Η συγχώνευση της ψηφιακής και της αναλογικής τέχνης είναι μια σύγχρονη πρακτική που ενισχύει, παρά διαχωρίζεται από τις υπόλοιπες μορφές τέχνης. Αυτή η ενσωμάτωση εμπλουτίζει τις τεχνικές παραγωγής των σύγχρονων έργων τέχνης και σηματοδοτεί μια επαναστατική αλλαγή που καθορίζει τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Οι προηγμένες τεχνικές των υπολογιστών δίνουν επιπλέον σ’ εμάς τους ιστορικούς τέχνης μια βαθύτερη κατανόηση της γεωμετρίας των πινάκων από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, επιτρέπει στους σύγχρονους καλλιτέχνες να πειραματιστούν με τις χωρικές δομές και στο κοινό να εμπλουτίσει τις οπτικές του εμπειρίες με νέες και πρωτότυπες εικόνες.
Ας σκεφτούμε ότι, η εφεύρεση της γραμμικής προοπτικής από τον Filippo Brunelleschi στα μέσα του 15ου αιώνα επέτρεψε στους ζωγράφους της Αναγέννησης να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου χώρου στις επίπεδες επιφάνειες του πίνακα ή του τοίχου. Στη συνέχεια, μαθηματικοί όπως οι Desargues, Pascal, Taylor, Monge τον 17ο και 18ο αιώνα έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης προβολικής γεωμετρίας, ενός ισχυρού εργαλείου για τη μοντελοποίηση των χωρικών κανόνων σ’ ένα αλγεβρικό πλαίσιο (Criminisi et al., 2005, pp. 90-99).
Σ’ αυτό το περιβάλλον, το έργο του Αλέξανδρου Παπακωνσταντίνου, Παίζοντας με τις Φόρμες και τον Χώρο (2024 ζωγραφικός τροπισμός σε καμβά 50 x 100 cm), είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των γεωμετρικών τροπισμών, προσφέροντας μια νέα προσέγγιση της χωρικής δομής της ζωγραφικής μέσω της προβολικής γεωμετρίας. https://www.periou.gr/giannis-kolokotronis-oi-tropismoi-tou-alexandrou-papakonstantinou/
Ο Παπακωνσταντίνου, ασχολείται με τις γεωμετρικές ιδιότητες και τις σχέσεις των σχημάτων που παραμένουν αναλλοίωτες κάτω από προβολικούς μετασχηματισμούς μετατοπίζοντας τις προοπτικές, διατηρώντας παράλληλα σταθερές ορισμένες ιδιότητες των σχημάτων. Ενώ οι κυβιστές ζωγράφοι κατακερμάτισαν τα αντικείμενα για να δημιουργήσουν πολλαπλές προοπτικές μέσα σε ένα μόνον επίπεδο, ο Παπακωνσταντίνου χρησιμοποιεί τα αλγεβρικά μαθηματικά της προβολικής γεωμετρίας για να σχηματίσει ενιαία κυκλικά και ελλειπτικά σχήματα ανακατασκευάζοντας μια συστηματική ψευδαίσθηση του χώρου. Αναλύει σχολαστικά τα σημεία φυγής, τις γραμμές, τα τόξα, τις καμπύλες δομών και τα μοτίβα που απομακρύνονται ή προβάλλονται στον χώρο.
Οι κυβιστές συνδύασαν γραμμές, επίπεδα και γωνίες για να υπερβούν, να αλλοιώσουν ή να απορρίψουν την ενιαία γραμμική προοπτική της Αναγέννησης και χρησιμοποίησαν πολλαπλές προοπτικές για να απεικονίσουν τα κατακερματισμένα αντικείμενα και τις μορφές, απομακρυνόμενοι από τη σταθερή ευκλείδεια οπτική γωνία. Αυτό, αντανακλά μια δυναμική και πολύπλευρη πραγματικότητα που είναι εμφανής στο έργο του Πικάσο, Les Demoiselles d’Avignon (1907) όπως προτείνει ο John Richardson (2007). Ακόμη και στην αναλυτική φάση του κυβισμού, ο τεμαχισμός των μορφών σε γεωμετρικά σχήματα από τους Picasso και Braque υπογράμμιζε τη βαθιά δέσμευσή τους στη γεωμετρία αναθεωρώντας την ταυτόχρονα (Golding, 1988).
Στον αντίποδα, η χρήση της προβολικής γεωμετρίας από τον Αλέξανδρο Παπακωνσταντίνου, εκτείνεται πέρα από τους περιορισμούς της Ευκλείδειας γεωμετρίας. Με ευθείες και γραμμικές μετρήσεις σχεδιάζει τις χωρικές ψευδαισθήσεις μέσω της κλιμάκωσης, της μετάθεσης, της περιστροφής και τους προοπτικούς μετασχηματισμούς. Αυτή η αφαίρεση μειώνει τα αντικείμενα σε καθαρά σχήματα. Τα αντικείμενα χάνουν την ταυτότητά τους και διατηρώντας μόνο το σχήμα τους, μεταπίπτουν από την αναπαράσταση συγκεκριμένων, αναγνωρίσιμων μορφών σε αφηρημένες μορφές με γεωμετρικές ιδιότητες και χωρικές σχέσεις. Η διαισθητική αντίληψη της χωρικής δομής καθοδηγεί τον πειραματικό σχεδιασμό του Παπακωνσταντίνου. Όταν απαιτείται ακρίβεια στην τοποθέτηση των γραμμών, η αλγεβρική προβολική γεωμετρία κατασκευάζει τα διαγράμματα των ψευδαισθήσεών του, εξοικονομώντας του χρόνο. Χωρίς αυθαίρετες ψηφιακές παρεμβάσεις ο Παπακωνσταντίνου επιτυγχάνει μια συστηματική, ενιαία αναπαράσταση του χώρου, μια συνεκτική ψευδαίσθηση αντί για αποσπασματικές όψεις, προσφέροντας μια νέα οπτική για τη χωρική δομή και τις χωρικές σχέσεις των σχημάτων στη σύγχρονη τέχνη.
Αυτή η μετατόπιση από την ταυτότητα στη γεωμετρία, συμπίπτει με τις συναισθηματικές και πνευματικές ιδιότητες της αφηρημένης τέχνης. Το Μαύρο Τετράγωνο (1915) του Kazimir Malevich είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναγωγής της οπτικής εμπειρίας σε καθαρή γεωμετρική μορφή. Από βιολογική άποψη, οι αρχικές μας οπτικές μας αλληλεπιδράσεις με τον κόσμο είναι αφηρημένες. Έτσι, οι γεωμετρικοί τροπισμοί του Αλέξανδρου Παπακωνσταντίνου, ενώ μοιάζουν να συγχωνεύουν τον Κυβισμό με την Αφαίρεση στην πραγματικότητα, αναδεικνύουν μια πλατωνική θεώρηση της τέχνης, όπου ο υλικός κόσμος είναι μια σκιά της αληθινής πραγματικότητας, αποτελούμενη από αφηρημένες, ιδανικές μορφές. Εξ ου και ο πίνακας του Αλέξανδρου Παπακωνσταντίνου, Παίζοντας με τις Φόρμες και τον Χώρο.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.
Bibliography
Criminisi, A., Kemp, M., & Zisserman, A. (2005). Bringing Pictorial Space to Life: Computer Techniques for the Analysis of Paintings by. In A. Bentkowska-Kafel, T. Cashen and Hazel Gardiner, & H. Gardiner (Eds.), Digital Art History A Subject in Transition Computers and the History of Art (Vol. 1, pp. 90-99). intellect.
Golding, J. (1988). Cubism: A History and an Analysis 1907-1914. Harvard University Press.
Κολοκοτρώνης Ι. (2024) «Οι τροπισμοί του Αλέξανδρου Παπακωνσταντίνου», periou.gr
https://www.periou.gr/giannis-kolokotronis-oi-tropismoi-tou-alexandrou-papakonstantinou/
Richardson, J. (2007). A Life of Picasso II: The Cubist Rebel 1907-1916. Knopf.
