Οι θρησκείες όλες σχεδόν εμπλέκονται με τον έναν ή άλλον τρόπο με την ηθική συμπεριφορά. Διεκδικούν την ηθική για δική τους επικράτεια, σαν ένα δικό τους αποκλειστικό πεδίο. Δεν είναι όμως όλες οι θρησκείες που έχουν ηθικό κώδικα για να καθοδηγήσουν το ποίμνιό τους σε πράξεις θεάρεστες, ηθικές, οπότε το ερώτημα μπορεί να είναι τι τον θέλουν τον κώδικα όσες από αυτές τον έχουν. Σε τι μπορεί να χρησιμεύσει ένας ηθικός κώδικας και σε πια μορφή κοινωνικής οργάνωσης αυτός εμφανίζεται και εφαρμόζεται;

Ας προσεγγίσουμε το θέμα ξεκινώντας με την πολύ γνωστή φράση του Ντοστογιέφσκι  “Αν δεν υπάρχει Θεός τότε όλα επιτρέπονται.” Ωστόσο πέρα από τον Ντοστογιέφσκι και την εποχή του, ακόμα και σήμερα είναι πολλοί αυτοί που το πιστεύουν ακράδαντα, ότι δηλαδή είναι η πρόνοια του Θεού και ο φόβος της τιμωρίας μας από αυτόν, που μας κάνουν…. συνετούς, καλοπροαίρετους, καλοκάγαθους και έντιμους ανθρώπους. Μια πιο ελεύθερη ερμηνεία μπορεί να είναι, ο φόβος…της θεϊκής σπάθης που επικρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας, η μεταθανάτια κόλαση που μας καρτερεί και που όλοι μας θα καταλήξουμε, είναι που μας κάνει ηθικά άτομα. Η ηθική δεν είναι κάτι που το έχει ο άνθρωπος από την φύση του, υπονοούν οι θρησκείες, αλλά αποκτάται όταν το άτομο ασπαστεί το θρησκευτικό τους δόγμα.

Η φράση αυτή του Ντοστογιέφσκι ακούγεται τελείως φυσιολογική, αλλ’ όμως μόνον για όλους τους χριστιανούς που από πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουμε για την ιστορία της θρησκείας μας, την ιστορία του Μωυσή, για τις Δέκα Εντολές που τις παρέλαβε από τον Παντοδύναμο στο όρος Σινά, κλπ. Εάν όμως προβληματιστούμε λιγάκι περισσότερο και κάνουμε ένα βήμα παραπέρα και αναρωτηθούμε απλά, ήταν οι αρχαίοι Έλληνες που στην εποχή τους, δεν γνώριζαν τίποτα απολύτως για τις ιστορίες αυτές, ηθικά άτομα; ή ακόμα, έχουν οι Κινέζοι ηθική συμπεριφορά που δεν είναι χριστιανοί αλλά ασπάζονται τις διδασκαλίες του Κομφούκιου, του Βούδα,  και της αρχαίας μυθολογικής τους θρησκείας; [[περιοριζόμαστε μόνον στα δυο αυτά παραδείγματα που θα μπορούσαν να ήταν πολλά περισσότερα]]  Η απάντηση που επιβάλλεται να δώσουμε είναι ΝΑΙ είχαν οι Έλληνες και έχουν οι Κινέζοι σήμερα ηθική συμπεριφορά. Έτσι το επιχείρημα ότι αν δεν υπήρχε θεός…κλπ παρακάμπτεται, προς ώρας τουλάχιστον. Ο  Δεκάλογος του Μωυσή ωστόσο παραμένει ως ηθικός κώδικας και πρέπει να ερμηνευτεί η αναγκαιότητα της εμφάνισής του στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Ο Δεκάλογος ή και Δέκα Εντολές περιέχονται στην Παλαιά Διαθήκη σε δυο από τα βιβλία που την αποτελούν, στην “Έξοδο” κεφάλαιο 20, και στο “Δευτερονόμιο” κεφάλαιο 5*.

Αποδεχόμενοι τις εντολές όπως εμφανίζονται σε εκλαϊκευμένα βιβλία και σε ιερά κηρύγματα δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα. Θα έλεγα ότι οι εκλαϊκευτές έχουν απαλλάξει τις εντολές από μερικά πραγματικά αγκάθια που δύσκολα παραβλέπονται στο ολοκληρωμένο κείμενο.

Από το ολοκληρωμένο κείμενο το πρώτο που μπορεί κανείς να παρατηρήσει είναι το ότι στο Δευτερονόμιο (5: 21) η 9η εντολή απλά λέει: “Δεν θα επιθυμήσεις τη γυναίκα του συνανθρώπου σου.” Η 10η εντολή “Δεν θα επιθυμήσεις το σπίτι ενός άλλου ή τα χωράφια του, το δούλο του, τη δούλη του, το βόδι του, το υποζύγιό του, οτιδήποτε ανήκει σ’ αυτόν”. (22)

Ο Μωυσής είπε στους Ισραηλίτες που τον περίμεναν ότι ο Ύψιστος ο ίδιος, ”Τα έγραψε σε δυο πέτρινες πλάκες και μου τις παρέδωσε.”

Το πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι παρόλο που τις παρέλαβε ο Μωυσής σε πέτρινες πλάκες, για να παραμείνουν αναλλοίωτες αιώνια, στο βιβλίο της Εξόδου (20: 17) οι δυο αυτές εντολές γίνονται μία, πράγμα που, η λογική σκέψη μας οδηγεί ότι στο Δευτερονόμιο οι εντολές δεν θα είναι 10 αλλά 9. Όχι, και εδώ οι εντολές είναι 10 και αυτό γιατί η 1η  και η 2η εντολή στο βιβλίο της  Εξόδου ενώνονται στο Δευτερονόμιο και γίνονται μία. Το αριθμητικό αυτό πρόβλημα ελάχιστα βαραίνει, αντίθετα αυτό που βαραίνει πολύ είναι το εννοιολογικό που εμφανίζεται στην 10η ή στις 9η και 10η εντολή και έχει να κάνει με την επιθυμία.

Αλήθεια μπορεί, είναι δυνατόν η επιθυμία για κάτι να γίνει αντικείμενο ηθικού ελέγχου, ηθικής προτροπής; Οι επιθυμίες για το οτιδήποτε, αναδύονται αυτόματα, χωρίς καμιά δική μας, ενσυνείδητη, ελεγχόμενη από την λογική μας προσπάθεια ή επεξεργασία. Αυτό συμβαίνει συχνότατα για συγκεκριμένα φαγητά, για ταξίδια σε συγκεκριμένους τόπους, για συναντήσεις με φίλους, αλλά και για άτομα του άλλου φύλου για δημιουργία στενής σχέσης. Επιθυμούμε πάντα αυτά που μας λείπουν. Φαγητά επιθυμούμε για την γεύση των, τα ταξίδια για να γνωρίσουμε και άλλους τόπους, άλλους λαούς, τους φίλους για να σπάσουμε την μοναξιά μας και τα άτομα του άλλου φύλου για δημιουργία στενών – ερωτικών σχέσεων και πολλά άλλα.

Για να γίνει πραγματικότητα η οποιαδήποτε επιθυμία μας θα πρέπει κάτι να κάνουμε, να πράξουμε κάτι, γιατί αν δεν κάνουμε δεν πρόκειται να γίνει τίποτα, θα παραμείνει επιθυμία και κανείς άλλος εκτός από εμάς δεν πρόκειται να τη μάθει, θα παραμείνει μια ονειροπόληση, ένα φανταστικό ταξίδι. Στις περιπτώσεις πράξεων και μόνον μπορεί να μπει ως κριτήριο η ηθική βαρύτητα της πράξης μας, σε καμιά άλλη περίπτωση. Αλλά, πρέπει να διευκρινιστεί ακόμα και για τις πράξεις ότι κάνουμε απομονωμένοι στο δωμάτιό μας δεν μπορεί να κριθεί ηθικά. Η ηθική “εμφανίζεται…ξαφνικά” όταν η πράξη ενός ανθρώπου έχει επιπτώσεις σε κάποιο άλλο άτομο, όταν οι πράξεις μας έχουν συνέπειες στην κοινωνία. Και εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι όταν λέμε για συνέπειες εννοούμε και τις θετικές όπως και τις αρνητικές συνέπειες. Θετικές είναι οι ενέργειες που συμβάλλουν στην ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών, τις κοινωνικής συνοχής, αρνητικές είναι όταν υποσκάπτουν τους δεσμούς αυτούς και την συνοχή.

Αυτό που μας ενδιαφέρει τώρα εδώ είναι να διευκρινίσουμε τον κοινωνικό χαρακτήρα, την κοινωνική λειτουργικότητα που έχουν οι πράξεις μας, θετικές και αρνητικές. Αυτό θα μας διευκολύνει να εξετάσουμε και τις τρεις πρώτες εντολές του Δεκάλογου, ή τις τέσσερις της Εξόδου. Σε αυτές τις εντολές ορίζει ο Ύψιστος τι πρέπει, (οι πιστοί πλέον και όχι οι πολίτες ή τα κοινωνικά άτομα) να κάνουν όχι στην κοινωνική τους συμπεριφορά, αλλά το πως να εκφράζουν την πίστη τους προς αυτόν, και πως να εκδηλώνουν την λατρεία τους προς το πρόσωπό του, όπως και τις συνέπειες που θα έχουν αν δεν τον αγαπούν πραγματικά. “Για την αμαρτία των πατέρων που μου αντιστέκονται τιμωρώ τα παιδιά ακόμη κι ως την τρίτη και τέταρτη γενιά.” μας λέει στην 3η εντολή.

Προφανώς και εδώ δεν έχουμε ηθικές παραινέσεις, κατευθύνσεις και προτροπές. Λόγου χάριν το να μην εργάζεσαι το Σάββατο, που περιέχεται στις εντολές αυτές δεν είναι ηθική πράξη αλλά κοινωνικός έλεγχος από την πλευρά της θρησκευτικής ιεραρχίας προς τους πιστούς.

Τι είναι λοιπόν αυτό που απομένει από τον Δεκάλογο με ηθική συσχέτιση; Τέσσερις όλο κι όλο εντολές

ε)     Δεν θα φονεύσεις.

στ)   Δεν θα μοιχεύσεις.

ζ)     Δεν θα κλέψεις.

η)    Δεν θα καταθέσεις ψεύτικη μαρτυρία ενάντια στο συνάνθρωπό σου.

Αυτός είναι ο πυρήνας της ηθικής συμπεριφοράς για φυλές και λαούς όπου γης, ο πυρήνας της ηθικότητας που κάνει ικανή την συμβίωση πολλών ατόμων στον ίδιο χώρο, είτε πρόκειται για ανθρώπους είτε για όντα κατώτερης βιολογικής εξέλιξης τα διαβιούντα ωστόσο σε εκτεταμένες οικογένειες. [[ το ου φονεύσεις σίγουρα, για τα άλλα με επιφυλάξεις, για τα μη ανθρώπινα όντα]]  Οπότε το ερώτημα που τίθεται, δεν τα έκαναν όλα αυτά οι Ισραηλίτες, πριν ανέβει ο Μωυσής στο όρος Σινά; γίνεται ρητορικό ερώτημα. Φυσικά και τα εφάρμοζαν. Εάν δεν τα εφάρμοζαν όλα αυτά θα εξαφανίζονταν ως φυλή, ως έθνος. Όπου υπάρχει κοινωνία και τα άτομα διαβιούν για ένα ικανοποιητικό χρονικό διάστημα τότε σίγουρα ισχύουν η 5η και η 7η εντολή, για τις άλλες μπορούμε να έχουμε μερικές επιφυλάξεις.

Τι μαρτυρά λοιπόν ο Δεκάλογος του Μωυσή;  Μαρτυρά το εξής: Για να γίνουν οι 12 φυλές ένα έθνος, ενιαίο και αδιαίρετο θα έπρεπε να έχει έναν και μόνο αρχηγό και σε αυτόν όφειλαν όλοι τους υπακοή αναντίρρητη. Ο αρχηγός αυτός παίρνει εντολές από τον έναν και μοναδικό Θεό και σε αυτόν απολογείται για αυτό όλοι τους οφείλουν σεβασμό και υπακοή.

*Επειδή θα παραθέσω τις εντολές σε μετάφραση δηλώνω ότι στηρίζομαι για αυτήν που εμπεριέχεται στο βιβλίο “Η Παλαιά Διαθήκη” της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας (Μπενάκη 50, Αθήνα 2003) η οποία μετάφραση έχει την έγκριση του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, παρατίθενται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Αυτό προς αποφυγήν παρεξηγήσεων

  Κωνσταντίνος  Χουλιούμης, Κοινωνιολόγος