενώ υποστηρίζει μια μετα-φυλετική προσέγγιση της καλλιτεχνικής αναγνώρισης, όπου η γυναικεία τέχνη δεν αξιολογείται ως μια εξειδικευμένη κατηγορία, αλλά ως ένα ουσιαστικό και αναπόσπαστο μέρος του σύγχρονου κόσμου της τέχνης.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.
