Η Αυγή και η Μύρτις αντιπροσωπεύουν την κοινωνική εκδοχή της Αρχαιότητας, το αθέατο κομμάτι της ιστορίας. Στεκόμαστε με δέος μπροστά στα θαύματα της αρχαίας τέχνης λαχταρώντας να γνωρίζαμε την καθημερινότητα του Φειδία, του Πραξιτέλη, του Λύσιππου, του Ικτίνου και του Καλλικράτη, του Θουκυδίδη, του Περικλή και της Ασπασίας, του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ωστόσο, μόνον η φαντασία μας, ελλιπής αλλά υψιπετής, μπορεί να δημιουργήσει υποθετικές εικόνες της καθημερινότητάς τους.

Η γοητεία της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαιότητας στο σύνολό της, έγκειται στο μεγαλείο των καλλιτεχνικών και πνευματικών επιτευγμάτων της. Οι εξιδανικευμένες μορφές ομορφιάς, τελειότητας και αρμονίας στην τέχνη τους αντικατοπτρίζουν την επιδίωξή τους για «καλοκαγαθία», δηλαδή τη συνύφανση της φυσικής ομορφιάς με την ηθική αρετή. Ωστόσο, αυτά τα ιδανικά απέχουν πολύ από την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής. Παρουσιάζουν ένα αφηρημένο, σχεδόν ανέφικτο όραμα της ανθρωπότητας, που δεν αφήνει περιθώρια για ατέλειες ή για τις πιο συνηθισμένες πτυχές της ζωής που οι αρχαίοι Έλληνες, όπως όλοι οι άνθρωποι, αναπόφευκτα αντιμετώπιζαν.

Χάρη στις άοκνες και μεθοδικές προσπάθειες του Μανώλη Παπαγρηγοράκη και της ομάδας του, οι αναπλάσεις δύο γυναικών από τη μακρινή αρχαιότητα, της Αυγής και της Μύρτιδος, είναι πρωτοποριακές προσπάθειες, επειδή εξανθρωπίζουν ένα μακρινό παρελθόν που συχνά καλύπτεται από την αχλή της αφαίρεσης. Είναι επίσης, ένα παράδειγμα του πώς η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ του εξιδανικευμένου και της πραγματικότητας. Η Αυγή, που έζησε πριν από 9.000 χρόνια, και η Μύρτις, που πέθανε από τυφοειδή πυρετό στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ., μας προσφέρουν μια ματιά σε έναν μακρινό κόσμο. Σε αντίθεση με τις εξιδανικευμένες μορφές της ελληνικής τέχνης, αυτές οι αναπαραστάσεις δείχνουν ανθρώπους που σημαδεύτηκαν από την πραγματικότητα της ζωής και του θανάτου στην αρχαιότητα. Αντιπαραβάλλετε την Μύρτιδα με την περίφημη επιτύμβια στήλη της Ηγησούς, από τον Kεραμεικό της Aθήνας (410-400 π.Χ.) που αποδίδεται στον γλύπτη Καλλίμαχο

(https://www.namuseum.gr/collection/klasiki-periodos-2/)

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η Μύρτις είναι τόσο «άσχημο» κορίτσι που απέχει πολύ από την ιδεατή νεότητα της ελληνικής γλυπτικής. Ωστόσο, αυτή η αντιληπτή «ασχήμια» είναι μια ισχυρή υπενθύμιση της ανθρώπινης πραγματικότητας που κρύβεται πίσω από την τέχνη. Η Μύρτις αντιπροσωπεύει το καθημερινό άτομο, του οποίου η ζωή και οι εμπειρίες σημαδεύτηκαν από τις προκλήσεις της εποχής (πόλεμο, πανδημία, δυστυχία), μακριά από τους θεούς και τους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, ή, τις ιδανικές μορφές της γλυπτικής.

Ο αισθητικός ιδεαλισμός της αρχαιότητας έγινε και παραμένει η πλατφόρμα της πνευματικής εξέλιξης του δυτικού ανθρώπου που τον οδήγησε σε μεγάλα επιτεύγματα, από την τέχνη της Αναγέννησης μέχρι τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη. Ωστόσο, με τον σεβασμό μας για τα κλασικά ιδανικά της ομορφιάς και της συμμετρίας, κινδυνεύουμε να παραβλέψουμε τη σημασία του συνηθισμένου και ατελούς! Η Μύρτις, στη μη ιδεατή μορφή της, αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό είδος ομορφιάς – αυτό που έχει τις ρίζες του στην αυθεντικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και στην συνεχή προσπάθεια για την εξέλιξη του ανθρώπου, ώστε τα ανέφικτα ιδανικά της αρχαίας τέχνης να γίνουν εφικτά στην εποχή μας.

Και από αυτή την άποψη, οι αναπλάσεις της Αυγής και της Μύρτιδος από την ομάδα του Μανώλη Παπαγρηγοράκη προσφέρουν μια συναρπαστική κοινωνική εκδοχή της αρχαιότητας, η οποία συμπληρώνεται από τις εννοιολογικές προσεγγίσεις των 21 σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών που δημιούργησαν τις δικές τους εκδοχές των δύο κοριτσιών. Αυτοί οι καλλιτέχνες, και άλλοι που θα ακολουθήσουν (https://www.youtube.com/watch?v=2Hw2E49R__w&t=24s), αντιμετώπισαν τη Μύρτιδα και την Αυγή όχι απλώς ως ιστορικές μορφές, αλλά ως ισχυρά σύμβολα που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, χρησιμοποιώντας τις ιστορίες τους για να εξερευνήσουν διαχρονικές ανθρώπινες εμπειρίες. Τα έργα τους, υπερβαίνοντας την απλή φυσική αναπαράσταση, εστιάζουν στο συμβολισμό, το συναίσθημα, την τραγωδία και τη διασύνδεση, επιτρέποντας στη Μύρτιδα και την Αυγή να συντονιστούν με το σύγχρονο κοινό σε ένα βαθύτερο συναισθηματικό επίπεδο. Αυτή άλλωστε είναι η σύγχρονη οπτική της τέχνης, η «άλλη» ερμηνεία  που συμπληρώνει τον ορθολογισμό της επιστημονικής προσέγγισης και παράλληλα επιμηκύνει με αποδείξεις την εθνική συνείδηση.

Γιάννης Κολοκοτρώνης, Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.

[1] Με αφορμή την έκθεση «Τα Ρούχα Αφηγούνται», στο Μουσείο “Βικτωρία Γ. Καρέλια” στην Καλαμάτα (20/10 έως 26/01/25)