Μόνο η γη μένει αθάνατη. Η γη απ’ όπου βγαίνουμε και όπου επιστρέφουμε
Ε. Ζ.
Ο ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ
Ο Εμίλ Ζολά, είναι τέκνο του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και επειδή ο αιώνας αυτός ήταν, μεταξύ άλλων, ο αιώνας του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, ο Ζολά ως μυθιστοριογράφος έγραψε ρεαλιστικά μυθιστορήματα, δηλαδή αυτά που απεικονίζουν αντικειμενικά την εξωτερική πραγματικότητα αντίθετα με την υποκειμενική παραποίηση που επιφύλαξαν σ’ αυτήν οι ρομαντικοί.
Με το εκτενές δοκίμιο Το Πειραματικό μυθιστόρημα [1880] που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά με την περιώνυμη Νανά που κατηγορήθηκε για ανηθικότητα, εισήγαγε τον νατουραλισμό που συγγενεύει με το ρεαλισμό, αν και ο τελευταίος είναι ευρύτερος και σημαντικότερος από τον νατουραλισμό ο οποίος είναι μια απεικόνιση των αρνητικών στοιχείων της πραγματικότητας. Έχει ισχυρές επιδράσεις από τη φιλοσοφία του ντετερμινισμού, αλλά και από την επιστήμη: τη θεωρία του μπηχαβιοριστή Εμίλ Μπερνάρ που ερμήνευε την ψυχολογία με βάση τα βιολογικά και γενετικά χαρακτηριστικά του ατόμου και τη θεωρία του περιβάλλοντος του Ιππόλυτου Ταιν, ενώ διαπνέεται από τις σοσιαλιστικές ιδέες καθώς και από τις καμπές και τις ιδιοτροπίες της Ιστορίας.
«Το πειραματικό μυθιστόρημα είναι συνέπεια της επιστημονικής εξέλιξης του αιώνα μας, αποτελεί συνέχεια και συμπλήρωση της φυσιολογίας […] αντικαθιστά τη μελέτη του αφηρημένου, μεταφυσικού ανθρώπου με τη μελέτη του φυσικού ανθρώπου, του υποκείμενου σε φυσικοχημικούς όρους και διαμορφωμένου από τις επιδράσεις του περιβάλλοντός του».
Αυτός ο απόλυτος σεβασμός στην επιστήμη που αποτελεί την κεντρική ιδέα, τρόπον τινά, του κινήματος εκτοπίζει τη φόρμα από το προσκήνιο και δίνει προτεραιότητα στο θέμα και τη μεθοδολογία. Επιδίωξη των νατουραλιστών, όπως επιτάσσει ο Ζολά στο μανιφέστο του δεν είναι η καλλιέπεια ή η καλλιτεχνία αλλά η ανάδειξη της αλήθειας.
Με όρους ιστορίας ισχυριζόταν ο L. Deffoux [Le Naturalisme, 1929] «ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία αντιστοιχεί στην Επανάσταση του 1789, ενώ ο νατουραλισμός στην Τρομοκρατία του 1793».
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο Μπαλζάκ, ο μεγάλος λογοτεχνικός πρόγονος του Ζολά, αισθάνεται πως προηγείται της επιστήμης και δεν υπάρχει ανάγκη να λογοδοτήσει σ’ αυτήν, αντίθετα με τον Ζολά που υποκλίνεται σ’ αυτήν ακολουθώντας την.
Ωστόσο κι οι δυο έδωσαν στην Ιστορία την πρέπουσα θέση στο έργο τους.
Ο Μπαλζάκ αποτύπωσε στην Ανθρώπινη Κωμωδία τη Γαλλία της Παλινόρθωσης, κερδίζοντας μάλιστα το θαυμασμό του Μαρξ, και αργότερα ο Ζολά στο δικό του μυθιστορηματικό έπος τους Ρουγκόν- Μακάρ που αποτελούνται από 20 μυθιστορήματα, τη Γαλλία της Δεύτερης Αυτοκρατορίας.
Μη ξεχνάμε πως την Ανθρώπινη Κωμωδία που ολοκληρώνεται το 1846 διαδέχεται τον επόμενο χρόνο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ-Ένγκελς, το 1859 κυκλοφορεί η Καταγωγή των ειδών του Δαρβίνου και το 1866 η Πειραματική επιστήμη του Κλωντ Μπερνάρ.
ΟΙ ΡΟΥΓΚΟΝ- ΜΑΚΑΡ
Τα 20 μυθιστορήματα του Ρουγκόν-Μακάρ γράφτηκαν μεταξύ του 1871 και του 1893.
Πρόκειται για δύο οικογένειες που ζουν παράλληλα. Οι Ρουγκόν ανήκουν στην ανώτερη μεσοαστική τάξη, ενώ στον αντίποδα οι Μακάρ είναι οι προλετάριοι.
Και οι δύο οικογένειες όμως, παρ’ όλη την ταξική τους διαφορά, είναι θύματα του γενετικού τους προορισμού, η μοίρα τους είναι κοινή, αφού πληρώνουν αμαρτίες των προγόνων και ωθούνται στην ανηθικότητα τη διαφθορά και τη βία, όντας ανίκανοι να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους.
Στην περίφημη Τερέζ Ρακέν [1867] που δεν ανήκει στην εικοσάδα, ο Ζολά υποστηρίζει:
«Οι άνθρωποι εξουσιάζονται ολοκληρωτικά από τα νεύρα και το αίμα τους και στερούνται ελεύθερης βούλησης ωθούμενοι σε κάθε ενέργειά τους από τους αμείλικτους νόμους της φύσης τους».
Λίγα μόνο, ενδεικτικά, από τα θέματα που πραγματεύεται στα μυθιστορήματα των Ρουγκόν-Μακάρ ο συγγραφέας είναι ο αλκοολισμός στη Ταβέρνα [1877], οι κοινωνικές συγκρούσεις την εποχή της εκβιομηχάνισης στο Ζερμινάλ [1885], την πορνεία στη Νανά [1880].
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Ο μικρός Εμίλ έχασε τον πατέρα του, τον οποίο θαύμαζε πριν ακόμα συμπληρώσει τα έξη του χρόνια, αλλά άφησε μεγάλο χρέος στη μητέρα του.
Όταν έγινε 18 ετών πήρε μία υποτροφία για το Παρίσι και πήγε με τη μητέρα του να μείνει εκεί. Η μητέρα του ήθελε να τον δει νομικό, ωστόσο εκείνος απέτυχε να περάσει τις απαιτούμενες εξετάσεις δύο χρόνια αργότερα και έφυγε από τη σχολή.
Πέρασε δύσκολα χρόνια γεμάτα στερήσεις και κακουχίες. Ζούσε σε μία κρύα σκοτεινή σοφίτα και συχνά το μοναδικό φαγητό του ήταν επί εβδομάδες ξερό ψωμί και λάδι. Έπειτα άρχισε να ασχολείται με το γράψιμο, εργαζόμενος στο κρεβάτι για να ζεσταίνεται και κρατώντας ένα κερί στο αριστερό του χέρι για να βλέπει.
Ένας φίλος του πατέρα του του βρήκε δουλειά στον εκδοτικό οίκο Ασέτ, στον οποίο αργότερα έγινε διευθυντής.
ΤΟ ΕΡΓΟ
Μετά το πρώτο σημαντικό μυθιστόρημά του, την Τερέζ Ρακέν , ξεκίνησε τη σειρά με τίτλο: Οι Ρουγκόν-Μακάρ.
Στην αρχή η κριτική, ακαδημαϊκή και κοσμική αδιαφόρησε γι αυτόν. Κάποιοι από τους αποδέκτες του έργου του, ακόμα και της ίδιας μ’ αυτόν ιδεολογίας τον θεώρησαν ενοχλητικό. Σ’ αυτό συνέτεινε και η γενναία στάση του στην υπόθεση Ντρέυφους με το πολύκροτο Κατηγορώ. Εξαίρεση στην αρνητική στάση της κριτικής αποτέλεσαν μερικοί επιφανείς συγγραφείς της εποχής του: Ζιντ, Μπαρμπύς, Τιμπωντέ, Χάινριχ Μαν.
«Η εκτίμηση πως ο Ζολά είναι μόνο θετικιστής θα ήταν ένα σοβαρό λάθος ανάγνωσης» ισχυρίζεται ο Ανρί Μιτεράν, ένας από τους πλέον σοβαρούς και υποστηρικτικούς μελετητές του στον 20ο αιώνα. Φυσικά και δεν ήταν μια μονοδιάστατη προσωπικότητα ο Ζολά και σαν άνθρωπος και σαν συγγραφέας. Ήταν αντίθετα πολλά και συγχρόνως αντιφατικά πράγματα κι όχι απλώς ένας δογματικός: ορθολογιστής και μυστικιστής, σκεπτικιστής, τραγικός και καρναβαλικός. Άνθρωπος γειωμένος στην πραγματικότητα αλλά και γοητευμένος από τον μύθο. Στον Ζολά τη γνώση την τροφοδοτεί το φαντασιακό.
«Αν σταδιοδρομήσω σαν λογοτέχνης», δήλωνε ο ίδιος «θα πορευθώ ακολουθώντας το δικό μου απόφθεγμα: όλα ή τίποτα».
«Η ήπειρος Ζολά», λέει ο Α. Μιτεράν αναδύεται μέσα από την οργανωμένη ομίχλη και σιωπή», όχι όμως λίγο πριν ή λίγο μετά το θάνατό του, αλλά μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άρχισε να εκδημοκρατίζεται η κοινωνία και οι κρατικές δομές.
Γυρίζοντας από το εξοχικό του, όπου είχε περάσει το καλοκαίρι, πεθαίνει από ασφυξία στο διαμέρισμά του στο Παρίσι στις 29 Σεπτεμβρίου του 1902, σε ηλικία 62 ετών.
Δεν διευκρινίστηκε ποτέ αν ο θάνατός του ήταν τυχαίο ατύχημα ή προμελετημένο.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ:
