Και μόνον για «Το Πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» ο Νομπελίστας θεατρικός συγγραφέας Ευγένιος Ο’Νηλ είναι αυτός που ενέταξε την Αμερική στον διεθνή δραματουργικό χάρτη.

Όπως κι ο Ανούιγ με την αντιναζιστική «Αντιγόνη» του, έτσι κι ο Ο’Νηλ βάζει βαθιά το νυστέρι στις διαβρωμένες σάρκες μιας αποικιοκρατίας που οδήγησε στην γενοκτονία των αυτοχθόνων «Ινδιάνων» κι άφησε ανεξίτηλη, ανεπούλωτη πληγή στο Συλλογικό Ασυνείδητο.

Τον δικό του αφηγηματικό μίτο παίρνει με τη σειρά του ο Τεννεσσή Ουίλλιαμς, όμως εκείνος είναι περισσότερο ιμπρεσιονιστικός (αν και συνεκδοχικός), είναι πολύ περιορισμένη στον σαρκικό ερωτισμό η θεματική και η αισθητική του (επομένως και η «ιδεολογία»-ηθική του). Ο Ο’Νηλ αξιοποιεί την ερωτική έλξη ως δραματουργικό εργαλείο, ως κλειδί κι ουχί ως αφηγηματικό άξονα. Δεν είναι το σεξ το θέμα, η εμμονή, το leit motiv του, αλλά η εξουσιομανία, η αλαζονεία, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το μεθύσι τής κυριαρχίας πάνω στη Φύση και πάνω σε άλλα νοήμονα (ή – έστω – έλλογα) όντα. Ο Ο’Νηλ είναι περισσότερο παγανιστής και λιγότερο ενοχικός από τον Τεννεσσή Ουίλλιαμς, τον Έντουαρντ Άλμπη, τον Τρούμαν Καπότε και τους μεταγενέστερους αμφισβητίες (κρυφά ή φανερά αντί- – εξ αντιθέτου – πουριτανούς) που νιώθουν την ανάγκη να «απαντήσουν» στις μονοθεϊστικές ιδεοληψίες περί διακρίσεως σώματος-ψυχής-πνεύματος.

Ο Ο’Νηλ μιλάει για όλες τις παθογένειες τού «αμερικανικού ονείρου», όπως είναι η εξάρτηση πολλών από τα ναρκωτικά («Το μακρύ ταξίδι τής ημέρας μέσα στη νύχτα»).

Ο Ο’Νηλ δεν συμβιβάστηκε, δεν υποκρίθηκε κάτι που δεν ήταν και γι’ αυτό δεν ξεβράστηκε, δεν ξαφρίστηκε, δεν παρήκμασε, δεν παραγκωνίστηκε.

Παρ’ όλο που το συγκεκριμένο έργο (αν και με δύο μόλις πρόσωπα) δεν παίζεται στην Αμερική αλλά κυρίως σε εναλλακτικές off-off-Broadway τής Ευρώπης (όπως άλλωστε και το “Not about nightingales” τού Τεννεσσή Ουίλιαμς), είναι όμως σημαντικό γιατί στα παραγνωρισμένα «πάρεργα» οι μείζονες συγγραφείς βρίσκουν και αξιοποιούν την ελευθερία να βάλουν περισσότερα κομμάτια από τον εαυτό τους και να δώσουν διέξοδο στον βαθύ, απροσπέλαστο, αλλά όχι – απαραίτητα – και καταπιεσμένον εαυτό τους. Ποιος όμως μπορεί να ισχυριστεί σοβαρά πως απαλλάχτηκε για πάντα από τους ατομικούς ή συλλογικούς, τους πανανθρώπινους Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες που εμφιλοχωρούν εντός του; Κανείς. Μήτε καν ο Μεγάλος Αλεξανδρινός Ποιητής Καβάφης.

Λέει η σοφή μεταφράστρια και σκηνοθέτις Κυρία Άσπα Τομπούλη στον διεξοδικό, κατατοπιστικό, περιεκτικό, συμπυκνωμένο πρόλογό της:

«Το Χιούι μαζί με το Ο παγοπώλης έρχεται και το Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα συνθέτουν την εμβληματική τριάδα των έργων με τα οποία ο νομπελίστας Ευγένιος Ο’Νηλ ολοκληρώνει τη μακρά συγγραφική του περιπέτεια. […] Ο Ο’Νηλ καταγράφει μία στιγμή από τη ζωή δύο ανθρώπων. Ή μήπως περισσοτέρων; […] Οι υπαρξιακές διαστάσεις τού Χιούι δεν έχουν περάσει απαρατήρητες. Ο Ο’Νηλ δραματοποιεί τη θεμελιώδη υπαρξιακή κατάσταση […] Ο Ο’Νηλ αποδείχτηκε τουλάχιστον ακριβής στις προθέσεις του. Επί σειρά ετών, αν όχι δεκαετιών, το Χιούι υπήρξε προνομιακό κείμενο σημαντικών Αμερικανών ηθοποιών, που έβρισκαν σε αυτό έναν έξοχο και αβανταδόρικο μονόλογο για να επιδείξουν τις υποκριτικές τους ικανότητες και να κάνουν περιοδείες στην επαρχία. […] Μετά τον θάνατο τού Ο’Νηλ, η Καρλότα εμπιστεύτηκε το Χιούι στο Βασιλικό Θέατρο τής Σουηδίας, όπου έκανε την παγκόσμια πρώτη το 1958. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ανέβηκε μόλις το 1964. […] Το Χιούι είναι κείμενο με λεπτές εσωτερικές ισορροπίες και γυρίσματα στην εξέλιξή του. Μπορεί να έχει σκηνές ξεκαρδιστικές και πολύ κωμικές ατάκες, αλλά σίγουρα δεν είναι κωμωδία […]».

Οφείλουμε να τονίσουμε εδώ ότι το έργο ανέβηκε στην Ελλάδα το 2008 στη συγκεκριμένη μετάφραση σε σκηνοθεσία τής Άσπας Τομπούλη, μιας από τις πιο σεμνές, συστηματικές, μεθοδικές, διαβασμένες, μελετηρές, ερευνήτριες θεατρανθρώπους καλλιτέχνες τού καιρού μας,

Σημειωτέον ότι αυτό το στερνοπούλι τού Αμερικάνου παγκόσμιου Νομπελίστα Ευγένιου Ο’Νηλ γράφτηκε το 1941, ενώ η «Αντιγόνη» τού Ανούιγ το 1944. Δεν υπονοώ τίποτα σχετικό με επιρροές, πόσω μάλλον με αντιγραφές. Οι μεγαλοφυείς δημιουργεί ακολουθούν το ποιητικό, δραματικό ένστικτό τους και αυτενεργούν μέσα σε μια διονυσιακή-απολλώνεια έκσταση που δεν επιτρέπει λογοκλοπές ή ακόμα και «επιδράσεις». Απλώς σημαίνω την χρονική αλληλουχία…

Διαβάζεται μετά προσοχής… σε στάση βαθιάς περισυλλογής.

Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας https://konstantinosbouras.gr ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός.