Βιβλίο με διασυνδέσεις και αναφορές
Διαπολιτισμική θα τη χαρακτήριζα την ποίηση της Καϊτατζή-Χουλιούμη, καθώς αντλεί σύμβολά από όλο το φάσμα του παγκόσμιου πολιτισμού, την ψυχολογία, τη θρησκεία, τους μύθους, τις επιστημονικές και βιολογικές γνώσεις και τη λογοτεχνία.
Ο τρόπος της όμως δεν είναι εγκεφαλικός -αν και απαιτεί κάποιες γνώσεις για την κατανόησή του- αλλά συναισθηματικός. Η φόρτιση είναι μεγάλη και υπάρχουν στιγμές που αισθάνεσαι ότι ξορκίζει το κακό ή ότι εκφωνεί κάποια μυστηριακή προσευχή, καθώς με μεταμοντέρνο τρόπο μιμείται βιβλικούς και θρησκευτικούς τρόπους εκφοράς του λόγου. Ο τόνος συνήθως είναι εξομολογητικός, καθώς σε πρώτο πρόσωπο τα ποιητικά προσωπεία καλούνται να απολογηθούν για τον εαυτό τους, να κάνουν απολογισμό, να κρίνουν και κάποτε να ζητήσουν συγχώρεση ή λύτρωση.
Μέσα στη συλλογή παρακολουθούμε ανακεφαλαιώσεις ολόκληρου του ανδροκρατούμενου πολιτισμού («Αδάμ ή ο Κανένας», σ.16), με αναφορές στην ψυχανάλυση («πατροκτόνος αιμομίκτης», ό.π. σ.16/ «το φάντασμα του Κρόνου», δηλαδή ο ανταγωνισμός πατέρα και γιού στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ό.π. σ.16/ «το ταμπού της αιμομιξίας», «Λίλιθ η όφις ή Λιβιδώ», σ.17).
Η Εύα, ως θρησκευτικό ή μυθολογικό πρόσωπο, προσωποποιεί την πηγή του κακού, του προπατορικού αμαρτήματος και όλων των δινών του ανθρώπινου γένους («φταίει η Εύα είπε ο ποιμένας στο ποίμνιο/ αυτή έχει λέρή φλέβα», σ.30). Η αρνητική προβολή της γυναικείας φιγούρας αποτελεί έκφραση του πατριαρχικού πολιτισμού, αρχέτυπο του συλλογικού ασυνείδητου και μοτίβο που επαναλαμβάνεται στους μύθους, στα παραμύθια, στη λογοτεχνία και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι παίρνει τη μορφή της μάγισσας, που μεταμορφώνει και μεταμορφώνεται, της ύπουλης, της πλανεύτρας, της κακιάς μητριάς, της απαιτητικής φιλάρεσκης συζύγου και της φιλήδονης προδότριας, απόρροια των συνθηκών που τη γέννησαν. Από την ιερή μήτρα, τη μάνα Γη και τη θεά της γονιμότητας των μητριαρχικών κοινωνιών αποκτά δαιμονική και καταδικαστέα μορφή. Είναι πηγή κακών, όμως και καλών, ως Παναγία στη χριστιανική θεολογία, αλλά εξακολουθεί να έχει αδύναμο και συμπληρωματικό ρόλο και σε καμία περίπτωση ηγεμονικό, όπως ο Χριστός και ο Θεός: «αλλά ποιος ουμανισμός κύριοι/ όταν αγνοείτε το μήλο/ αλήθεια τι γνωρίζει για την Εύα ο Ακινάτης/ […]/ τι να την κάνω την άφυλη ισότητα επουράνια/ όταν επίγειοι δαίμονες μου στεγνώνουν τη σάρκα/ όταν με ψήνουν σε κάμινο στέρησης», («φλέγομαι στο σώμα της Ιλδεγάρδης»,σ.35). Σε όλες αυτές τις μυθικές μορφές πατάει η Καϊτατζή- Χουλιούμη, δηλαδή στις διαρκείς μεταμορφώσεις της γυναίκας μέσα στους αιώνες και τους ρόλους που της δίνονται.
Έτσι ο άντρας επινόησε τον κόσμο («Αντιφώνηση IV», σ.45), δηλαδή την κοινωνία μας, τον πόλεμο («ξιφολόγχη»), τον φόνο («Άβελ»), την ιδιοκτησία («απόκτηση γης»), έφτιαξε έθνη και πατρίδες, χωρίζοντας τα κράτη («σήκωσε σημαία»), φυλάκισε τις γυναίκες στον γυναικωνίτη, έπλασε τον θεό -κατά τον Φρόιντ απεικόνιση του μεγάλου πατέρα- και τέλος αυτοκαταστράφηκε («ευνουχισμός»). Όλο αυτό το σχήμα μοιάζει με μιας μορφής αιτιολογημένη φεμινιστική διαμαρτυρία.
Ένα άλλο στοιχείο των ποιημάτων είναι η σωματικότητα. Η γυναίκα δεν αντιμετωπίζεται ιδεαλιστικά, αλλά ως ψυχοσωματική ενότητα. Το «κορμί», η «μήτρα» και οι «μαστοί» είναι δικά της, όπως και οι «γαμέτες» είναι μέρος του αρσενικού και κατονομάζονται χωρίς να παραβλέπονται. Η αλήθεια του θηλυκού είναι το άγγιγμα, δηλαδή η σαρκική του φύση: «θέλω να γευτώ την αλήθεια μου/ να νιώσω το άγγιγμα/ να ξαναγεννηθώ ολόκληρη» («Λίλιθ η όφις ή Λιβιδώ).
Οι έννοιες της «μήτρας» και της «γέννησης» είναι συνυφασμένες με την ψυχολογία της γυναίκας, που είναι ίση με τον άντρα αλλά διαφορετική, όχι λόγω κοινωνικών συμβάσεων αλλά λόγω φυσιολογίας. Την ποιητική έκφραση αυτού του γεγονότος εκφράζει συναισθηματικά και νοητικά η συλλογή αυτή, με τον εμβληματικό τίτλο με λένε Εύα, που ενέχει μια μορφή διαμαρτυρίας απέναντι σε αυτά που καταλογίζουν στις γυναίκες, αλλά και τον υπαινιγμό της ιδιαιτερότητας, μια και εκφράζει έναν διαχωρισμό.
με λένε Εύα και είμαι μισή
-κομμάτι απ’ το πλευρό του άλλωστε-
με αποκάλεσαν άτακτο στοιχείο
έφαγα το κεφάλι του ουροβόρου όφεως
[…]
και να σκεφτείς όλοι τους έχουν εξέλθει από τη μήτρα μου
και ο πρωτόπλαστος και ο Άβελ και ο Κάιν και οι θεοί και τα δαιμόνια
(«με λένε Εύα», σ.15)
Όπως συχνά συμβαίνει στην ποίηση, έτσι και η Καϊτατζή-Χουλιούμη μιλάει με εικόνες. Αυτές είναι παρμένες ολόκληρο τον ελληνικό αλλά και ευρωπαϊκό πολιτισμό, με τα πνευματικά τους επιτεύγματα και τα ατοπήματα. Έτσι εκφράζει τη σύγχρονη ανθρώπινη ψυχή μέσα από τον προσωπικό της ψυχισμό.
Γρηγόρης Τεχλεμετζής
