Ο ΖΩΝΤΑΝΟΣ Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Feynman

Αναγνωστικά σχόλια για το βιβλίο της Ειρήνης Διαλεχτής Κουρομιχελάκη, Ερήμην λεί[ύ]πει[η]ς, εκδόσεις Έναστρον 2023. (με εικονογράφηση του Αναστάση Μαδαμόπουλου)

 

Πρώτο ποιητικό βιβλίο της Ειρήνης Διαλεχτής Κουρομιχελάκη στο οποίο το κεντρικό θέμα της συλλογής είναι η διαχείριση της λύπης που παράγεται από έναν χωρισμό και η βαθιά τομή/σχίσμα που προκαλεί κάτι τέτοιο στην προσωπικότητα της ποιήτριας, ενώ το διάχυτο ποιητικό της υπόβαθρο είναι  αυτό καθαυτό το γεγονός της απουσίας, της εν ζωή απώλειας, καθώς και η επίγευση της προδοσίας που τη δημιούργησε.

Το πρώτο μέρος της συλλογής είναι μια καταγραφή, μια κατάθεση αυτής της απουσίας. Απουσία που εκτείνεται στους χώρους, στους χρόνους και στους ανθρώπους, πλημμυρίζει την καρδιά (ψυχή) από νόστο, απλώνεται στις μέρες και στις νύχτες, ομογενοποιώντας την πρόσληψη τής κάθε μέρας, αναδιατάσσει τις προτεραιότητες, καταλύει τις βεβαιότητες, δημιουργώντας μιαν αιθέρια υπερκατάσταση που αδυνατεί να χωνέψει αυτό που έχει συμβεί στη συνείδηση. Αυτή η πρόσληψη, που είναι και το ποιητικό μας φίλτρο, δηλ. το αντικλείδι που ξεκλειδώνει τα ποιητικά τοπία, συμβαίνει με σωματικό τρόπο τις περισσότερες φορές, για παράδειγμα με αναφορές στο φαγητό και στη μαγειρική ως σωματικές λειτουργίες απαραίτητες που αποκτούν μεταφυσικές διαστάσεις. Λέει, η ποιήτρια, στο ποίημα Το κρεβάτι:

Κορνίζα παρελθοντική

Όπου καταψύχθηκαν μπουκιές ευτυχίας

 ετοιμοφάγωτες

Με κατασπάραξες αδηφάγα.

 

ενώ στο ποίημα Οι Γκόγκες η πρόσληψη αυτή προκύπτει από ένα κατεψυγμένο πιάτο που έρχεται να ολοκληρώσει ένα ιδιόμορφο ατομικό ξόδι.

Ανοίγω ένα ντουλάπι μνήμης, 

Εκείνο δίπλα από την κουζίνα δεξιά,

Να ξεγελάσω την πείνα μου.

Κάτι παιχνιδιάρικα ζυμαρικά της κατάψυξης

 Εντοπίζω.

Θαρρώ τα λένε γκόγκες.

Σαν βόλοι για να παίζουν τα παιδιά.

Μου κάθισαν στον λαιμό.

Η γιαγιά ενός φίλου μού τα είχε δώσει.

Πέθανε κι αυτή.

Τα ζυμαρικά της όμως ακόμα καταψύχονται.

Μυστήριο λέω, το αδηφάγο της ύπαρξης.

 

Άλλοτε τα ποιήματα προκύπτουν ως προϊόντα που λαμβάνονται στα πλαίσια ενός εμπειρισμού της εικόνας, όπως στο ποίημα Ενύπνιες αϋπνίες:

[…]Δια της οράσεως σε φτάνω.

Δεν πιστεύω τώρα πια τις νύχτες στην αφή.

Δεν πιστεύω τώρα πια

Στα χέρια που ερωτεύονται τις νύχτες.

Μόνο σε ό,τι βλέπω πιστεύω.

Έγινα ένας άπιστος Θωμάς των άλλων αισθήσεων.

Όρκος αιώνιας πίστης στην όρασή μου.

Μόνο ό,τι βλέπω υπάρχει.

 

και κάποιες φορές απόλυτα σωματοποιημένα αγγίζοντας, για παράδειγμα, το θέμα της ιερότερης των λειτουργιών (το θέμα της κύησης), στο ποίημα Το ανοσιούργημα, η περιγραφή γίνεται κυνική και η οδύνη υλοποιείται στις ωδίνες μιας γέννας απότοκης:

Τώρα είσαι ένα μωρό

που κοιμάται ανανούριστο

σε λίκνο μνήμης.

Σε παιδεύω για να σε μεγαλώσει

μέσα μου ο καιρός

μέχρι που να σε αποβάλω

αγκομαχώντας για να γίνεις ολόκληρος

Κοιλοπονώντας τον χρόνο που χάθηκε

σε μια γέννα φρικτή

το έκτρωμά σου.

 

Όλα αυτά συνιστούν ένα ταξίδι του ασυνείδητου με όρους λακανικής ψυχανάλυσης καθώς δεν γίνεται απεύθυνση στο ποιητικό αντικείμενο δίχως να μεσολαβήσει η γλώσσα, δομημένη ως κατασκευή και χειραγωγημένη ώστε να υπηρετεί το ποίημα ή την πρόζα του ποιήματος καθώς η απεύθυνση αυτή είναι ενίοτε ένας δευτεροπρόσωπος διάλογος, διερώτηση, μονόλογος. Η θεατρικότητα, που είναι ούτως η άλλως ένα ισχυρό σημείο της ποιητικής της Κουρομιχελάκη, όπως και το λακανικό στοιχείο, με έναν πλάγιο αλλά καθοριστικό τρόπο, οφείλονται στις ιδιότητες της ποιήτριας (ως ηθοποιού και ψυχολόγου) και στις σπουδές της. Το ταλέντο της στο τραγούδι αλλά και η μελέτη της στον στίχο και στη μουσική εξασφαλίζουν επίσης τη μουσικότητα της γραφής της καθώς και τις υπαινικτικές διακείμενες αναφορές που ανιχνεύονται εδώ κι εκεί από στίχους γνωστών τραγουδιών που άλλοτε λειτουργούν εξ αφορμής κι άλλοτε εξ αιτίας.

 

Στην σαρωτική ή και συντριπτική λυρικότητα του πρώτου μέρους, τοποθετείται απολύτως αντιστικτικά το ενδιάμεσο ιντερμέδιο με τον ιντριγκαδόρικο τίτλο “οι ίριδες της αμφιλύκης” καθώς δίνει στην ποιήτρια την ευκαιρία να τοποθετηθεί ποιητικά με τη μορφή αφορισμών και αποφθεγμάτων. Εκεί στο σύθαμπο, στο λυκόφως ή στο λυκαυγές, στην αμφιλύκη, τίθενται ορισμένες οντολογικές αρχές διατυπωμένες με σαφήνεια, πράγμα που λείπει από το υπόλοιπο βιβλίο. Για μένα οι “οι ίριδες της αμφιλύκης” είναι ίσως το ωραιότερο σημείο του βιβλίου, μια μπροσούρα, μια μίνιμαλ ποιητική συλλογή από μόνη της υψηλής αισθητικής, έκτασης μισού δεκαεξασέλιδου, της οποίας το κοφτό αποφθεγματικό ύφος συνομιλεί τόσο με τον αστραφτερό υπέρτιτλο όσο και με το εισαγωγικό εικαστικό και παράγει ταξιαρχίες φωτονίων που θαμπώνουν με την ευθύτητα και την πολυχρωμία/πολυσημία τους. Παραδείγματα αποφθεγμάτων με άναρχη σειρά:

 

Τίποτα

δεν είναι πιο αργά

από το αργότερα!

 

Για ό,τι φαντάστηκα είμαι σίγουρη,

ό,τι συμβαίνει το αγνοώ.

 

Να νιώθεις ασφαλής

όταν νιώθεις ανασφάλεια,

γιατί το ‘‘άλμα’’

ενέχει και την αιώρηση.

 

Διασχίζοντας τη θάλασσα κύμα το κύμα

ξέχασα να περπατώ.

 

 

Η χαρά μετριέται

στην επιστροφή,

στο τέλος,

στην πτώση.

 

Κάθε ηλιοβασίλεμα

κουβαλάει και μία ανάμνηση που δύει,

έτσι κάτι μένει στη σκιά

και κάτι φωτίζεται…

 

Τέλος, στο τρίτο μέρος, όπου η απουσία, η προδοσία, το κατάπτυστο του έρωτος τερτίπι, εκ του τίτλου μοιάζει να εξοβελίζεται καθώς εισάγεται ένα εννοιολογικό “παρόλα αυτά”, κάπως σαν τη συνέχεια, το «η ζωή συνεχίζεται», και η ποιήτρια αγωνίζεται να επανέλθει σε μια κατάσταση επανεκκίνησης. Τα ποιήματα αυτού του μέρους μοιάζουν ωριμότερα, ανοίγονται περισσότερο σε μεταφορές και δανείζονται εικόνες πιο πολύ παρά καταστάσεις της καθημερινότητας ή μεταφυσικές αναζητήσεις, που τις μετατρέπουν σε ποιήματα. Εξέχουσα στιγμή, η οποία μετατοπίζει το κέντρο βάρους της θεματολογίας, το ποίημα Για τη μητέρα μου, όπου αναδύονται τα σπαράγματα ενός παλλόμενου υποσυνείδητου. Λέει στον καταληκτικό της στίχο.

Έτσι κάθε φορά στο δωμάτιο βημάτιζα στα δάχτυλα…

μη με καταλάβει το όνειρό της και ξυπνήσει.

 

Κλείνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο τόμος, όπως παραδίδεται με την εικαστική φροντίδα του Μαδαμόπουλου, έχει επιπλέον το ενδιαφέρον της συνομιλίας των εικαστικών έργων με τα ποιήματα. Μοιραία ο αναγνώστης καθυστερεί συσχετίζοντας την εικαστική βινιέτα, που ακολουθεί ή προηγείται, με όσα διαβάζει, άλλοτε αναγνωρίζοντας το χιούμορ, τη συναίσθηση, το πνευματώδες σχόλιο, άλλοτε θαυμάζοντας απλώς τη ζωγραφική. Επειδή είμαι, εκτός από αναγνώστης της ποιητικής συλλογής, μελετητής και ακόλουθος του εικαστικού έργου του Μαδαμόπουλου, τολμώ να πω ότι το συγκεκριμένο πάντρεμα, που προέκυψε από την αγάπη του προς το βιβλίο που του εμπιστεύτηκε η ποιήτρια, είναι από τα πιο επιτυχημένα και απελευθερωτικά πράγματα που έχει κάνει ο καλλιτέχνης σε βιβλίο. Μια θαρραλέα μελέτη του χρόνου που ταλαντώνεται ανάμεσα στην αυστηρότητα των αριθμών και τη ρευστότητα (την υποκειμενικότητα) της πρόσληψης του πραγματικού χρόνου από τον καθένα μας. Μια μελέτη στηριγμένα στην αποδόμηση (αλλά και την εκ των ενόντων δόμηση) της εικόνας ενός ρολογιού, που άλλοτε γίνεται σπειροειδής, άλλοτε σκαφοειδής, άλλοτε γραμμική, κυκλική, δαιδαλώδης. Άλλοτε θυμίζοντας τους τροχούς ενός ποδηλάτου (ξεκινώντας από τις ακτίνες του που είναι και προσφιλές θέμα της συλλογής), άλλοτε μια καφετιέρα, ένα υποβρύχιο, μια συστοιχία πλανητών, ένα δημιουργικό αυτόματο κλπ. Χρησιμοποιώντας ως πάγια σύμβολα κυρίως τους αριθμούς του καντράν και τους δείκτες, τα μετατρέπει σε εργαλεία που καταδεικνύουν την αποδόμηση αυτή, κατά συνέπεια υποσκάπτει και χλευάζει την ανάγκη και την προσδοκία της «επιστημονικής» ακρίβειας της μέτρησης του χρόνου. Τέλος να πω ότι, σε ό,τι με αφορά, τουλάχιστον ως τη μέση του βιβλίου, κάποια ρολόγια τα έβλεπα ως ποτενσιόμετρα (που είναι όργανα ρύθμισης της τάσης του ρεύματος),  ενώ σε όλα τα υπόλοιπα αναγνώριζα την ισχύ και τη λειτουργία ενός διαγράμματος Feynman, καθώς όπως έχω πει πολλές φορές, βλέπουμε ό,τι είμαστε και είμαστε ό,τι βλέπουμε. Εξηγούμαι:

Τα Διαγράμματα Φάινμαν, επινόηση του νομπελίστα Ρίτσαρντ Φάινμαν, ενός εκ των λαμπρότερων Φυσικών του 20^ου αιώνα, είναι μια μέθοδος να παρασταθούν αντιδράσεις μεταξύ στοιχειωδών σωματιδίων. Οι τροχιές των σωματιδίων απεικονίζονται με γραμμές, που δείχνουν προς τη (γραμμική) αύξηση του χώρου και του χρόνου, ενώ οι αλληλεπιδράσεις τους παριστάνονται με τομές μεταξύ των χωροχρονικών γραμμών σε σχήμα τεθλασμένης ή ελατηρίου. Στη Φύση υπάρχουν τέσσερις αλληλεπιδράσεις (δυνάμεις από απόσταση, δυνάμεις πεδίου) η βαρυτική, η ηλεκτρομαγνητική, η ισχυρή πυρηνική και η ασθενής πυρηνική. Σταθερή επιδίωξη της σύγχρονης Φυσικής αποτελεί η ενοποίηση των αλληλεπιδράσεων, να βρεθεί δηλαδή μια συνθήκη που να περιγράφει όλες τις αλληλεπιδράσεις με μιαν εξίσωση (ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ), πράγμα που έχει συμβεί εν μέρει (δηλ. η ζεύξη μεταξύ της  ηλεκτρομαγνητικής και την ασθενούς πυρηνικής). Στα διαγράμματα Φάινμαν οι φορείς των ηλεκτρασθενών αλληλεπιδράσεων, δηλαδή τα φωτόνια, τα Z⁰, και τα W⁺ και W^– , συμβολίζονται με μία τεθλασμένη γραμμή, ενώ τα γλουόνια της ισχυρούς αλληλεπίδρασης με γραμμές που μοιάζουν με ελατήρια. Τι λείπει; Ερήμην λύπης τα γκραβιτόνια (η βαρυτόνια) που είναι σωμάτια φορείς της (κβαντικής) βαρύτητας δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί. Αν είχαν (ανακαλυφθεί), ίσως ολόκληρο το κείμενο τούτο να ήταν περιττό καθώς, όπως ξέρουμε, γράφουμε και διαβάζουμε ποίηση από την ίδια αγωνία (με τη σύγχρονη Φυσική) ορμώμενοι: να γίνουμε ή να αισθανθούμε Θεοί.

Κωνσταντίνος Χ. Λουκόπουλος

Έναστρον βιβλιοκαφέ

25/05/2024

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Ειρήνη Διαλεχτή Κουρομιχελάκη, Ψυχοθεραπεύτρια, Ψυχοδραματίστρια, Ειδική Παιδαγωγός, Παιδαγωγός θεάτρου, Φιλόλογος και Μουσικός, είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών του τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας. Εξειδικεύτηκε στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (BACP) και στη Συμπεριφοριστική Προσέγγιση (ABA). Ακολούθησε θεατρικές σπουδές (απόφοιτος Ανωτέρας Δραματικής Σχολής του Υπουργείου Πολιτισμού) και μετεκπαιδεύτηκε στην Ειδική Αγωγή και τη Συμβουλευτική ατόμων με αναπηρία του τομέα Ψυχολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Έχει εργαστεί με παιδιά και εφήβους τυπικής ανάπτυξης όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων καθώς και στην επιστημονική εποπτεία της πρακτικής άσκησης φοιτητών τού ΕΚΠΑ. Επίσης, έχει εργαστεί ως υπεύθυνη και επόπτρια διεπιστημονικής ομάδας σε φορείς ειδικής αγωγής και ψυχικής υγείας. Έλαβε μέρος ως ομιλήτρια στο 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αυτισμού (Αθήνα, 2019). Έχει λάβει μέρος ως εισηγήτρια σε συνέδρια και επιμορφωτικά σεμινάρια επιστημονικού ενδιαφέροντος σχετικά με παιδαγωγικά θέματα, νευροαναπτυξιακά σύνδρομα και ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα, προωθώντας μια εναλλακτική συναισθηματική αγωγή παιδιών και ενηλίκων μέσω της Τέχνης. Επιπλέον, έχει καταρτίσει και εφαρμόσει πρωτότυπο ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα παρέμβασης στην ειδική αγωγή για τη νευροανάπτυξη και τη νευροεκφύλιση με σκοπό την κοινωνική, επαγγελματική ένταξη νέων ατόμων με αναπηρία και την ψυχική ανθεκτικότητα των ηλικιωμένων. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει λάβει μέρος σε πλήθος παραστάσεων ως ηθοποιός και μουσικός, σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα, έχει συνεργαστεί με συλλόγους σχολείων ασκώντας το θεατρικό παιχνίδι και τη μουσικοκινητική αγωγή και έχει παρουσιάσει μουσικοθεραπευτικά δρώμενα και παραστάσεις ψυχοδράματος με ομάδες ενηλίκων και εφήβων με ή χωρίς αναπηρία στηρίζοντας τη συμπεριληπτική πολιτική. Το 2019 συμμετείχε ως ηθοποιός σε παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών σε σκηνοθεσία του Μ. Καρατζογιάννη ενώ συνεργάστηκε με τον συγγραφέα και σκηνοθέτη Β. Κατσικονούρη ως βοηθός σκηνοθέτη. Από το 2011 παρέχει ατομικές και ομαδικές θεραπείες, συντονίζει Ομάδες Συμβουλευτικής και Ψυχικής Ενδυνάμωσης καθώς και music-drama therapy ομάδες. Από το 2019 διατελεί Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Υποστηριζόμενων Δραστηριοτήτων Ψυχοδιάδραση (που σκοπό έχει την υποστήριξη ευάλωτων κοινωνικά ομάδων) και αποτελεί επιστημονικό μέλος του Πανελλήνιου δικτύου του αυτισμού. Το 2020- 2021 συμμετείχε σε πειραματικό πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού σε συνεργασία με τον διευθυντή κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος, Ασ. Πελτέκη, εκπονώντας μελέτη και πρωτότυπη εφαρμογή στο ψυχόδραμα συντονίζοντας, δραματοθεραπευτικά, ομάδα ενηλίκων.

(Πηγή: “Έναστρον Εκδόσεις”, 2024)