Η δημοκρατία γεννήθηκε στην Αθήνα και άνθησε εκεί επί δύο αιώνες, πριν από 2.500 χρόνια.
Η ιδέα της συγγραφής αυτού του βιβλίου προήλθε από την εμπειρία του Τόμας Μίτσελ ως επισκέπτη καθηγητή στο Ινστιτούτο Χούβερ, στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 2002. Η ευρύτητα ,η ποικιλία και ο πλούτος του έργου εκεί σχετικά με τις δημοκρατίες των νεότερων χρόνων, αλλά και ο βαθμός ενδιαφέροντος για τις απαρχές της δημοκρατίας και τη γέννησή της στην αρχαία Αθήνα ,τον έκανε να στραφεί και να κοιτάξει ξανά την πρώτη δημοκρατία του κόσμου , μαζί με όλα εκείνα που την ενέπνευσαν και τις πολιτικές πεποιθήσεις που την υποστήριξαν, και να διερευνήσει τις αιτίες που την έκαναν τόσο σταθερή και αποτελεσματική, τις οφειλές της στην αθηναϊκή ηγεμονία των καιρών. Προσέγγισε με ανανεωμένη ματιά το δημιουργικό πνεύμα και τις πολιτισμικές συνιστώσες της, τους λόγους που επιβίωσε για σχεδόν δύο αιώνες ,αλλά και τις αδυναμίες που οδήγησαν στην ανατροπή της και τελικά στην κυριαρχία των Μακεδόνων.
Το βιβλίο επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα κάνοντας δύο πράγματα. Αφηγείται την πλήρη ιστορία των απαρχών της δημοκρατίας, ιχνηλατεί τις ρίζες της μέσα στην παράδοση της πόλεως και μέσα στα επαναστατικά ρεύματα που φύσηξαν επάνω από το Αιγαίο κατά τον έβδομο και έκτο προχριστιανικό αιώνα, μιλά για το πώς ωρίμασε η δημοκρατία στην Αθήνα, για τις αρχές και τους θεσμούς που την υποστήριξαν, που της προσέφεραν σταθερότητα και τη διατήρησαν επί σχεδόν δύο αιώνες. Αλλά ασχολείται επίσης και με τα ελαττώματα και τις αδυναμίες που έπαιξαν τον ρόλο τους στην τελική της κατάλυση, όταν απέτυχε να βρει ένα τρόπο για να αντιμετωπίσει τη μακεδονική δύναμη. Και δεύτερον, το βιβλίο δίνει προτεραιότητα εξίσου στη θεωρία και την πράξη, και στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Δεν είναι απλώς και μόνο η ιστορία της εξέλιξης του δημοκρατικού πολιτεύματος και των αρχών και των ιδεών που το ενέπνευσαν, αλλά αποτελεί επίσης και μια εμπειρική μελέτη του πώς λειτούργησε η δημοκρατία μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Δείχνει τη δημοκρατία εν δράσει, να εφαρμόζει ένα νέο όραμα για την οργάνωση και τη διακυβέρνηση μιας κοινωνίας, ανοίγοντας μόνη της τον δρόμο της, εξελισσόμενη με την παλίρροια της ιστορίας, και αποκαλύπτοντας τη δύναμη και τις αδυναμίες της, καθώς βρίσκεται αντιμέτωπη με τις προκλήσεις ενός ταραγμένου κόσμου, πιασμένου στη δίνη του πολέμου και της δίψας για υπεροχή. Υπάρχει ολοκληρωμένη αφήγηση των ιστορικών συμβάντων, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να σχηματίσει την πλήρη εικόνα που είναι απαραίτητη για να κατανοήσει τη λειτουργία και τη φύση του πολιτεύματος.
Η αλληλεπίδραση θεωρίας και πράξης ήταν ιδιαιτέρως σημαντική στην περίπτωση της Αθήνας. Η δημοκρατία είχε θεωρητική θεμελίωση. Ο Σόλων είχε θέσει τις βασικές αρχές μιας δίκαιης κοινωνίας. Η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη το πήγε ακόμα πιο μακριά ,καθώς κλιμάκωσε την πορεία του ελληνικού κόσμου προς μια μορφή κοινωνίας που θα χαρακτηριζόταν από την ισονομία και την ισότητα ως προς τα πολιτικά δικαιώματα, δύο αρχές που θεωρούνται εγγύηση της ελευθερίας. Αλλά η ανάπτυξη και οι περιπέτειες της δημοκρατίας στη συνέχεια επηρεάστηκαν βαθιά από τις ιδεολογικέ δυναμικές και τον θεωρητικό πολιτικό στοχασμό που γίνονταν όλο και περισσότερο βιώματα της τάξης που εξακολουθούσε να παρέχει τη δεξαμενή της πολιτικής ηγεσίας. Ηγετικές μορφές όπως ο Περικλής, ο Θουκυδίδης, ο Αλκιβιάδης και ο κύκλος του , ο Αντιφών, ο Θηραμένης και ο Κριτίας, και βεβαίως οι ρήτορες που πρωτοστάτησαν κατά τον τέταρτο αιώνα , ήταν όλοι τους προϊόντα του σφύζοντος από ζωντάνια πνευματικού περιβάλλοντος που διαμόρφωσαν οι Σοφιστές και εντός του οποίου τόσο οι πολιτικές συζητήσεις όσο και ο θεωρητικός στοχασμός βρίσκονταν στο προσκήνιο. Η εμφάνιση και η ακμή των φιλοσοφικών αλλά και των ρητορικών σχολών, όπως αυτές του Πλάτωνα,του Αριστοτέλη ,του Ισοκράτη κατά τον τέταρτο αιώνα, με την εστίασή τους στις πολιτικές αρχές και τα πολιτικά συστήματα ,κυρίως μάλιστα στη δημοκρατία και στις ιδιαιτερότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας, μας δείχνουν ένα συνεχές και εξελισσόμενο ενδιαφέρον στους κύκλους της διανόησης για την πολιτική θεωρία, για τις μορφές διακυβέρνησης που βασίζονται στη θεωρία και για την κατανομή εξουσίας. Η επιρροή που άσκησε αυτή η στροφή προς τις ιδεολογίες και τη θεωρία στην αθηναϊκή ηγεσία και στην πορεία της αθηναϊκής δημοκρατίας θα εξεταστεί ενδελεχώς στις αντίστοιχες ενότητες του βιβλίου. Η παρούσα μελέτη διερευνά επίσης κάποια από τα πιο αμφιλεγόμενα πολιτικά και ιστορικά ζητήματα ,αλλά απευθύνεται γενικότερα σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό από αυτό των ειδημόνων, ενώ συγχρόνως φιλοδοξεί να κερδίσει το ενδιαφέρον και την εκτίμηση όσων σπουδάζουν κλασική ιστορία και κοινωνικές επιστήμες αλλά και όσων ενδιαφέρονται για την πολιτική ιστορία.
Το βιβλίο του Thomas N. Mitchell είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση στην ιστορία της Αρχαίας Αθήνας, υπό το πρίσμα της ανάπτυξης, ακμής και παρακμής του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Θα είχε υπάρξει χρυσός αιώνας αν η Αθήνα δεν είχε επινοήσει τη δημοκρατία; Μάλλον όχι.
Τι όμως οδήγησε στην επινόηση αυτή; Και γιατί τελικά παρήκμασε το δημοκρατικό φρόνημα; Τι κληρονομιά μας άφησε, παρά ταύτα, η αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία, ώστε σήμερα να είναι το κυρίαρχο πολίτευμα;
Ο Mitchell αναδεικνύει τα πρόσωπα (ξεκινώντας με τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη) και τις καταστάσεις που καλλιέργησαν τις συνθήκες για την ακμή της δημοκρατίας στην Αθήνα.
Ένα βιβλίο που δεν πρέπει να λείπει από την βιβλιοθήκη όσων αγαπούν την ιστορία και την πολιτική.
Ο Τόμας Ν.Μίτσελ είναι καθηγητής και πρώην κοσμήτορας και πρόεδρος του Trinity College στο Δουβλίνο ,και πρόεδρος της Σχολής Κλασσικών Σπουδών του. Είναι μέλος της Βασιλικής Ιρλανδικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, έχει παραδώσει μαθήματα και έχει κάνει διαλέξεις σε πολλά μέρη της Ιρλανδίας και των Η.Π.Α., και είναι επίσης Fellow στο Oriel College της Οξφόρδης και στο St John’s College του Κέιμπριτζ. Το δίτομο έργο του στον βίο του Κικέρωνα με τίτλους : Cicero: The Ascending Years και Cicero,the Senior Statesman, ,από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Yale, χαρακτηρίστηκε ως μια μνημειώδη βιογραφική εργασία.
