Πρόσφατα εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Ηδύφωνο» το βιβλίο της Χριστίνας Φίλιππα για τον Πανάγο Μελισσιώτη, συγγραφέα δραματικών ειδυλλίων, που έδρασε στο τέλος του 19ου αιώνα. Η Χριστίνα Φίλιππα, μια πληθωρική και ακάματη ερευνήτρια, έχει ασχοληθεί με ποικίλα θέματα με αξιομνημόνευτο κόπο και φροντίδα.
Στο βιβλίο της δεν περιορίστηκε στην προσωπικότητα του Πανάγου Μελισσιώτη, στη βιογραφία και στην εργογραφία του, τη Χάιδω τη Λυγερή, τη Θυμιούλα τη Γαλαξιδιώτισσα, την Καλαματιανή και το αλληγορικό ποίημα Τριανταφυλλιά και Πεύκος. Έδωσε μια ολοκληρωμένη εικόνα της Αθήνας την εποχή που ο Μελισσιώτης έγραψε τα θεατρικά του έργα και την έδωσε με τρόπο γλαφυρό και ολοκληρωμένο.
Αρχικά μιλά για το δραματικό ειδύλλιο, το είδος στο οποίο ανήκουν τα έργα που έγραψε ο Μελισσιώτης. Δεν κομίζει κάτι νέο στην έρευνα αλλά συνοψίζει τα ευρήματα σημαντικών θεατρολόγων, που έχουν ασχοληθεί με την εποχή στο γύρισμα του αιώνα. Επισημαίνει τις διαφορές με το κωμειδύλλιο το οποίο δεν μπορούσε να πάρει σαφή θέση ανάμεσα στους φουστανελοφόρους και την ευρωπαϊκή πρωτοπορία, και αναλύει την προσφορά του δραματικού ειδυλλίου, τη συμβολή του στην επικράτηση του δημοτικισμού, τη στροφή του στην περιφέρεια, στον άδολο πατριωτισμό του, τη μορφή του. Αυτό όμως δεν είναι το πιο ενδιαφέρον τμήμα της εργασίας της.
Εκεί που δίνει βαρύτητα είναι στη βιογραφία του Πανάγου Μελισσιώτη. Για τον συγγραφέα συμπληρώνει πολλά στοιχεία, τα οποία συγκέντρωσε με εξαντλητική αποδελτίωση και πρωτογενή έρευνα στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο του τέλους του 19ου αιώνα. Οργανώνει την αφήγησή της δίνοντας στοιχεία για το ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Ελλάδας και κυρίως της Αθήνας την εποχή που έζησε και δραστηριοποιήθηκε ο συγγραφέας.
Δίνει το ιστορικό πλαίσιο και με τη χρήση καρτ ποστάλ της εποχής, συνθέτει την εικόνα της πόλης: δίνει την εικόνα των θεάτρων, της πλατείας Ομονοίας, των δρόμων, των ξενοδοχείων, των ζαχαροπλαστείων. Νομίζει κανείς ότι περπατά στο κέντρο της Αθήνας και βλέπει αριστερά – δεξιά τα διάφορα μαγαζιά και μεταξύ αυτών και το κουρείο του συγγραφέα, που ήταν γνωστός με το ψευδώνυμο «Άψε-σβήσε».
Οι λεπτομέρειες για την ιστορία και την ονοματοθεσία των θεατρικών χώρων εκπλήσσουν ευχάριστα. Χρησιμοποιώντας πολλές πηγές, ανατρέχοντας ακόμα και στην λεγόμενη γκρίζα βιβλιογραφία, σε ανέκδοτες μεταπτυχιακές εργασίες, οργανώνει την αφήγησή της δίνοντας στοιχεία ακόμα και για τις συνήθειες της θεατρικής ζωής της εποχής: από το μαξιλάρωμα έως τη λαμπαδηδρομία με την οποία συνόδευσαν στο σπίτι του τον Μελισσιώτη μετά την πρωτοφανή επιτυχία της Χάιδως.
Ζωντανεύει επίσης το πλαίσιο μιας εμπορικής επιχείρησης όπως είναι το κουρείο του Μελισσιώτη: τον κόσμο που σύχναζε εκεί, την ατμόσφαιρα, τις συζητήσεις. Στο κουρείο αλλά και στη μελέτη της Φίλιππα παρελαύνουν λόγιοι της εποχής, όπως ο Αντώνης Ι. Αντωνιάδης, ο Νικόλαος Λάσκαρης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Κάνει αναφορά μέχρι και στον συνδικαλισμό των κουρέων, τον οποίο οργάνωσε ο Μελισσιώτης.
Παρουσιάζει τέλος εκτενώς τα έργα του, την υπόθεσή τους, την πρόσληψη από την κριτική και το κοινό της εποχής, τα πρότυπα του συγγραφέα και τις πηγές της έμπνευσής του. Στο τέλος της έκδοσης παρουσιάζονται τα τρία θεατρικά έργα του συγγραφέα ανατυπωμένα από τη σπάνια έκδοση του 1897.
Το ύφος της αφήγησης είναι απλό και εύληπτο. Θα λέγαμε ότι η μελέτη εντάσσεται στο πεδίο της Δημόσιας Ιστορίας. Δεν απευθύνεται σε ένα εξειδικευμένο κοινό αλλά και ένα εξειδικευμένο κοινό έχει πολλά να μάθει από αυτή τη μελέτη. Θα μπορούσε η Φίλιππα να επεκτεινόταν στην πλούσια ξένη βιβλιογραφία για το γύρισμα του αιώνα, ή να θέσει και να επιχειρήσει να απαντήσει κάποια ιστορικά ερωτήματα, λ.χ. να επιχειρήσει να δώσει μια απάντηση στο γιατί σταμάτησε να γράφει ο Μελισσιώτης ή ποιες ήταν οι συνθήκες που επέτρεψαν έναν απλό κουρέα να κάνει θεατρική επιτυχία εκείνη την εποχή. Αυτό όμως που ενδιέφερε κυρίως την Φίλιππα ήταν να καταγράψει όσον το δυνατόν καλύτερα την εποχή και τον συγγραφέα της, ο ενθουσιασμός της για την έρευνα δεν την άφηνε να αφήσει αναξιοποίητη καμία γνωστή μελέτη που έχει εκδοθεί στα ελληνικά, να μη φέρει στο φως άγνωστα στοιχεία για τον Αιγιώτη συγγραφέα μέσα από την έρευνά της στον Τύπο.
Ευχή μου είναι το βιβλίο της να αποτελέσει εκτός από ευχάριστο ανάγνωσμα για τους λάτρεις της παλιάς Αθήνας και μια ευκαιρία για τους θιάσους να εμπλουτίσουν το ρεπερτόριό τους. Και φυσικά εύχομαι η ίδια η Φίλιππα να συνεχίσει την ακάματη έρευνά της σε όποιο πεδίο θελήσει.
Κατερίνα Καρρά
ΕΕΠ, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΦΙΛΙΠΠΑ
Η Χριστίνα Φίλιππα γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι ερευνήτρια και συγγραφέας.
Έζησε και εργάστηκε ως μόνιμη υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο. Υπήρξε εκλεγμένη σύμβουλος της Κοινότητας Φιλοθέης του δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού (2011-2014).
Είναι πρόεδρος του συλλόγου «Πολίτες υπέρ των ρεμάτων, Ροή» για την προστασία και ανάδειξη των αστικών (κυρίως) ρεμάτων. Eίναι διαχειρίστρια της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας «Ιάνθη» για το περιβάλλον και τον πολιτισμό και έχει διοργανώσει επιστημονικές ημερίδες, διαλέξεις, επιστημονικά σεμινάρια σε συνεργασία με δήμους και άλλους φορείς και ιδρύματα σε όλη την Ελλάδα και έχει αναλάβει την επίβλεψη εκδόσεων σχετικά με θέματα περιβάλλοντος.
Ασχολείται με την μελέτη του Τύπου του 19ου αιώνα και άρθρα της έχουν φιλοξενηθεί σε αθηναϊκές εφημερίδες και ιστότοπους. Επιμελείτο την σελίδα «Σκαλίζοντας το χθες στον ελληνικό τύπο» του δημοσιογραφικού ιστότοπου artpointview. gr της δημοσιογράφου Ρίτσας Μασούρα.
Το 2016 ο δήμος Φιλοθέης -Ψυχικού εξέδωσε το βιβλίο της «Οδωνύμια Φιλοθέης-η ιστορία καθ οδόν» .
Το 2023 εκδόθηκε το δεύτερο βιβλίο της «Πανάγος Μελισσιώτης (1854-1904), ο κουρέας-θεατρικός συγγραφέας, η συναρπαστική ζωή και τα έργα του» από τις εκδόσεις «Ηδύφωνο».
