Ανάμεσα στην κριτική και τα ταξίδια
Κριτικά κείμενα για βιβλία του Κλάουντιο Μάγκρις, με στοιχεία ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και αναφορές στην ιστορία και την κουλτούρα των λαών της κεντρικής Ευρώπης, είναι αυτά που απαρτίζουν το νέο αυτό βιβλίο του Γιώργου Σχορετσανίτη, συγγραφέα που επί χρόνια ασχολείται με την κριτική και την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Σχεδόν όλα έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά ή εφημερίδες. Σχολιάζει τον πολιτισμό τους, τις αυτοκρατορίες και τις εθνότητες που υπήρξαν και υπάρχουν εκεί και τις σχέσεις που ανέπτυξαν και αναπτύσσουν, κυρίως όπως παρουσιάζονται στα βιβλία του Μάγκρις, αλλά μέσα και από πλήθος άλλους διανοητές, αναπτύσσοντας τα θέματά του διακειμενικά, κάτι το οποίο κάνει και ο εν λόγω συγγραφέας στα έργα του.
Το βιβλίο έχει γνωσιολογικό και σχολιαστικό χαρακτήρα, στηρίζοντας τις απόψεις του με αναφορές στην πολιτική, στον τύπο, στην ιστορία, στην επικαιρότητα, στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία, σε γεωγραφικά και εθνολογικά στοιχεία και σε επιστημονικές μελέτες. Στόχος του είναι η πληρέστερη και σφαιρική τεκμηρίωση των θέσεών του. Θεματολογικά θίγονται οι έννοιες της εθνικής ταυτότητας και κουλτούρας και της συνομοσπονδίας, καθώς αυτά τα θέματα άπτονται της ιστορίας των αυτοκρατοριών τις κεντρικής Ευρώπης η οποία εξετάζεται στα βιβλία του Μάγκρις. Έτσι παραθέτονται πλήθος πραγματολογικά στοιχεία και το βιβλίο αποτελεί χρήσιμη πηγή γνώσεων.
Ο πολιτισμός της κεντρικής Ευρώπης και οι άλλοτε αυτοκρατορίες που υπήρχαν εκεί, αλλά και οι ιδιαιτερότητες των εθνοτήτων τα οποία διασχίζει ο Δούναβης, ως φυσικό και συμβολικό όριο, αναλύονται ενδελεχώς στα έργα του Μάγκρις και παρουσιάζονται στο βιβλίο του Σορετσανίτη ως παραδείγματα πολυπολιτισμικότητας και αρμονικής συμβίωσης διαφορετικών εθνοτήτων και αλληλοσεβασμού –ένα θέμα πολύ σύγχρονο λόγω της διαρκούς ανόδου του εθνικισμού και της επικράτησης των εθνικών κρατών. Όπως μας σημειώνει ο ίδιος στο πολύ χαρακτηριστικό απόσπασμα για τη μεθοδολογία και τις απόψεις του:
Σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη δημοσίευση του βιβλίου [του Δούναβη του Μάγκρις], μετά το 1989, μετά από τη Σρεμπένιτσα, μετά την πολύπλευρη κρίση στην Ελλάδα, μετά από τις πολυάριθμες τρομοκρατικές επιθέσεις στον χώρο της γηραιάς ηπείρου, μετά την κρίση των προσφύγων στα ύδατα της Μεσογείου, την ψηφοφορία των Βρετανών για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Δούναβης έχει εντελώς διαφορετική απόκριση, μιλώντας όχι μόνο για την αρετή της ανοχής της όποιας διαφοράς μεταξύ των λαών, αλλά και της ζωτικότητας και της αναγκαιότητας. (σ.59)
Περιδιαβαίνει τους τόπους και αφουγκράζεται τα μνημεία, που αποτελούν ζωντανά σημάδια της μνήμης και της ιστορίας, που εκφράζουν τη συλλογική ψυχή των εν λόγω λαών. Τόποι και κάτοικοι αντιμετωπίζονται ενιαία. Η Τεργέστη, στην οποία ζει και δραστηριοποιείται ο Μάγκρις, αποτελεί ιδανική εκκίνηση του πολυπολιτισμικού ιδεώδους της περιοχής, καθώς βρίσκεται στα σύνορα της Ιταλίας και της πρώην Γιουγκοσλαβίας και σε πολύ κοντινή απόσταση και επαφή με πλήθος άλλα κράτη της περιοχής, όπως την Αυστρία, τη Σλοβενία. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που «γεννήθηκε» εκεί η θεματολογία αυτού του συγγραφέα.
Η κριτική θεώρηση του Σχορετσανίτη δεν είναι μόνο μια απλή καταγραφή και σχολιασμός, αλλά συνάμα έχει και λογοτεχνικά στοιχεία στην εκφορά της και τη γλαφυρότητα των ταξιδιωτικών περιγραφών. Προσθέτει στοιχεία από τις ευρείες γνώσεις του και με αυτό τον τρόπο πηγαίνει παραπέρα τα λεγόμενα του Μάγκρις, τα οποία συχνά μοιάζουν ως εκκινήσεις στην ευρύτερη σκέψη του.
Ο συγγραφέας του βιβλίου έχει εντρυφήσει στην κριτική και στην ταξιδιωτική λογοτεχνία, εκδίδοντας πλήθος βιβλίων, και οι ενασχολήσεις του αυτές υπεισέρχονται σε αυτή τη μελέτη του, καθώς κινείται με χαρακτηριστική άνεση σε αυτούς τους τομείς. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα βιβλία του σχολιαζόμενου Μάγκρις, οπότε διακρίνουμε μια εκλεκτική συγγραφική συγγένεια και επιρροή, κάτι που οδήγησε στη συγγραφή αυτού του πονήματος, αφού τα βιβλία που διαβάζουμε μας συνιστούν.
Ο Σχορετσανίτης αξιοποιεί στην κριτική του τα σύγχρονα λογοτεχνικά ρεύματα, των οποίων είναι γνώστης. Δεν εμμένει σε απλές περιλήψεις των έργων που παρουσιάζει -όπως κάνουν πολλοί άλλοι κριτικοί-, έτσι ξεφεύγει από τη λογική της βιβλιοπαρουσίασης και προχωρεί στην ένταξη των έργων σε γενικότερα καλλιτεχνικά ρεύματα και στον σχολιασμό των χαρακτηριστικών και του χαρακτήρα τους. Κάνει δημιουργική θεώρηση και όχι αποδελτίωση και καταγραφή. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ένταξη των έργων του Μάγκρις στο μεταμοντέρνο σκεπτικό γραφής.
Συνοψίζοντας, το βιβλίο με αφορμή τα έργα του Μάγκρις αποτελεί έναν συγκερασμό κριτικής, ταξιδιωτικής και άλλης λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, ιστορίας, πολιτικής και επιστημονικών τεκμηρίων.
