Το λαμπερό ημίφως – ένας ιδιόμορφος κυνισμός

Αναγνωστικά σχόλια

Η πρώτη συλλογή της Αγγελικής Αγγέλου, Μια ανάσα κόσμος, προκαλεί την έκπληξη του αναγνώστη, καθώς διαβάζει κανείς ποιήματα απαράμιλλα, που αν λάβει υπόψιν και το πλήθος τους, θα μπορούσαν άνετα να αποτελούν ένα τόμο Απάντων, παρά μια πρωτόλεια ποιητική συλλογή.

Στο σύνολο της συλλογής η γλώσσα είναι εξαιρετική: περιγραφική, παραστατική και ικανά λυρική, δίχως να γλιστράει σε ακρότητες, χαρακτηρίζεται από μια τροπική ευγένεια ανάλογη με την ευγένεια περιεχομένου. Όλα τα ποιήματα είναι ελευθερόστιχα πλην του σχηματικού παντούμ – φόρου τιμής στην Πολυδούρη

σ.35 Α-ΔΑΚΡΥΤΟ

που, παρότι θλιμμένο και ελαφρά σκοτεινό, εκτονώνει στιγμιαία την ένταση που έχει δημιουργηθεί από τα προηγούμενα ποιήματα και ελαφραίνει τη μορφή επαναφέροντας στο μυαλό τον τρόπο. Ο πειραματισμός αυτός όμως δεν επαναλαμβάνεται και κάπου αλλού.

Σε κάθε ποίημα σχεδόν αναπτύσσεται ένας μύθος (μια ιστορία) με τρόπο ώστε το ποίημα να θυμίζει μικρό πεζό, δίχως να χάνεται η πλαστικότητα της ποιητικής αφήγησης. Για παράδειγμα στο απολύτως παραστατικό και αφηγηματικό

σ.71 ΛΙΜΝΗ Κ.

ενώ είναι σαφές ότι διαβάζεις μια ιστορία γραμμένη με τον τρόπο που θα την έγραφε ένας πεζογράφος και η φόρμα του ποιήματος υποχωρεί όσο προχωρεί η ανάγνωση, επιμένει να διατηρείται μια ποιητική συνθήκη σχεδόν σε κάθε συλλαβή.

Η ευχέρεια προς την εικονοποιία της ποιήτριας είναι τέτοια ώστε πολλά ποιήματα θα μπορούσαν να γίνουν ταινίες μικρού μήκους. Κάποια ποιήματα αρθρώνουν έναν διάλογο, συνήθως της ποιήτριας με το ποιητικό υποκείμενο, ή -όταν αυτά τα δυο ταυτίζονται- έναν μικρό θεατρικό μονόλογο με το εσώτερο Εγώ, όπως για παράδειγμα στο ποίημα

σ.49 ΚΟΥΡΑΖΕΤΑΙ ΠΟΤΕ;

που είναι ένα σχόλιο με αφορμή το δίπτυχο Ύδωρ – Χρόνος, σχόλιο που εύκολα ανάγεται σε μια παγκόσμια παραβολή για τη κραταιή φύση της ελάχιστης δράσης αν αφεθεί να λειτουργήσει στο διηνεκές, αλλά και στο ποίημα

σ.34 ΡΟΕΣ

μια ποιητική σπουδή που ενσωματώνει τον χρόνο στο κορμί της ποίησης.

Το σενάριο των ανθρώπινων σχέσεων παρουσιάζεται συνεχώς υποφωτισμένο, όχι ως προς τη σπουδαιότητα αλλά ως προς τον… φωτισμό. Πίσω από αυτό το ημίφως κρύβεται παντού η ποιήτρια που αγωνίζεται με ένα λύχνο να φωτίσει περισσότερο τη γυναικεία της πλευρά, άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με δηκτικότητα μα τις πιο πολλές φορές τρυφερά και αγαπησιάρικα, φαινομενικά έτοιμη να συγχωρήσει την αμαρτία της αλαζονείας του αρσενικού. Παρόλα αυτά τα περισσότερα ερωτικά ποιήματα στη πραγματικότητα δεν περιγράφουν ακριβώς τον έρωτα, αλλά ένα πεδίο μάχης, και μάλιστα λίγο μετά τη μάχη. Καμία προσπάθεια δεν κάνει το ποιητικό υποκείμενο να μαζέψει το αίμα ή τα πτώματα. Επομένως, ακόμη κι αν η ευγένεια και μια λεπταίσθητη τρυφερότητα δεσπόζει και πάλλεται, δυο λέξεις περιγράφουν κυρίαρχα (με ακρίβεια) τη συλλογή: κυνισμός και πίκρα. Ετούτο είναι ξεκάθαρο για παράδειγμα στα ποιήματα

σ.12 ΧΡΟΝΟΤΡΙΒΗ
σ.15 ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ
σ.17 ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ

στα ολιγόστιχα

σ.27 ΛΑΣΠΗ

και

σ.62 ΘΕΡΜΗ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ

στο δευτεροπρόσωπο

σ.32 Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΜΕΙΛΙΚΤΟ ΠΡΑΜΑ

όπου η απεύθυνση γίνεται από την ποιήτρια με συγκατάβαση και κατανόηση απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό, καθώς και στο ποίημα

σ.25 ΣΙΑΜΑΙΟΙ

(που θα μπορούσε να έχει υπότιτλο ο ποιητής μέσα στον στρατιώτη)

ένα αγωνιώδες σχόλιο για την ταυτότητα (ή τη διττότητα) του ποιητή.

Στο συγκλονιστικό

σ.33 ΠΑΡΙΖΙΑΝΑ

με αρχαιόθεμη αφορμή το γνωστό πορτρέτο της Κνωσσού, φτιάχνει ένα αξιοζήλευτο μίτο που ξετυλίγεται διατρέχοντας και τις 80 περίπου γενιές γυναικών που μεσολαβούν από την αρχαιότητα ως εδώ, σχετικό με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας με τον έκκεντρο και αφηρημένο τρόπο που οφείλει να το κάνει η ποίηση, δηλαδή υπακούοντας στο μότο Show, don’t tell. Και ολοκληρώνει εξίσου πικρά.

Στον θάλαμο την περιμένουνε τα σόγια

Ήρθανε για να την πάρουν

Ποτέ της δεν τους κακοκάρδισε.

Αλλά και στο συναφές

σ.50 ΕΥΛΟΓΗ ΑΠΑΙΤΗΣΗ

μια σύλληψη για την απώλεια του κυρίαρχου αρσενικού που θυμίζει τόσο κάποιες κηδείες Ινδών που έκαιγαν και τη σύζυγο ζωντανή μαζί με τον μακαρίτη. Στο ποίημα αυτό η εικόνα με τα δεμένα χέρια του νεκρού (ώστε να μην αρπάξει κανέναν ζωντανό όσο τριγυρίζει στον απάνω κόσμο) είναι στοιχειωτική. Ειδικότερα, η Πάλη των Φύλων (της μορφής της γνωστής ταινίας του Τζ. Χιούστον Ο πόλεμος των Ρόουζ) διαγράφεται με λεπτομέρειες στα ποιήματα

σ.64 ΝΗΝΕΜΙΑ

όπου η συνθήκες αγρανάπαυσης φαίνεται να βαραίνουν το χωράφι (ή αλλιώς η ίδια γυναίκα οφείλει να διατηρήσει γυαλιστερή και οπλισμένη την κατασκευή μέσα στην οποία έχει τοποθετηθεί), και

σ.76 ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

όπου η εκεχειρία είναι μια μέρα που ξημερώνει όταν πέφτουν οι μάσκες και αρχίζει να αποσυντίθεται το αποκριάτικο κουστούμι.

Επίσης στο αρχαιόθεμο

σ.13 ΑΝΔΡΑ ΜΟΙ ΕΝΝΕΠΕ

διαφαίνεται και πάλι ότι αυτές οι μάσκες και τα σπλάχνα των ρόλων που επικαλούνται διαιωνίζονται αυτούσια και αναπαράγονται ανά τους αιώνες.

Στα περισσότερα ποιήματα το ποιητικό υποκείμενο τοποθετείται στον α΄ πληθυντικό, και η αίσθηση της συλλογικής συνείδησης (μιας συνείδησης που λογίζεται ως ομάδα) επικρατεί όπως για παράδειγμα στο ποίημα

σ.44 ΒΗΜΑΤΑ

ένα ολιγόστιχο κυνικό ποίημα που μοιάζει να επιμερίζει την ευθύνη για το μεταναστευτικό στο σύνολο της κοινωνίας. Με αυτόν τον διαμοιρασμό, που είναι πραγματιστικά σωστός και παραπέμπει σε μια πολιτική θέση, το ζήτημα μπαίνει στις σωστές διαστάσεις του μεν, αφήνει όμως μιαν αίσθηση δε, ότι αποτυγχάνεις να κρυφοκοιτάξεις κατάματα το σύμπαν της ίδιας της ποιήτριας, ή τουλάχιστον να αισθανθείς ότι εισπράττεις μια φέτα εαυτού απόλυτα προσωπική. Αντ’ αυτού εισπράττεις κοινούς τόπους, προσοχή, όχι τετριμμένους (αντιθέτως ιδιαζόντως ποιητικούς και πρωτότυπους) αλλά κοινούς: σαν αλήθειες που μοιράζονται σε μια αγέλη τα μέλη της οποίας συνδέονται με δεσμούς αίματος. Παρόλα αυτά, είναι τέτοια η ένταση αυτών των κοινών τόπων και τόσο στοιχειωτικά τα συναισθηματικά τοπία τους, που είναι σαφές πως ό,τι προκύπτει, προέρχεται από τα μύχια της συνείδησης. Απαραίτητο είναι να σημειώσουμε ότι αυτή η συνείδηση περιέχει ένα καλοχωνεμένο Σαχτουρικό υπόβαθρο, όπως για παράδειγμα στα ολιγόστιχα

σ.22 ΣΗΜΕΙΟ ΣΤΙΞΗΣ και ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΕΛΕΤΩΝ

στο αρχαιόθεμο

σ.60 ΕΠΙΜΥΘΙΟΝ

ή στο ποίημα

σ.26 ΘΛΙΜΜΕΝΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ

που παραπέμπει στη γνωστή Σαχτουρική εικόνα με το κομμένο κεφάλι του ποιητή (με ανάλογους, θεωρώ, συμβολισμούς) ενώ στο πεζόμορφο

σ.7 ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ

διατηρώντας τον Σαχτούρη, μέσα από τους ήχους, τις σιωπές και την έκκεντρη τοποθέτηση της αφηγήτριας στον χρόνο και στον τόπο, τοποθετείται η απώλεια εντός του πλαισίου μιας ζωής που συνεχίζεται.

Τέλος, αρκετά είναι τα -εύστοχα- αυτοαναφορικά ποιήματα (ποιήματα που αφορούν στην ίδια την ποίηση) μεταξύ των οποίων τα

σ.77 ΑΣ ΠΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ΠΩΣ Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ

και

σ.67 ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ

Αυτά τα ολίγα για την ποιητική της Αγγελικής Αγγέλου, που αρκούν νομίζω να τη χαρακτηρίσουν φτασμένη ποιήτρια και να απονείμουν παράσημα ειλικρίνειας, σαφήνειας, προσωπικής ταυτότητας και υψηλής ποιητικής υπόστασης σε κάθε ένα από τα ποιήματα της πρώτης της συλλογής. Θα ήθελα πάντως να υπογραμμίσω – ότι παρά την αξία τους – διαφωνώ, ως αναγνώστης, με το πλήθος των ποιημάτων που περιλαμβάνονται στη συλλογή (αν και γνωρίζω τα πάντα σχετικά με το άγχος τού δημιουργού να συμπεριλάβει όσο το δυνατόν περισσότερα όταν τυπώνει για πρώτη φορά τη δουλειά του). Η ποσότητα τρομάζει τον αναγνώστη, αποβαίνει στην κόπωση, στην απεγνωσμένη αναζήτηση κέντρου βάρους, στην ανάγκη ιχνηλάτησης των οντολογικών γραμμών που επιβεβαιώνουν τον τίτλο κλπ. Η συλλογή θα κέρδιζε ακόμη περισσότερα αν είχε μικρότερη έκταση.

Κωνσταντίνος Χ. Λουκόπουλος

Πολυχώρος Γαλαξίας

Νέα Σμύρνη

15/12/2023