Κωνσταντίνος Χουλιούμης: Η αισθητική του χορού – οι ορμόνες του έρωτα

Η χρήση του χορού, ως μέσο θρησκευτικών και πνευματικών τελετουργιών, αλλά και σε δράσεις με θεραπευτική στόχευση είναι σημαντικά εκτεταμένη. Την συναντάμε στους σαμάνους ανά τον κόσμο ακόμα και σήμερα ως σημαντική θεραπευτική τελετουργία, την συναντάμε στους Ισλαμιστές Σούφι, τους περιστρεφόμενους Δερβίσηδες, για την ένωσή τους με τον θεό, την συναντάμε μάλιστα για ανεξήγητους λόγους στην Ανατολική Ορθοδοξία ως τροπάριο στην τελετή του γάμου με το «Ησαΐα χόρευε η Παρθένος έσχε εν γαστρί και έτεκεν Υιόν τον Εμμανουήλ…». Για την θρησκεία και τους θεολόγους αποτελεί μυστήριο γιατί συνδέεται ο χορός με την εγκυμοσύνη. Αυτές οι μορφές όσες και να είναι, και είναι πολλές, δεν θα μας απασχολήσουν εδώ. Πρόκειται για παράγωγα της αρχικής λειτουργικότητας του χορού που διαιωνίζονται μέσα στην απροσδιόριστη αρχική λειτουργικότητα του χορού.

Ο χορός ως μια από τις έξι καλές τέχνες έχει, με βεβαιότητα, μια σημαντική λειτουργικότητα, η οποία δεν είναι προφανής, με συνέπεια να εμφανίζεται και να εκτελείται μόνον για την αισθητική του αξία. Όμως η αισθητική του αυτή αξία φαίνεται να αγνοείται γιατί δεν μιλάμε ποτέ για την αισθητική αξία του συρτού, του ζεϊμπέκικου, του μπάλου. Απλά μαθαίνουμε να χορεύουμε αυτά που οι γύρω από εμάς χορεύουν.

Εάν παραβλέψουμε τις παραστάσεις κλασικών και μοντέρνων μπαλέτων όπου διαβάζουμε κριτικές για τις παραστάσεις που δίνουν οι πολύ σκληρά εξασκημένοι επαγγελματίες χορευτές, μπορούμε μήπως να ισχυριστούμε για τους χορούς που εμείς οι ίδιοι χορεύουμε, ότι αυτοί υπακούν σε κάποιους αισθητικούς κανόνες και εάν ναι τότε ποιοι είναι αυτοί; Καθώς επίσης να αναλογιστούμε το γιατί να υπάρχουν αυτοί οι κανόνες; Ποιοι τους θεσπίζουν, και ποιοι είναι αυτοί που τους αξιολογούν;

Είμαστε βέβαιοι ότι οι παραστάσεις των μπαλέτων υπηρετούν την αισθητική καλλιέπεια και υπόκεινται σε αισθητική κρίση, αλλά και οι άλλοι χοροί πρέπει να υπακούν σε κάποιους στοιχειώδεις κανόνες για να μπορούν να εκπληρώνουν την λειτουργικότητά τους, εξάλλου τα μπαλέτα προέκυψαν από αυτούς τους λαϊκούς χορούς. Λόγου χάριν δεν είναι δυνατόν οι μουσικοί ρυθμοί να είναι ρυθμοί μπάλου και ο άλλος να χορεύει…τσάμικο. Άρα έχουμε την πρώτη αισθητική αξία, την εναρμόνιση ρυθμού και χορευτικών κινήσεων. Όταν εκπληρώνεται αυτή η αξία, το οτιδήποτε άλλο είναι επιτρεπτό υπό την προϋπόθεση όμως ότι επιδρά σαγηνευτικά στο κοινό που παρακολουθεί. Αυτός είναι ο πρώτος κανόνας, η σαγήνη του κοινού. Ο χορός είναι από τις μοναδικές καλές τέχνες που συντελείται παρουσία κοινού, απαιτεί θέαση, αλλιώς δεν έχει νόημα. Είναι πράξη εφήμερη, στιγμιαία και στοχεύει κάπου πολύ συγκεκριμένα, να συγκινήσει, να διεγείρει συναισθήματα το κοινό, και πιο συγκεκριμένα να προκαλέσει συναισθηματικά ερεθίσματα που έχουν σχέση με την προσέγγιση των δυο φύλων.

Ο χορός εγείρει τόσο δυνατά συναισθήματα που ακούγοντας μια ρυθμική, άρα χορευτική μουσική, ασυναίσθητα κινούμε και εμείς ρυθμικά πόδι ή χέρι ή κεφάλι για να συνοδεύσουμε τον ρυθμό. Η ευαισθησία μας στα ρυθμικά ακούσματα είναι μεγάλη, και αυθόρμητη άρα είναι κάτι που δεν ελέγχεται από την λογική μας σκέψη. Η καταγωγή της ευαισθησίας αυτής ανιχνεύεται βαθιά μέσα στην εξελικτική πορεία της ζωής στον πλανήτη μας και αφορά στην έκφραση της ερωτικής ενόρμησης του ατόμου και της κοινωνίας του στο αντικείμενο του πόθου, στον/στην ερώμενο/η. Στην πιο καθαρή της μορφή τη συναντούμε στα πουλιά, είναι πολλά τα είδη των πουλιών που κελαηδούν, για ανεύρεση συντρόφου, στην περίοδο που βρίσκονται σε οίστρο.

Το κελάηδημα είναι η γλώσσα των πουλιών και κελαηδούν για πολλούς και διάφορους λόγους ένας όμως πολύ σημαντικός είναι αυτός της ανεύρεσης ερωτικού συντρόφου. Το κελάηδημα είναι ο ρυθμός – η μουσική – που είναι απαραίτητος για να λάβει χώρα ο χορός. Τα αρσενικά Παραδείσια Πουλιά που ζουν στον Νότιο Ειρηνικό, στις περιόδους οίστρου, καθαρίζουν από χόρτα και άλλα ανεπιθύμητα αντικείμενα ένα σημείο στο έδαφος, μέσα στο δάσος και αρχίζουν να χοροπηδούν τιτιβίζοντας για να προσκαλέσουν κάποιο θηλυκό να τους πλησιάσει. Το πετυχαίνουν σχετικά σύντομα και το ζευγάρωμα πετυχαίνει.

Εάν επιχειρήσουμε μια γενική ταξινόμηση των χορών μπορούμε να πούμε ότι παράλληλα με τους “ερωτικούς” που ήδη υπαινιχθήκαμε παραπάνω, υπάρχουν και οι “πολεμικοί” χοροί. Αυτοί οι τελευταίοι εκτελούνται συνήθως μόνο από άντρες πριν από συγκρούσεις, από μάχες, και σκοπό έχουν να ενδυναμώσουν την αυτοπεποίθηση των αντρών κάνοντάς τους να νοιώθουν σαν“ένας” άνθρωπος πολύ ισχυρός. Οι άντρες χορεύοντας κάνουν τις ίδιες ακριβώς κινήσεις σα να είναι ένας και μόνον άνθρωπος, αυτό από μόνο του είναι ενισχυτικό της ατομικής πεποίθησης. Η άλλη η μεγαλύτερη κατηγορία βέβαια είναι οι χοροί προς αναζήτηση συντρόφου. Στις κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών και των αγροτών οι χοροί ήταν ξεχωριστοί για τα φύλα, κυκλωτικοί ή αντικριστοί. Το κάθε φύλο επιδείκνυε τις αρετές του, δηλαδή την δύναμη τους οι άντρες ή την ομορφιά τους οι γυναίκες. Με αυτόν τον τρόπο οι επιλογές ήταν δύο και από την πλευρά του άντρα πρώτα, του δίνονταν η δυνατότητα να επιλέξει από μια σειρά γυναικών και από την πλευρά της γυναίκας μετά από αυτούς που την πλησίαζαν.

Οι χοροί αυτοί, οι αντικριστοί, χωρίς καμιά επαφή των χορευτών μεταξύ τους κράτησε χιλιετίες. Οι νέοι και οι νέες χόρευαν, έμπαιναν στο επίκεντρο της προσοχής των άλλων αλλά δεν άγγιζε ο ένας τον άλλον. Με την κατίσχυση της χριστιανικής θρησκείας στον ευρωπαϊκό πολιτισμικό χώρο απαγορεύτηκαν οι χοροί. Ο χορός θεωρήθηκε ότι οδηγούσε στην ειδωλολατρία, στην λαγνεία και φυσικά ως κολάσιμο αμάρτημα. Μετά από πολλά χρόνια οι χοροί σε περιορισμένη κλίμακα προσαρμόστηκαν στις θρησκευτικές τελετές, σε γάμους κλπ. Η μεγάλη αλλαγή της απελευθέρωσης των Ευρωπαίων από τις απαγορεύσεις και τους περιορισμούς αυτούς ήρθε με την έναρξη της Αναγέννησης τον 15ο αιώνα.

Τότε άρχισαν να χορεύουν οι νέοι σε ζευγάρια, αγγίζοντας ελαφρά ο ένας το χέρι του άλλου. Ο χορός στην Γαλλία, Cramignon, που χορεύεται από έναν άντρα με μια γυναίκα, η γνωστή σε όλους μας Tarantella της Ιταλίας τότε εμφανίστηκαν και άλλοι χοροί σε Αγγλία, Γερμανία και αλλού. Η λειτουργικότητα αυτών των χορών σε ζευγάρια έγκειται στο να δείξουν ότι το ζευγάρι, οι δυο αυτοί συγκεκριμένα νέοι, τα καταφέρνουν, ταιριάζουν, μπορούν να λειτουργούν αρμονικά, δεν τραβά ο ένας … για Χίο κι άλλος για Μυτιλήνη.

Τον 19ο αιώνα έχουμε το αποκορύφωμα των χορών σε ζευγάρια από πολλές χώρες, έχουμε θα έλεγα μια…”βιομηχανική” παραγωγή χορογραφιών. Στις αρχές του 20ου εμφανίζεται στην Αργεντινή και Ουρουγουάη το Ταγκό από μετανάστες που φτάνουν σ’ αυτές τις χώρες. Ο χορός διαδίδεται πολύ γρήγορα και κατακτά όλους τους ντόπιους, μη αριστοκράτες. Γιατί η αριστοκρατία των χωρών αυτών έκανε ότι μπορούσε για να τον σταματήσει, καθώς δεν μπορούσε να τον αποδεχτεί. Διέδιδε ότι ήταν ένας χορός του υποκόσμου και των οίκων ανοχής. Ωστόσο ο χορός αυτός διαδόθηκε όχι μόνον στις χώρες αυτές αλλά πολύ γρήγορα σε όλον τον κόσμο. Σε πολλές χώρες θεωρήθηκε ως δικός τους εθνικός χορός. Ήταν ο πρώτος που έδινε την ευκαιρία στους νέους να αγκαλιαστούν σφιχτά μπροστά σε κόσμο, με αποτέλεσμα το σφιχταγκάλιασμα να γίνει κοινωνικά αποδεκτό.

Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει τελείως, έχουν προχωρήσει παραπέρα. Ένα αρκετά χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το διαδίκτυο, όπου μπορεί κανείς να παρακολουθεί ελεύθερα τις μουσικές και τους χορούς που οι νέοι προτιμούν. To 2017 ανέβηκε ένα βίντεο στο διαδίκτυο με τίτλο Despacito, ένα τραγούδι στα ισπανικά. Στο βίντεο χορεύουν πολλοί νέοι και είναι πολύ προχωρημένο, ξεκινά με καλές προθέσεις αλλά στο τέλος γίνεται προσομοίωση της ερωτικής πράξης σε κοινή θέα. Σήμερα, προς το τέλος του 2024 οι θεάσεις αυτού του βίντεο έχουν ξεπεράσει τα 8,5 δισεκατομμύρια.

Ακόμα δε πιο χαρακτηριστικό είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να μην είναι απαραίτητος ο χορός για την συνεύρεση δυο νέων όταν παρακολουθούν μια συναυλία των αγαπημένων τους ειδώλων. Η προσέγγιση και η επιλογή φαίνεται πως συντομεύονται και συντελείται δια μέσου των ήχων των μεγαφώνων και της εγγύτητας που δημιουργείται από τον συνωστισμό των θεατών.

Τέλος θα πρέπει να πούμε για την αισθητική του αισθησιακού χορού ότι κρίνεται από την ποσότητα των ορμονών ευτυχίας (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, ενδορφίνη, ωκυτοκίνη) που παράγονται στο σώμα του χορευτή και του θεατή αυτών που χορεύουν. Η αισθητική του πολεμικού χορού κρίνεται από την αύξηση της τεστοστερόνης στο αίμα των χορευτών. Όσο μεγαλύτερης ποσότητας είναι αυτές, τόσο πιο πετυχημένος, πιο αξιοθαύμαστος είναι ο χορός και ο χορευτής. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες συντελείται ο χορός π,χ, η μουσική, η αγκαλιά κατά τον χορό σήμερα, ο συγχρονισμός, το γέλιο, το σφιχτό δέσιμο των αντρών, είναι ισχυρές προϋποθέσεις παραγωγής αυτών των ορμονών τόσο στον χορευτή όσο και στον θεατή αυτού.