Νομίζω ότι ήρθε καιρός να βραβευθεί επίσημα η Αναγεννησιακή Πνευματική Άνθρωπος, Καθηγήτρια, Μελετήτρια, Ερευνήτρια, Ποιήτρια, Μεταφράστρια, Ανθολόγος (και πολλές άλλες κοινωφελείς ιδιότητες) ΖΩΗ ΣΑΜΑΡΑ, γιατί εάν δεν το πράξουμε θα τίθενται εν αμφιβόλω (επ’ αόριστον) οι θεσμοί, οι λειτουργούντες στη χώρα μας.

Μία βράβευση λειτουργεί διττά: τιμάει και τον βραβευόμενο και τον αθλοθέτη. Πολλές φορές λέμε για το περίφημο διεθνές, παγκόσμιο Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Κάποτε οι τιμώμενοι τίθενται εν αμφιβόλω, όταν όμως αμφισβητήθηκε το κύρος τού θεσμού, η Σουηδική Ακαδημία έσπευσε και να αλλάξει τον Κανονισμό και να αποκεφαλίσει εκείνους/εκείνες που δεν περιποιούσαν τιμήν εις το λειτούργημα που τους είχε ανατεθεί.

Η Ζωή Σαμαρά είναι σεμνή και ταπεινή, χαμηλόφωνη και ουσιαστικά, Κυρία των εκφραστικών της μέσων αλλά και Κυρία στην πολιτική της αγωγή, στον κοινωνικό της βίο, ηρωική στο Κοινωφελές της Έργο, μία Πνευματική Οντότητα που τιμάει τον Σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό.

Η ελληνική γλώσσα που κληθήκαμε κι επιλέξαμε να καλλιεργήσουμε ως μέλισσες, ως επίμονοι αυτοδύτες με το σχεδόν σηροτροφικό έργο μας είναι πολυσήμαντος ρευστός σχηματισμός απολύτως ευπλάστων ιδεολογημάτων.

Οι εργάτες αυτής ακριβώς τής γλώσσας πρέπει να αξιολογούνται από την Πολιτεία, να αποτιμάται η συνεισφορά τους, να επικροτείται η συνεχής παρουσία τους και να επιβραβεύονται!!! Εάν όχι, δεν υπάρχει μήτε «παράδειγμα προς μίμησιν» μήτε γόνιμη αξιοκρατία σε αυτόν τον τόπο. Εάν δεν θέλουμε να βουλιάξουμε λοιπόν κάτω από την αφαίμαξη εγκεφάλων, υποκύπτοντας σε μια αιμορραγούσα μετανάστευση σοφών [προληπτικό κατηγορούμενο, στο συντακτικό], θα έπρεπε με άκρα σοβαρότητα να επανεκτιμήσουμε τις παραδεδεγμένες αξίες μας και να ανασυνθέσουμε τον δικό μας «λογοτεχνικό κανόνα» ενόσω οι δημιουργοί ευρίσκονται εν ζωή. Η μετά αποδημίαν αναγνώρισις αντανακλά κυρίως στο κοινωνικό παραβολικό κάτοπτρο και όχι στην μνήμη τού εκάστοτε μεταστάντος.

Θα ήθελα λοιπόν σήμερα από εδώ, ως ειδικός μεταφρασεολόγος, παμψηφεί αριστούχος διδάκτωρ τού Τμήματος Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας τού Ιονίου Πανεπιστημίου, να εξάρω το συνολικό ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΈΡΓΟ τής ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΑΜΑΡΑ και με αφορμή αυτό το υποδειγματικής αρτιότητας αναδημιουργημένο μετάφρασμα ενός σημαντικού, σημαντικότατου πρωτοτύπου λογοτεχνήματος να την προτείνω για το ΚΡΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ γιατί:

1. Η μετάβαση από την «γλώσσα πηγή» στη «γλώσσα στόχο» όχι μόνον δεν σημαίνει μία μορφική έκπτωση τού πρωτοτύπου, αλλά μέσω τής αρχής της αναλογίας μορφή και περιεχόμενο αναπλάθονται με συνδημιουργική δεινότητα χάρη στην λογοτεχνική-ποιητική επάρκεια τής μεταφράστριας Ζωής Σαμαρά.
2. Η έρευνα και η μελέτη των πολιτιστικών φαινομένων που άπτονται τού συγκεκριμένου λογοτεχνήματος προηγήθηκαν κάθε μεταποιητικής απόπειρας.
3. Η καθαυτό συγγραφική αναδημιουργία προήλθε από τόσο μακρά ψυχοπνευματική ζύμωση που το αποτέλεσμα καθίσταται σχεδόν «σωματικό», «απτό», αφού ο τυπωμένος λόγος αναπνέει ως εκφερόμενος συντείνοντας έτσι στην άμεση σκηνική λειτουργικότητα τού μεταφρασμένου δραματικού λόγου.
4. Προφορικότητα και δραματικότητα είναι τόσο σοφά ισοζυγιασμένες που η πολυπόθητη θεατρικότητα βελτιστοποιείται.
5. Τα άριστα, τα μέγιστα, τα κάλλιστα είναι αποτέλεσμα μακράς τριβής με τον γλωσσικό κώδικα αλλά και με τα παραγλωσσικά σημεία τής ανθρώπινης επικοινωνίας. Μία Καθηγήτρια Πανεπιστημίου (κι όχι μόνον) με άπειρους «μαθητές» που διδάσκει επί δεκαετίες ήθος λόγω τε έργω γνωρίζει εκ πείρας το δραματικό πεδίο τής καθημερινής σύγκρουσης με τα εγώ των άλλων εμπλουτίζοντας έτσι την Πανανθρώπινη Συνειδητότητα.
6. Ο Μεταφραστής πρέπει να είναι πρωτίστως Ποιητής, άλλως πως μεταφράζει τα νοήματα στυγνά, στεγνά, αδιέξοδα. Η Ζωή Σαμαρά είναι κυρίως Ποιήτρια κι αυτό την καθιστά εξαιρετική, υποδειγματική αναδημιουργική μεταφράστρια.
7. Το συγκεκριμένο θεατρικό έργο τού Jean Giraudoux, Ιντερμέτζο. Κωμωδία σε τρεις πράξεις εμπεριέχει τόσα πολλά επίπεδα «υπο-κειμένου», τόσες πολλές αποχρώσεις ειρωνείας και πολυδιάστατων πολιτικοκοινωνικών σχολιασμών επίκαιρων ακόμη (εν γένει και εν επί μέρει). Υπήρχε ωστόσο η επιτακτική ανάγκη εκσυγχρονισμού, «αναβάθμισης» τού ετεροχρονισμένου κειμένου. Κι εδώ η μεταφράστρια με σοφό, ακριβοδίκαιο τρόπο τήρησε τις αναγκαίες ηθικές και δεοντολογικές ισορροπίες δίχως να προδώσει μήτε το πρωτογενές μυθόπλασμα μήτε τη σημερινή της λειτουργικότητα ως αυτόπτης μάρτυς των πολιτιστικών φαινομένων της ταραγμένης μεταβατικής, μεταιχμιακής εποχής μας. Ας σημειώσουμε (αναπαράγοντας την πληροφορία από το τυπωμένο βιβλίο: πρώτη παράσταση τη Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 1933 στο Théâtre Louis Jouvet, Comédie des Champs Élysées. Μουσική: Francis Poulenc, ενώ το πόνημα πρωτοδημοσιεύτηκε από τις Éditions Bernard Grasset την ίδια χρονιά 1933).

Όσον αφορά την ουσία τού πράγματος αντιγράφω από το τυπωμένο «σώμα» τού εξαιρετικού αυτού πονήματος:

«Επίλογος. Η σκάλα του Ιακώβ.

Ιντερμέδιο. Μουσικό διάλειμμα ανάμεσα στις πράξεις ενός δράματος. Ιδανικός τόπος να αναπτυχθεί το ελεύθερο πνεύμα της νέας γυναίκας, που ονειρεύεται μια όμορφη ζωή γεμάτη ειρήνη και αγάπη για όλους. Όταν βλέπει το όνειρο να πραγματοποιείται, είναι έτοιμη να κάνει το πρώτο βήμα στην αγκαλιά του, και ας βρεθεί πιο κοντά στο θάνατο από τη ζωή.

Το σωστό να λέγεται. Όσο περισσότερη ρουτίνα και λιγότερη φαντασία έχει ένα σύστημα διακυβέρνησης, τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια προσφέρει. Μας μαθαίνει να ζούμε μέσα στο παράλογο. Τα μηνιαία λαχεία είναι εκεί να το επιβεβαιώσουν. Ο πρώτος λαχνός, πιστός οπαδός του Μαμωνά, πέφτει ανελλιπώς στον εκατομμυριούχο της  πόλης. Η μοτοσυκλέτα του λαχείου δεν είναι απλώς παράλογη, είναι μοντέρνα και έχει χιούμορ. Επιλέγει την ηγουμένη.

Απέναντι στην καταπραϋντική δημοκρατία ορθώνεται ένας άλλος, ασύλληπτος τρόπος ζωής, που πηγάζει από τη λογική του ονείρου. Η Ισαβέλλα προσφέρει ποιητικές εξηγήσεις για όποιο φαινόμενο θεωρεί φυσικά υπερφυσικό. Μας εξηγεί πώς μπορεί να ευδοκιμήσει μια πανέμορφη πόλη, ενώ περιβάλλεται από δασύλλια και δάση, που αγκαλιάζουν μια λίμνη, στενή συγγενή της Αχερουσίας.

Στην τρίπρακτη κωμωδία του, Intermezzo, ο Jean Giraudoux δίνει την εντύπωση ότι τοποθετεί τους ήρωές του σε μια ονειρική σκάλα βιβλικών προδιαγραφών. Κάτω, κοντά στο χώμα, ο Επιθεωρητής – ο κύριος Επιθεωρητής, συγγνώμη για την παράλειψη. Η γραφειοκρατία. Υπάρχουν, ωστόσο, στιγμές που μιλά στις μαθήτριες ή και στην Ισαβέλλα με τρυφερότητα. Ή μήπως η ευγένειά του εξαντλείται στις λέξεις; Οι ελάχιστες σκηνικές οδηγίες δίνουν την ελευθερία στο σκηνοθέτη να εκμεταλλευτεί τη λογοτεχνική γραφή του θεατρικού συγγραφέα. Μαζί με τον Επιθεωρητή, οι κόρες γραφειοκράτη, οι δύο αδελφές, τα μόνα πρόσωπα στο έργο με ονοματεπώνυμο, ολοκληρωμένες, με τα πάρθια βέλη τους. Χάρη στο επώνυμό τους, Mangebois, αρέσκονται να μασούν ξύλο, τόσο μακριά βρίσκονται από το Φαντασιακό. Στην παρέα τους οι δήμιοι, δύο και αυτοί. Ο Δήμαρχος, αν και δημόσιος λειτουργός, κατορθώνει με την καλοσύνη και την πίστη στον άνθρωπο να ξεφύγει από το χώμα, να ανέβει στα πρώτα σκαλιά. Στη μέση της σκάλας ο Φαρμακοποιός, εντεταλμένος να ενώσει τη γη με τον ουρανό, το πεζό με τη μελωδία, χάρη στα διαπασών που κουβαλάει πάντα στην τσέπη του. Να (προ)καλέσει το ιντερμέδιο. Μαζί του, έτοιμος να πετάξει ψηλά, ο Ελεγκτής Μέτρων και Σταθμών, φόρος τιμής του συγγραφέα σε ιδιότητα του πατέρα του.

Στο πιο ψηλό σκαλί η Ισαβέλλα, έχει όνομα και όχι επάγγελμα –μόνο περιστασιακά και ανορθόδοξα δασκάλα των μικρών κοριτσιών–, για να τονίζει τη σημασία του ονόματος, της πηγαίας ταυτότητας. Οι μαθήτριές της, με όνομα και ιδιότητα, την ακολουθούν. Πολύ μικρές, δεν έχουν βρει ακόμη τον προορισμό τής νέας γυναίκας. Θα φτάσουν και αυτές στην κορυφή, όταν, από κοριτσάκια με τα λεκτικά και μελωδικά παιχνίδια τους, γίνουν κοπέλες με τα όνειρά τους. Οι υπόλοιποι είναι καταγεγραμμένοι με το επάγγελμα ή την ιδιότητά τους. Εξαίρεση ο Ελεγκτής: θα αποκαλύψει το όνομά του στην Ισαβέλλα, όταν κάνει τη συζήτηση που όλοι περιμέναμε. Έχει φτάσει και αυτός στο πιο ψηλό σκαλί, πλάι της. Πάνω ψηλά, το Φάντασμα στοιχειώνει όλα τα κοινωνικά επίπεδα, από το σκοταδισμό –συνώνυμο του Διαφωτισμού, στην κοσμοαντίληψη του Επιθεωρητή– στην ελευθερία, ενώνει το θάνατο με το όνειρο.

Ο Giraudoux, όπως πάντα, παίζει με τον αναγνώστη και το θεατή του. Επινοεί μια κάμπια που έχει το όνομα του γαλάζιου ουρανού. Η κάμπια αναρριχάται πάνω στον Επιθεωρητή, τον εκπρόσωπο της κοινής, γήινης κάμπιας. Ιστορικά πρόσωπα προφέρουν ατάκες που δεν είπαν ποτέ, οι δήμιοι γνωρίζουν καλά την ιστορία της Γαλλίας, ακόμη και όταν ανατρέπουν τους ρόλους. Διασκεδάζουν σε σημείο να αποδίδουν σε ζωγράφο του 18ου αιώνα φανταστικό νόμο για τις εκτελέσεις.

Η βασική ερώτηση του έργου φαίνεται να είναι: Πώς θα δημιουργήσουμε ποίηση για να ζήσουμε στην κορυφή της σκάλας, αυτής που μας οδηγεί στον ουρανό; Το ιντερμέδιο είναι ένα διφορούμενο διάλειμμα – ο θρίαμβος του ονείρου / η γοητεία του θανάτου. Το εκπροσωπεί η ηρωίδα, το όνειρο που διακόπτει την πραγματικότητα με μελωδία, ενώ ο ήρωας, τελικά στο χώρο του ιντερμέδιου και ο ίδιος, δημιουργεί την ισορροπία ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο/θάνατο.».

Όσον αφορά τα σχετικά εργοβιογραφικά τής μεταφράστριας, διαβάζουμε:

« Δημοσιεύσεις της Ζωής Σαμαρά στις εκδόσεις University Studio Press:

Θεατρικό δοκίμιο: Υπόκριση θεατρικού λόγου, 1996

Θεωρητική μελέτη: Le discours spéculaire ou Méduse revisitéé / Ο κατοπτρισμός του άλλου κειμένου, 2003.

Ανατρεπτικό διδακτικό βιβλίο: Το βλέμμα του συγγραφέα. Πώς να γράφεις (ή πώς να μη γράφεις) θεατρικά έργα, 2009.

Θεατρικό μονόπρακτο: Παρασκήνια στην κορυφή του Ολύμπου, 2022.

Μεταφράσεις θεατρικών έργων:

Μαριβό, Το νησί των σκλάβων, 1995. Δεύτερη έκδοση 2001.

Μαριβό, Το παιγνίδι του έρωτα και της τύχης, 1996.

Marivaux, Ο θρίαμβος του έρωτα, 2010.

Jean-Paul Sartre, Κεκλεισμένων των θυρών, 2011. Ανατύπωση 2016.

Jean Giraudoux, Η γοητεία της αποτυχίας [L’Apollon de Bellac], 2018.

Jean Giraudoux, Ιντερμέτζο, 2024.».

Μετά από όλα αυτά, είναι πλέον ή σαφές ότι οι όποιες κριτικές επισημάνσεις μου συντείνουν στην διάκριση μίας αξιοβράβευτης Πνευματικής Προσωπικότητας ΚΑΙ με την ιδιότητά της ως λυσιτελούς, τελεσφόρου Μεταφράστριας.

Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας, https://konstantinosbouras.gr, ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος, κριτικός