Νοσταλγικός απολογισμός
Βιβλίο αναμνήσεων, με στοιχεία βιογραφίας είναι το νέο αυτό βιβλίο της Ανθούλας Δανιήλ. Το αποτελούν μνήμες, στιγμές, εικόνες, συναισθήματα, απόψεις, κρίσεις, «σπασμένος αμφορέας που στέκει ορθός σε μουσείο» (σ.11) το αποτελούν. Παρακολουθούμε στάσεις ζωής και τη θλίψη του θανάτου που τονίζει την αγάπη, μέσα από μικρές βιογραφίες ατόμων γνωστών της συγγραφέως και επιλεγμένα περιστατικά.
Κάθε άνθρωπος, ηθελημένα ή μη, με τη ζωή του αφήνει το αποτύπωμά του στους άλλους, τους μαθαίνει, εκούσια ή ακούσια, τα καλά ή τα κακά, τα λανθασμένα ή τα σωστά. Σε αυτόν τον μεγάλο καθρέπτη της λογοτέχνιδας αποτυπώνονται οι βίοι των άλλων, αυτών που σμίλεψαν την πορεία της, αλλά έμμεσα ο εαυτός της, που αποτελεί το φίλτρο και την οπτική γωνία των όντων και ξέρει να κρατάει αυτό που ταιριάζει στην προσήνεια και στην αγάπη. Ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου έλεγε «ό,τι έχει ο καθένας μέσα του μοιράζει». Η Δανιήλ έχει μέσα της αγάπη και αυτό φιλεύει στο έργο της. Για όλους έχει να πει τον καλό της λόγο. Είναι οι επιλεγμένοι αγαπημένοι φίλοι της.
Σκέφτεται και γράφει με φιλολογικά κριτήρια, παρεμβάλλοντας στίχους, εικόνες και ιδέες από λογοτεχνήματα, κυρίως της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας παρακαταθήκης. Η ιδιότητα της φιλολόγου την έχει διαποτίσει και την χαρακτηρίζει. Το βιβλίο στέκεται ανάμεσα στη ζωντάνια της βιογραφίας και στον φιλολογικό σχολιασμό, στην ανθρώπινη ζεστασιά και στην παρέα και στον ορθολογικό κριτικό λόγο. Συνάμα αποτελεί μια καταγραφή περιστατικών και στοιχείων για τους λογοτέχνες που αναφέρει.
«Όλα αλλάζουν, οι ψυχές, όμως, όχι» (σ.131). Η Δανιήλ εξετάζει τους φίλους της, λογοτέχνες ή συναδέλφους της καθηγητές, ως ψυχικές οντότητες. Μας προβάλλει γλαφυρά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τον χαρακτήρα τους, δένοντάς τα κάποτε και με τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά. Ουσιαστικά κάνει μια αξιολογική μετά θάνατόν τους εξύμνηση, χρησιμοποιώντας πολλά προσωπικά της στοιχεία. Αυτή είναι η οπτική που βλέπει τον κόσμο. Αντικρύζοντας τους αποθανόντες τη σκυτάλη παίρνει η ποίηση και πώς αυτή εκφράζει τη ζωή, το θάνατο και τα ανθρώπινα πάθη. Με πλούσια διακειμενικότητα και πολύ Οδυσσέα Ελύτη η Δανιήλ αντιμετωπίζει το έργο τους. Οι μελέτες της για τον νομπελίστα ποιητή φαίνεται καθαρά ότι την έχουν διαποτίσει. Ποίηση και ζωή, ζωή και ποίηση είναι πάντα στο διάβα της. Ιδιαίτερα στην ενότητα για τους φίλους ποιητές της παίρνει καθ’ ολοκληρία τη σκυτάλη και γίνεται το μόνο θέμα της, καθώς αυτοί της είναι γνωστοί κυρίως μέσα από τις δημιουργίες τους και ας τους έχει γνωρίσει δια ζώσης.
Γενικότερα, στη Δανιήλ ο σχολιασμός των έργων ξεπερνάει την απλή ερμηνεία, είναι μια νέα αίσθηση του όντος που δεν καταργεί την πρωτογενή πηγή, αλλά τη συμπληρώνει και της δίνει νέα διάσταση και ώθηση, νέο αίμα. Εξετάζοντας αυτά, ως άριστα καταρτισμένη και ευρηματική φιλόλογος, με αξιοζήλευτη σταθερότητα και αρχιτεκτονική δόμηση, χρησιμοποιώντας πάρα πολλά διακείμενα, τα εντάσσει στο σώμα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και παράδοσης. Αυτά μπορεί να εκληφθούν ως προτάσεις της για τον Λογοτεχνικό κανόνα και ίσως για διδακτική χρήση σε εγχειρίδια, μια και στο παρελθόν έχει συμμετάσχει σε τέτοιες προσπάθειες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην οποία υπηρετούσε. Σε κάθε όμως περίπτωση αποτελούν αισθητικές προτάσεις της.
Κυρίαρχο στοιχείο του βιβλίου είναι ο θάνατος. Όλοι οι φίλοι της που αναφέρονται είναι αποθανόντες, κάτι που τους δίνει άλλες διαστάσεις, αξιολογικές και απολογιστικές της πορείας τους, αλλά και έντονα συγκινησιακές, σαν να γίνεται απόδοση φόρου τιμής. Οι χαρές της ζωής και της λογοτεχνίας αναδύονται όμως πίσω από το μοιραίο και αποτελούν νοσταλγικές αναμνήσεις ενός χαμένου πλούσιου κόσμου. Το βιβλίο αποτελεί ένα τραγούδι-ύμνο σε πρόσωπα που πρωτίστως αγγίξαν τη συγγραφέα, αλλά και πολλά από αυτά έχουν ευρύτερη επιρροή και αποδοχή. Όμως οι στάσεις ζωής ακόμα και των αφανών, των ιδιωτικών της και άσημων, είναι ευρύτερα πρότυπα, αντιπροσωπευτικοί τύποι, όπως πολλοί τέτοιοι εμπλουτίζουν γενικότερα τη λογοτεχνία. Γλεντζέδες, ανοιχτόκαρδοι, φιλαναγνώστες, με εσωτερική καλλιέργεια, βαθιά φιλικοί και πλήθος άλλοι είναι μέρος του βιβλίου της και το προσωπικό της σύμπαν και γίνονται συλλογική έκφραση των αναγνωστών, πηγαίνοντας από το «εγώ» στο «εμείς».
Έχω παρακολουθήσει πολλές ομιλίες της Δανιήλ και έχω διαβάσει πλήθος κειμένων της εδώ και χρόνια και διαπιστώνω ότι διατηρεί τη σπιρτάδα και τα διανοητικά πετάγματα που πάντα την χαρακτηρίζανε.
Γρηγόρης Τεχλεμετζής
