Ο Φίλιππος Πλακιάς μάς είναι γνωστός, ως τραγουδοποιός, στιχουργός και συνθέτης χαμηλών τόνων, ένας δημιουργός από εκείνο το σπάνιο είδος που ζει για την τέχνη του και λειτουργεί κυρίως εντός της. Η αγάπη του για το λαϊκό τραγούδι, αναδύεται μέσα από τη δουλειά του με χαρακτηριστική σεμνότητα. Ταυτόχρονα η αλήθεια της είναι από μόνη της ικανή να ορίσει την ταυτότητα και τη μοναδικότητά της. Το ανά χείρας βιβλίο, η Εύθραυστη Ισορροπία, είναι η πρώτη του ποιητική συλλογή, γραμμένη στο μεγαλύτερο μέρος της σε ελεύθερο στίχο (δίχως ρίμα), κι είναι κι αυτή το ίδιο αληθινή με τα τραγούδια του, μια προέκταση της ζωής του καλλιτέχνη (όπως άλλωστε η ποίηση οφείλει να είναι).
Στην Εύθραυστη Ισορροπία ο Πλακιάς, κατασκευάζει ένα ποιητικό σύμπαν από ένα σύνολο εικόνων που ταυτόχρονα λειτουργούν εικαστικά αλλά και διαδραστικά με το ποιητικό υποκείμενο ώστε να ορίζεται μία συνεχής ροή συναισθημάτων «από» και «προς». Γενικά ο κορμός, αλλά και η κατακλείδα κάθε ποιήματος, άγονται ή διανθίζονται από το συναίσθημα, που αποκτά την ισχύ μιας συνείδησης που επιστατεί, που παίζει τον ρόλο μιας υπέρτατης αρχής. Ο ποιητής ομνύει στο, αλλά και υπηρετεί το, Συναίσθημα.
Εκεί ανάγεται ολόκληρος ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της συλλογής. Εκεί ορίζεται και το ποιητικό υποκείμενο, που τις περισσότερες φορές είναι ο ίδιος ο ποιητής, άχρονο κι αγέραστο ως προς τον έρωτα και τα βάσανά του. Εκεί και το ποιητικό αντικείμενο, που παρά τις όποιες μεταμορφώσεις του (Βασίλισσα της νύχτας, η Άννα, άγγελος, μικρή μου αγάπη κλπ.) παραμένει ένα ιερό δισκοπότηρο της ποίησης που παράγεται. Και μάλιστα ορίζεται, περιφραστικά ή και ρητά μονολεκτικά, από την ελάχιστη ύπαρξη, από τη συρρίκνωση, από την παραβολή της τελείας, της κουκίδας, της συστολής, επομένως και της ενδεχομενικής εν δυνάμει έκρηξης η οποία προκύπτει από έναν εαυτό που φτάνει στα όριά του (είτε έξωθεν είτε έσωθεν), έναν εαυτό που – κατά τη διάρκεια του ποιήματος – ταυτόχρονα διαστέλλεται, για να αποκτήσει τις ικανές διαστάσεις ώστε να αρθρώσει τον ποιητικό του λόγο και ταυτοχρόνως συστέλλεται ώστε να αποκτήσει την ταπεινότητα να σταθεί απέναντι στο ερωτικό του αντικείμενο (και να προσευχηθεί).
Η λατρεία του ποιητή προς αυτό το ερωτικό αντικείμενο είναι πάντως έτσι κι αλλιώς αξιοζήλευτη για την προσήλωση και την αυταπάρνησή της. Ο κόσμος μπορεί να χωρέσει μόνο αυτόν τον έρωτα· σχεδόν τίποτε άλλο δεν φέρει ούτε παράγει ανάλογη αίγλη. Χαρακτηριστικό όλων των ανωτέρω, το ποίημα Η Κουκίδα που ακολουθεί.
Η κουκίδα
Αυτή η κουκίδα σημαίνει
ότι κάτι ήθελα να πω
Ήθελα κάτι να πω, μα φοβήθηκα
Φοβήθηκα δεν ξέρω και εγώ γιατί
Σημείωσα έτσι μία μικρή κουκίδα
στη λευκή σελίδα
και ένιωσα ότι όλα τα άλλα ήταν περιττά
Αρκούσε αυτή η κουκίδα
Τα έλεγε για μια στιγμή όλα
Τη ματαιότητα, την εσωστρέφεια,
την ασημαντότητα
Την απελπισία και τον έρωτά μου
προπαντός τον έρωτά μου
Παρενθετικά σημειώνω πως παραλλαγές της κουκίδας, αλλά υπακούοντα στην ίδια αρχή της συστολής και της διαστολής είναι και τα ποιήματα Σκόνη της σελίδας 21 και Σύστημα Αυτομάτου ελέγχου της σελίδας 31.
Στα περισσότερα ποιήματα έχουμε μία δευτεροπρόσωπη απεύθυνση του ποιητή προς το αντικείμενο του πόθου, απεύθυνση που οδηγεί σε μια αναγκαία – έως και αναπόφευκτη – συνύπαρξη. Αλλά ακόμη και στα αφηγηματικά ποιήματα αυτή η άχρονη συζυγία γίνεται ικανή και αναγκαία συνθήκη του Είναι και του Γίγνεσθαι, όπως για παράδειγμα στο ποίημα Συμβίωση:
[…]Ύστερα ξάπλωνε στο κρεβάτι
και της έλεγε ότι θα μπαρκάρει
στον Βόρειο Πόλο
ή ότι θα γίνει… επιστήμονας
Η Άννα δεν τα πίστευε
και συνήθως έπεφτε από πάνω του μπρούμυτα,
έτσι ώστε να σχηματίζουν σταυρό
τα σώματά τους
Τα βράδια, όταν δεν μπορούσε να κοιμηθεί,
παρατηρούσε τα μισάνοιχτα χείλη της
και το φωτεινό της πρόσωπο
Μερικές φορές καθόταν έτσι
ώρα πολλή και πάντα
σκεφτόταν ότι δεν μπορούσε να φύγει
από εκείνο το κρεβάτι
Ύστερα της γύριζε την πλάτη
και ένιωθε όμορφα
που παραδινόταν στον ύπνο
Από αυτό το ερωτικό κρεσέντο απομακρύνεται ελάχιστα, όταν το κάνει όμως το κάνει αποτελεσματικά με τρόπο που να δείχνει και πάλι τη δόκιμη ενσυναίσθηση ενός ευαίσθητου ανθρώπου όπως για παράδειγμα στο καταληκτικό ποίημα της συλλογής. Κι εκεί όμως η σχέση του ποιητή είναι ερωτική, μια ερωτική σχέση με την επανάσταση. Στο ποίημα Κόκκινη σημαία λέει:
Κόκκινη σημαία
Είδα στον δρόμο έναν άνθρωπο
να κλαίει
Κράταγα στα χέρια μου
μία κόκκινη σημαία
Την έκανα μαντήλι
και σκούπισα τα δάκρυά του
Την επανάσταση είδα στη ματιά του
Είδα στον δρόμο έναν άνθρωπο
να αιμορραγεί
Κράταγα στα χέρια μου
μία κόκκινη σημαία
Την έσκισα κομμάτια
να δέσω την πληγή
Η επανάσταση ήταν εκεί
Ύστερα διαδήλωση, πορεία
στο κόμμα συνεδρίαση,
πάλη ιδεολογική
οι σύντροφοι, ο λαός, τα ιδανικά,
όλα εκεί
Η επανάσταση είχε χαθεί
Σε κάθε περίπτωση η ποίηση τού Πλακιά προκύπτει γάργαρη, κρυστάλλινη και καθαρή σαν ένα τραγούδι (ή σαν μια συμφωνία από μονωδίες· πιο σωστά, μια Όπερα) η οποία ανδρώνεται κυρίως μέσα στον ελεύθερο στίχο, ενώ κάποιες ελάχιστες στιγμές υποκύπτει – με ανακούφιση – στην ομοιοκαταληξία και στο μέτρο (όπως στο ποίημα της σελίδας 47, Φθινοπωρινές Σονάτες) και τούτο επειδή ό,τι θεωρείται στις μέρες μας συνώνυμο της ευκολίας στην έκφραση, ο ελεύθερος στίχος, είναι μια δύσκολη συνθήκη που απαιτεί να φέρεις το ρυθμό και τη ρίμα σε ένα ποιητικό τοπίο απ’ όπου εργαλειακά μοιάζουν εκ πρώτης όψεως να έχουν εξορισθεί, να κάνεις τον αναγνώστη να αισθανθεί τη μουσική δίχως να την ακούει. Όπως έλεγε και ο Μάνος Ελευθερίου “όταν θέλω να ξεκουραστώ από την ποίηση, γράφω ένα τραγούδι”. Ένας ποιητής, που είναι ταυτόχρονα συνθέτης και τραγουδοποιός σαν το Φίλιππο Πλακιά είναι αυτονόητο ότι μπορεί να το καταφέρει. Το τραγούδι είναι εκεί, υπερκείμενο ή υποκείμενο, εκκωφαντικό ή ψιθυριστό, διατρέχει την ποιητική επίκληση, την περιγραφή ή την αφήγηση, και παράγει την επιθυμητή αρμονία. Αριστοτεχνικά ισορροπημένα τραγούδια, σαρωτικά αλλά και χαμηλότονα ποιήματα, τα στιχάκια του Πλακιά σε εκπλήσσουν με την καθαρότητα του νοήματος μα κυρίως με την αφοσίωσή τους προς έναν έρωτα αγνό και τόσο ιερό ώστε αξίζει να παραμερίσει το Εγώ του ποιητή για να διευκολύνει την προέλαση του. Όπως λέει κι ο ίδιος στο ποίημα Τις οίδεν σελίδα 43
“Τις οίδεν” ποιος σε περιμένει
και προπάντων ο Έρως, ο αιώνιος Έρως
Αυτό από μόνο του είναι τόσο, μα τόσο συγκινητικό.
Κωνσταντίνος Χ. Λουκόπουλος
Εξώστης Ι, περίπτερο 15
19η ΔΕΒΘ
07/05/2022
