10 Μαρτίου 2025, στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», ο εξαγριωμένος βουλευτής του κόμματος της «Νίκης» συνοδευόμενος από ένα άλλο άτομο, θρυμματίζουν τέσσερα εκθέματα που τα θεώρησε «βλάστημα». (https://www.youtube.com/watch?v=Cc591oudC14)
Μπροστά στα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, που του φάνηκαν στην κυριολεξία αλλόκοτα και βλάστημα, η προσωπική απόγνωση του βουλευτή στην αναζήτηση του θείου μεταλλάχτηκε σε άκαμπτο δογματισμό. Η αντίδρασή του δεν ήταν απλώς αισθητική απόρριψη αλλά ιδεολογική κατάρρευση. Όταν η αναζήτηση του θείου περιορίζεται στην λατρεία των εικόνων, η θρησκευτικότητα χάνεται και η απελπισία τροφοδοτεί ένα ακατανόητο παραλήρημα θρησκευτικού φανατισμού, καταπίεσης και μισαλλοδοξίας.
Ο βουλευτής είδε τους φόβους του στα έργα του Κατσαδιώτη και τρομοκρατήθηκε. Η σύγχρονη τέχνη δεν εξωραΐζει την πραγματικότητα. Εκθέτει το σκοτάδι που κρύβεται στην ανθρώπινη ψυχή. Η οργή του δεν ήταν εναντίον του καλλιτέχνη, αλλά εναντίον της σκληρής, της ωμής πραγματικότητας που αποκάλυπταν οι πίνακες: τη διαφθορά και την ηθική παρακμή μέσα στο πολιτικό σύστημα που υπηρετεί. Ενώ οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με αυτή την πραγματικότητα και προσπαθούν να ξορκίσουν το κακό διεκδικώντας Δικαιοσύνη και Αξιοπρέπεια, οι πολιτικοί θωρακίζονται από τη λογοδοσία, προστατευμένοι από την πολιτική ασυλία. (https://www.periou.gr/giannis-kolokotronis-571-karfia-sta-tebi/). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η τέχνη του Κατσαδιώτη, και κατ΄ επέκταση όλη η τέχνη, γίνεται μια ανομολόγητη απειλή για την εξουσία.
20 Μαρτίου 1939, στον κεντρικό πυροσβεστικό σταθμό του Βερολίνου, οι Ναζί έκαψαν πάνω από 5.000 πίνακες, σχέδια, χαρακτικά και κατέστρεψαν γλυπτά που είχαν κατασχεθεί από μουσεία. Το καθεστώς επεδίωκε να εκκαθαρίσει τη Γερμανία από τον λεγόμενο πολιτιστικό μπολσεβικισμό. Ήταν η πρώτη από τις πιο ολέθριες πράξεις πολιτιστικής καταστροφής η οποία στόχευε έργα που θεωρούνταν ριζοσπαστικά, αφηρημένα, αντιπολεμικά, αντι-εξουσιαστικά, κομμουνιστικά, εβραϊκά και αντι-εμπορικά ή με άλλο τρόπο, απειλητικά για τη ναζιστική ιδεολογία. Η συνέχεια είναι ιστορικά γνωστή: πρώτα η επιβολή της λογοκρισίας (Κάψιμο βιβλίων στην Opernplatz του Βερολίνου 10 Μαΐου 1933, σημερινή Bebelplatz, και σε 34 πόλεις της Γερμανίας), έπειτα η καταστροφή της τέχνης (20 Μαρτίου 1939) και τελικά το κάψιμο των ανθρώπων (Ολοκαύτωμα).
Αυτό το πλαίσιο συνδέει την απόγνωση της θρησκοληψίας με τον ολοκληρωτισμό. Ο ολοκληρωτισμός, είτε καθοδηγείται από πολιτική ιδεολογία είτε από θρησκευτικό ζήλο, επιδιώκει να μονοπωλήσει την αλήθεια (Arendt, 1951). Τα αυταρχικά κράτη, όπως και τα φονταμενταλιστικά δόγματα, δεν ανέχονται εναλλακτικές αφηγήσεις. Η τέχνη, από την ίδια της τη φύση, είναι απειλή για τέτοια καθεστώτα: ενισχύει την αμφιβολία, την αντίφαση και την ανθρώπινη ελευθερία, που είναι αντίθετες στον ολοκληρωτικό έλεγχο. Επομένως, η καταστροφή της τέχνης, δεν είναι απλώς μια αισθητική εκκαθάριση αλλά μια επίθεση στη ανθρώπινη ικανότητα να σκέφτεται, να αισθάνεται και να φαντάζεται πέρα από τις επιβεβλημένες κοσμοθεωρίες (Benjamin, 1921).
Η εκστρατεία των Ναζί κατά της «Εκφυλισμένης Τέχνης» (Entartete Kunst) ήταν παράδειγμα αυτής της τυραννίας επί της πολιτιστικής έκφρασης. Καλλιτέχνες όπως οι Wassily Kandinsky, Paul Klee, Otto Dix, Emil Nolde, Oskar Kokoschka, Max Beckmann, Ernst Ludwig Kirchner, Egon Schiele και El Lissitzky, Max Ernst γελοιοποιήθηκαν δημοσίως, τα έργα τους κατασχέθηκαν και πολλά καταστράφηκαν (Barron, 1991). (https://www.wikiart.org/en/artists-by-painting-school/degenerate-art#!#resultType:masonry) Κι αυτό, επειδή αντιπροσώπευαν ένα όραμα για τον κόσμο που ήταν ρευστό, αντισυμβατικό, βαθιά υποκειμενικό και σε πλήρη αντίθετη με το ναζιστικό ιδεώδες ενός εξιδανικευμένου και μυθοποιημένου άριου κράτους. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, δεν μπορούν να ανεχθούν τον πλουραλισμό ή, την καλλιτεχνική απόκλιση (Petropoulos, 1996).
Πολλά από αυτά τα έργα κατασχέθηκαν και εκτέθηκαν στην περιβόητη έκθεση Entartete Kunst (1937), άλλα πουλήθηκαν για να ενισχύσουν τα ταμεία των Ναζί ή, καταστράφηκαν. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί: Emil Nolde (1.052 έργα), Ernst Ludwig Kirchner (639 έργα), Max Beckmann (509 έργα), Paul Klee (102 έργα), Wassily Kandinsky (57 έργα), Franz Marc (130 έργα), Otto Dix (260 έργα), George Grosz (285 έργα), Marc Chagall (59 έργα), Erich Heckel (730 έργα), Oskar Kokoschka (417 έργα), Karl Schmidt-Rottluff (608 έργα), Lyonel Feininger (378 έργα), Christian Rohlfs (412 έργα), Max Pechstein (326 έργα), Egon Schiele (άγνωστος αριθμός) και πολλά άλλα, συμπεριλαμβανομένων των κατασχεθέντων έργων των Pablo Picasso, Henri Matisse, Jean Metzinger και El Lissitzky.
Η απόγνωση της θρησκοληψίας δεν αφορά αποκλειστικά τους θρησκευτικούς θεσμούς, εκδηλώνεται σε κάθε σύστημα που απαιτεί απόλυτη συμμόρφωση. Η λογοκρισία και η καταστροφή της τέχνης υπονομεύουν τη Δημοκρατία. Όσοι ενσαρκώνουν τέτοια μισαλλοδοξία δεν πρέπει να έχουν θέση στη Βουλή.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και θεωρίας της Δυτικής Τέχνης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / ΔΠΘ
Βιβλιογραφία
