Η πρόσφατη διάσκεψη του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) κήρυξε τη Λωρίδα της Γάζας ‘’μη κατοικήσιμη’’, η ανεργία αυξήθηκε στο 79,3% και ο πληθυσμός λιμοκτονεί. Προφανώς, όπως τονίστηκε στην ανακοίνωση, η δεινή αυτή κατάσταση είναι απόρροια των τραγικών γεγονότων των τελευταίων μηνών, αλλά έχει τις ρίζες της στην Ισραηλινή κατοχή και στον 17χρονο αποκλεισμό· η χώρα, ακόμη κι αν σταματήσει τώρα ο πόλεμος, συνεχίζει η ανακοίνωση, μπορεί να ελπίζει ότι θα αποκατασταθεί στα προπολεμικά επίπεδα, τουλάχιστον μετά από 68 χρόνια.
Ο δοκιμαζόμενος παλαιστινιακός λαός όμως έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει το τείχος που κλείνει γύρω του η κατευθυνόμενη πληροφόρηση και η χειραγώγηση της διεθνούς κοινής γνώμης που επιχειρεί. Μικρό μέρος των πληροφοριών της πραγματικής κατάστασης του φτάνει στο πλατύ κοινό. Μοναδικό λοιπόν όπλο που διαθέτει για να διαπεράσει το τείχος της απομόνωσης είναι η τέχνη. Ο παλαιστινιακός κινηματογράφος δε θα μπορούσε παρά να μιλάει για τη μοίρα αυτού του λαού, για τις συνθήκες διαβίωσης του, τις αντοχές του, τις προσδοκίες του και τον αγώνα του. Πρόκειται για ένα αυθεντικά πολιτικό σινεμά, γι’ αυτό πολύ συχνά τα σενάρια στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα· η φαντασία αποδεικνύεται πολύ αδύναμη μπροστά στην πραγματικότητα.
Η παλαιστινιακή κινηματογραφική παραγωγή, ρεαλιστική με λίγες εξαιρέσεις και εκ των πραγμάτων λιγοστή και φτωχή λόγω έλλειψης κεφαλαίων και μέσων, δεν έχει ευρεία αναγνώριση, παρά τις προσπάθειες των διεθνών φεστιβάλ να την προβάλουν και παρά τα αφιερώματα που διοργανώνονται σε πολλές χώρες – και στην Ελλάδα. Όμως διαθέτει σκηνοθέτες με ταλέντο και έμπνευση, από το 2008 μάλιστα (με το ‘’ Salt Of This Sea’’ της Annemarie Jakir) μπαίνουν και κάποιες γυναίκες ενεργά στη σκηνοθεσία. Οι όποιες σεναριακές, σκηνοθετικές και τεχνικές αδυναμίες των παλαιστινιακών ταινιών, υπερκαλύπτονται από την αλήθεια των θεμάτων και τη δύναμη των συναισθημάτων. Η διαθέσιμη ομάδα των – εξαιρετικών – ηθοποιών είναι ολιγάριθμη, γι’ αυτό και οι ίδιοι εμφανίζονται σε πολλές ταινίες.
(Η αναφορά σε ταινίες, που ακολουθεί, περιορίζεται αποκλειστικά σε ταινίες μυθοπλασίας Παλαιστινίων ή παλαιστινιακής καταγωγής σκηνοθετών που έχω δει – αν και ο ενδιαφερόμενος θεατής μπορεί να αναζητήσει και πολλές ισραηλινές ταινίες που υπερασπίζονται την παλαιστινιακή υπόθεση, όπως επίσης και πολλά σχετικά ντοκιμαντέρ κι από τις δύο χώρες).
Στη ‘’Ferha’’ (2021), η Darin Sallam, Ιορδανή με παλαιστινιακές ρίζες, μεταφέρει στην οθόνη τις μαρτυρίες των παππούδων της, που υπήρξαν αυτόπτες και θύματα των διώξεων και του εκτοπισμού 750.000 κατοίκων κατά τη διάρκεια της Al Nakba, της Παλαιστινιακής Καταστροφής, μετά την ίδρυση του ισραηλινού κράτους το 1948. Η Ferha ονειρεύεται να μορφωθεί και να γίνει δασκάλα, όμως η Ιστορία είχε άλλα σχέδια γι’ αυτήν. Οι ισραηλινοί στρατιώτες εισβάλλουν στο χωριό της, απειλούν και σκοτώνουν και ο πατέρας της την κλειδώνει σε ένα κελάρι για να τη σώσει. Μέσα από τη χαραμάδα, μέσα από εφιαλτικούς ήχους, η μικρή Ferha γνωρίζει τι σημαίνει φόβος, βία, φόνοι εν ψυχρώ, απόγνωση. Όταν βγαίνει, δεν είναι πια ένα παιδί, η πατρίδα της δεν είναι πια η ίδια και το μέλλον είναι εντελώς αβέβαιο.
Στην ίδια εποχή αναφέρεται και ‘’The Time That Remains’’ (2009) του πιο γνωστού παλαιστίνιου σκηνοθέτη Elia Suleiman. Με ύφος που θυμίζει Μπάστερ Κίτον και Ζακ Τατί, με τρόπο ελλειπτικό, στυλιζαρισμένο και σουρεαλιστικό, με ιδιόρρυθμο χιούμορ και λεπτή ειρωνεία και βασισμένος στις αναμνήσεις του πατέρα του, ο σκηνοθέτης καταγράφει την άνιση μάχη μεταξύ των ουσιαστικά ανυπεράσπιστων Παλαιστινίων και του ισραηλινού στρατού, εκπαιδευμένου και εξοπλισμένου από τους Βρετανούς. Ο ίδιος στην ταινία του είναι ένας θλιμμένος παρατηρητής που δεν καταδικάζει αλλά και δε συγχωρεί.
Στην περίοδο των συνεχών εποικισμών από την ύψωση του διαχωριστικού τείχους (2002) μέχρι σήμερα αναφέρονται οι ταινίες ‘’Ajami’’ (2009, Scandar Copti & Yaron Shani), ‘’Omar’’(2013, Hany Abu-Assad), ‘’ The Reports of Sarah and Sallem’’ (2018, Muayad Alayan), ‘’200 Meters’’ (2020, Ameen Nayfeh). Και στις τέσσερις ταινίες το επίκεντρο είναι οι επιπτώσεις των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης υπό στρατιωτική κατοχή στον ψυχισμό των ηρώων και στις διαπροσωπικές σχέσεις τους. Η έξοχη μικρού μήκους ‘’The Present’’ (2020, Farah Nabulsi), που μπορεί κανείς να βρει εύκολα στο YouTube, απεικονίζει με τον πιο λιτό τρόπο αυτή την ασφυξία και την αδιέξοδη οργή. Οι καθημερινές μετακινήσεις 100.000 Παλαιστινίων για εργασία στο κράτος του Ισραήλ, οι αυστηροί έλεγχοι στα σημεία ελέγχου, οι συνεχείς ταπεινώσεις και η βία, η ευρεία χρησιμοποίηση πληροφοριοδοτών που διασπά τον κοινωνικό ιστό, οι άδικες κατηγορίες και οι παράνομες κρατήσεις, το ρίσκο των παράνομων μετακινήσεων, αλλά και η διαφθορά της παλαιστινιακής ελίτ και οι δοσοληψίες της με την ισραηλινή αστυνομία, αφήνουν ανεξίτηλο στίγμα στις απλές ανθρώπινες ιστορίες. Μια μικρή βόλτα μπορεί να καταλήξει στη φυλακή, ένα ερωτικό ραντεβού μπορεί να γίνει εφιάλτης, μια παρεξήγηση μεταξύ φίλων μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο.
Αυτό που έχει μεγάλο ενδιαφέρον στις παραπάνω ταινίες, και αποδίδεται πολύ πιο άμεσα στην εξαιρετική ταινία ‘’Paradise Now’’ (2005, Hany Abu-Assad), είναι πού οδηγεί ο εξανδραποδισμός αυτός. Ο Καλέντ και ο Σαϊντ είναι φίλοι και επιλέγονται από τους κυνικούς επικεφαλής της οργάνωσης τους για μια επιχείρηση αυτοκτονίας, ως αντίποινα για έναν ισραηλινό βομβαρδισμό με νεκρούς. Δέχονται πρόθυμα, και οι δυο βλέπουν τους εαυτούς τους ως μαχητές της ελευθερίας· ο Καλέντ είναι απλοϊκός και θρησκευόμενος και έχει πειστεί ότι ‘’στον παράδεισο θα τον υποδεχτούν δυο άγγελοι’’· ο Σαϊντ, ευαίσθητος και εσωστρεφής, θέλει να ξεπλύνει τη ντροπή για τον πληροφοριοδότη πατέρα του και να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια του. Στις φιλειρηνικές φωνές ‘’μην εξισώνεστε μαζί τους, μην τους δίνετε άλλοθι για να σκοτώνουν’’, απαντούν ‘’τα κορμιά μας είναι τα μόνα που μας απόμειναν για να αγωνιστούμε’’. Κι όμως την κρίσιμη στιγμή ο φανατικός δειλιάζει. Ο φανατισμός δεν αρκεί για να αιτιολογήσει τη βία. Η ταινία δε δικαιώνει τις επιθέσεις αυτοκτονίας, τόσο αυτή όσο και οι άλλες ωθούν τον θεατή να ερευνήσει τα αίτια που τις γεννούν.
Από την παλαιστινιακή παραγωγή δε λείπουν και οι κωμωδίες, που δίνουν επίσης πτυχές της ζωής και των ανθρώπινων σχέσεων με πιο ελαφρό τόνο. Το ‘’Tel Aviv On Fire’’ (2019 Sameh Zoabi) είναι μια φάρσα, μια κωμωδία γύρω από ένα σενάριο σαπουνόπερας που παρακολουθούν με πάθος Παλαιστίνιοι και Ισραηλίτες, οπότε έχει την ευκαιρία να καταδείξει τόσο τις πολιτισμικές διαφορές όσο και τις ομοιότητες. Οι νύξεις για τη δύσκολη σύγχρονη πραγματικότητα είναι πολλές, αλλά η πολιτική σάτιρα μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Η ‘’ Gaza Mon Amour’’ (2021 Arab &Tarzan Nasser) είναι μια ρομαντική κωμωδία, που μέσα από το γλυκό ειδύλλιο ενός 65άρη ψαρά και μιας συνομήλικης μοδίστρας και τη λιτή σκιαγράφηση των χαρακτήρων, επισημαίνει τις πτυχές της δύσκολης ζωής στη Γάζα, το πρόβλημα επιβίωσης, τα αδιέξοδα και τις προσδοκίες των ανθρώπων της, τη χειραγώγηση που τους ασκούν οι πάντες – από τη Χαμάς μέχρι τις ΗΠΑ και τις Αραβικές χώρες – , την ανάγκη των νέων να αποδράσουν από μια ζωή που τη βλέπουν σαν φυλακή.
Το παλαιστινιακό σινεμά είναι ένα σινεμά του κατεπείγοντος, είναι η κραυγή ‘’υπάρχουμε κι εμείς’’ ενός ταλαιπωρημένου λαού. Ας μην την αγνοήσουμε.
Οι ταινίες Ομάρ, 200 Meters (200 μέτρα), The Reports of Sarah and Saleem (Απαγορευμένες συναντήσεις), Tel Aviv on Fire (Το σενάριο που άναψε φωτιές), Gaza, Mon Amour (Γάζα, αγάπη μου) υπάρχουν στην πλατφόρμα Cinobo.
The Present υπάρχει στο YouTube
