Τρεις εικόνες και λίγες σκέψεις
Εικόνα πρώτη: Ωραίο τραμ. Πεντακάθαρο, κυλά στις ράγες θροΐζοντας. Κατηφορίτσα και χαζεύουμε απ’ το δεξί παράθυρο την Πόλη. Και ξαφνικά, ρίγος: η Αγια-Σοφιά με το γνωστό κοκκινωπό της χρώμα, σαν αίμα που στεγνώνει αιώνες τώρα, και ξεθώριασε. Δείχνοντάς την στην παρέα, πνίγω έναν αδιόρατο λυγμό. Άραγε, πώς θα αντιδράσω όταν σε λίγη ώρα θα την επισκεφθώ; Περίμενα χρόνια αυτή τη στιγμή…
Εικόνα δεύτερη: Ανυπόδητοι μέσα στην Αγια-Σοφιά, όπως επιβάλλει η νέα της χρήση. Πατάμε στο παχύ χαλί. Πιο παχύ δε γίνεται. Πράσινος κάμπος. Κοιτάζουμε ολόγυρα. Παρέες κι οικογένειες απολαμβάνουν τη φιλοξενία του. Δε θροΐζουν∙ φωνασκούν. Οχλαγωγία, φωτογραφίες σέλφι, παιδάκια που παίζουν χαρούμενα. Σε τέμενος δεν μπήκαμε; Η Βρεφοκρατούσα κρυμμένη πίσω από δύο τριγωνικά πανιά. Άμα προσέξεις, κοιτάζεις τη ματιά της. Σαν μέσα από καφασωτό… Βγαίνουμε έξω, να ανασάνουμε. Ανάμεσα στους δύο μιναρέδες, κρεμασμένα λαμπιόνια με ακατάληπτο μήνυμα.
Εικόνα τρίτη. Πίσω στην πατρίδα. Στα χέρια η ποιητική συλλογή της Δήμητρας Δημητρίου με τίτλο «Αγωνίες». Σελίδα 74, στην ενότητα «Στιγμές». Διαβάζω:
Πήγα να δω το σπίτι μου
Βγάλτε τα παπούτσια σας, παρακαλώ.
***
Η Δήμητρα Δημητρίου, Κύπρια στην καταγωγή, έχει ήδη δώσει το στίγμα της ως φιλόλογος, με πλήθος εργασιών, μελετών και άρθρων στα πεδία της Συγκριτικής Φιλολογίας, της Νεοελληνικής Φιλολογίας, της Μυθοκριτικής, της Φεμινιστικής και Μεταμοντέρνας Θεωρίας, της Λογοτεχνικής και Πολιτισμικής Θεωρίας. Δείγματα του ποιητικού της έργου έχουμε ήδη διαβάσει σε διαδικτυακά και έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά. Τώρα κρατάμε στα χέρια μας ολόκληρη συλλογή, την πρώτη της, σε έναν προσεγμένο τόμο 216 σελίδων, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Σμίλη» μέσα στο καλοκαίρι και συμπεριλαμβάνει και εκείνα τα δείγματα γραφής.[1] Οι ενότητες της συλλογής επιγράφονται: Αγωνίες Ι, Μπαλάντες, Στιγμές, Αγωνίες ΙΙ.
Τρίτο κείμενο της συλλογής:
Ηρούλα
Τράβηξαν από το στήθος μου τον σταυρό με δύναμη, με μένος σχεδόν. Ύστερα με έσυραν από την κουζίνα προς το δωμάτιο ανάσκελα. Ήταν πιο ξεκούραστο από το να με σύρουν μπρούμυτα. (Ηρούλα, σ. 15)
Οι Αγωνίες Ι περιλαμβάνουν αφηγήσεις γυναικών ή μιλούν για γυναίκες που βίωσαν τα τραγικά γεγονότα του 1974 από την πλευρά του αμνού της Ιστορίας: «[…] Εξπρεσιονισμός σε μπλε φόντο. Μπλε φόντο με βράχια κι αναταραχή σε δεύτερο πλάνο. Στο βάθος Κύπρος.» (Κατερίνα, σ. 19). Γυναίκες «που σκέφτονταν να αφήσουν το γκάζι της κουζίνας ανοιχτό». Που, μετά από όσα είδαν κι έπαθαν, ένιωσαν ότι «έπρεπε να το άφηναν.» (Μαρία, σ. 22). Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «Το βιβλίο αυτό δίνει στον βιασμό όνομα και πρόσωπο. Ο βιασμός της Κύπρου συνεχίζεται σήμερα στην Αμμόχωστο, το Αφρίν, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Τουρκία και αλλού, μπροστά στα τυφλά μάτια των ανθρώπων».
***
«Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί»[2], έγραψε ένας άλλος ποιητής που λάτρεψε επίσης την «Κύπρο τη θαλασσοφίλητη»[3] και της αφιέρωσε μια σπουδαία συλλογή του. Ο ίδιος είχε, σε δύσκολες εποχές, γράψει: «Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε»[4]. Γιατί, λοιπόν, να ανασκαλεύουμε τη μνήμη; Πέρασαν ήδη τόσα χρόνια… Κάτι τέτοιο αναρωτιέται και η Χαρίτα της Δημητρίου στη σελίδα 38:
Ποτέ δε μιλώ γι’ αυτά τα πράγματα. Πώς κι εμφανίζεσαι τώρα; Έχουν περάσει τόσα χρόνια από τότε. Δεν έχετε τίποτα άλλο να μου πάρετε, τίποτα να μου δώσετε. Αυτοί που ήταν να πεθάνουν πέθαναν κι αυτοί που ήτανε να μείνουν έμειναν. Τα πράγματα κυλούν αργά ’κει που ξανασυμβήκαν, νερό χυμένο στ’ αδιψασμένο χείλη του μαζωχτή. […] (Χαρίτα, σ. 38).
Πώς, λοιπόν, εμφανίζεται τώρα μία νέα ποιήτρια, να μιλήσει ξανά για τέτοια πράγματα, για αυτές τις παλιές ιστορίες; Και να μιλήσει με ενσυναίσθηση και παρρησία, σε ελληνικά δυνατά, είτε στην Κοινή Νεοελληνική είτε στην κυπριακή λαλιά[5]; Το ωραίο τραμ κυλάει ρυθμικά πλάι στην Αγια-Σοφιά, που δεν είναι πια Μουσείο με τις ευλογίες ή την ανοχή όσων δηλώνουν και θα δηλώνουν: Αυτοί που ήταν να πεθάνουν πέθαναν κι αυτοί που ήτανε να μείνουν έμειναν. Έτσι κι ο χρόνος κυλά κυνικός και αμείλικτος, και όλο και περισσότεροι μοιάζουν να συμβιβάζονται με την ιδέα ότι αυτός είναι ο ρυθμός του κόσμου μας και ότι δε γίνεται αλλιώς: ο δυνατός θα επιβάλλεται πάντα. Έρχεται τότε η Ποίηση, να ταρακουνήσει την ανθρωπιά μας και να μας υπενθυμίσει το χρέος μας στη μνήμη. Όπως συμβαίνει και με τις «Αγωνίες» της Δήμητρας Δημητρίου, που αξίζουν την προσοχή καθενός /καθεμιάς που αγαπά αυτό τον τόπο και τη γλώσσα του. Που, εν τέλει, αγαπά τον Άνθρωπο όπου γης. Είπαμε: όποιος προσηλώνει το βλέμμα του κοιτάζει τα μάτια της αγωνίας πίσω από τα καφασωτά. Ως επίλογος, το πρώτο ποίημα από το τέταρτο μέρος της συλλογής, τις Αγωνίες ΙΙ (σ. 91):
Καταγωγή
Θεέ μου, για πότε μεγάλωσε τούτο το φυτό;
Φυλλομανούσε μέσα μου και φούντωνε
άπλωνε τους νευρώνες στην ψυχή, στο μυαλό, τους μυώνες,
στα στημόνια μου και τα βλέφαρα του πόθου
έβγαζε ρίζες στη γη μου ριζώματα σε λειμώνες του αέρα
ρουφούσε με βία τα νερά, καθώς οι γάντζοι του γραπώνονταν
στου Ιούλη τη γαστέρα κι εξεριζώναν με απ’ το χώμα
κι όσο έφευγε από εμένα
οι φλέβες του σκιρτούσαν και ξελεφτερώνονταν
ισορροπώντας πάνω σε κλωστές που κρέμονται από το ράμφος
πληγωμένων πουλιών
χτυπούσε με φόρα στους φραγμούς και διάνοιγε τα περιθώρια
έτσι που να χωράνε μέσα τους τα φύλλα, η βροχή κι ένα λουλούδι
έτσι που να ποτίζουνται οι στέρνες και να λαγιάζει μέσα μου
το γλυφονέρι
και το τίμημα θάνατος.
