Ο καλύτερος φίλος μου εξακολουθεί να είναι ο κάλαθος των αχρήστων
Ρ. Γκρ.
Πολυσχιδέστατος. Πολυμαθής. Πολυγραφότατος. Πολύτεκνος.
Χωρίς υπερβολή το ποσοτικό επίρρημα πολύ ταιριάζει άριστα στον Ρόμπερτ Γκρέηβς [1895- 1985]. Ωστόσο και η άριστη ποιότητα του έργου του ισορροπεί το ποσοτικό στοιχείο.
Αλλά ας επιστέψουμε στην ποσοτική πλευρά του Γκρέηβς απαριθμώντας τις ιδιότητές του:
Ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ιστορικός, βιογράφος, μεταφραστής, κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου, με πλήθος έργων στο ενεργητικό του.
Ο γεννημένος στο Γουίμπλεντον Ρόμπερτ Ράνκε Γκρέηβς γαλουχήθηκε σε περιβάλλον διανοουμένων, ιστορικών, καλλιτεχνών και λογίων. Ο πατέρας του υπήρξε σημαντικός ποιητής της ιρλανδικής αναγέννησης. Τα ποιήματα του οποίου θαύμαζε, περισσότερο και από τα δικά του, ο πολλά υποσχόμενος νεαρός. Η μητέρα του Αμαλία φον Ράνκε ήταν ανιψιά του περίφημου ιστορικού του 19ου αιώνα Λέοπολντ φον Ράνκε. Ωστόσο παρά τις επιρροές και την κατεύθυνση που επιχείρησαν να του δώσουν αυτός αντιστάθηκε στις παραδοσιακές δομές κρατώντας μόνο τα στοιχεία που τον αντιπροσώπευαν.
Τελειώνοντας τις γυμνασιακές του σπουδές κατατάχθηκε ως εθελοντής στο πυροβολικό. Είχε ξεσπάσει ύστερα από δεκαετίες ειρήνης ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος [ο Μεγάλος πόλεμος όπως αρχικά είχε αποκληθεί] που θα άλλαζε τα πάντα παρασύροντας στη διάλυση ισχυρές αυτοκρατορίες, άναψε τη φωτιά εμφυλίων πολέμων, εξεγέρσεων και επαναστάσεων, έφερε στο προσκήνιο νέες ιδεολογίες γκρεμίζοντας είδωλα και προκαταλήψεις, αλλά και εκτοπίζοντας από τα βάθρα τους τον κοινοβουλευτισμό, τον φιλελευθερισμό, τον ουμανισμό, την μετριοπάθεια ανοίγοντας δρόμο στον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό που συγκρούστηκε με το σοσιαλισμό.
Όταν ο Ρόμπερτ αποστρατεύθηκε φοίτησε στην Οξφόρδη όπου αργότερα δίδαξε ποίηση. Ο κόσμος που γνώρισε τα πρώτα δεκαεννέα χρόνια της ζωής του πριν συμβεί η λαίλαπα του πολέμου είχε αλλάξει πρόσωπο όταν γύρισε από το μέτωπο. Τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Αλλά ήταν πολύ νέος και κατάφερε να επιζήσει στη νέα Τάξη.
Τον κόσμο όπως τον έζησε πριν αλλά και στη διάρκεια της προσωπικής του εμπλοκής στις πολεμικές επιχειρήσεις των χαρακωμάτων που σημάδεψαν τη νεότητά του περιγράφει τριαντάχρονος πια με αφηγηματική άνεση στο συναρπαστικό χρονικό Αποχαιρετισμός σε όλα αυτά που δημοσίευσε το 1929 και το επεξεργάστηκε ξανά το 1957 δίνοντας μεγαλύτερη ένταση στο αντιπολεμικό πνεύμα που το διαπερνά. Αυτή η αριστοτεχνική εξομολογητική νεανική αυτοβιογραφία που διαβάζεται σαν μυθιστόρημα ξεκινά από τις αναμνήσεις από τις παιδικές διακοπές στο σπίτι του παππού του στη Γερμανία όπως και στο οικογενειακό εξοχικό στην Ουαλία καθώς και από τη μαθητική ζωή στην Αγγλία των πρώτων χρόνων του 20ου αιώνα.
Ο Ρόμπερτ Ράνκε Γκρέηβς ισχυρίζεται πως θυμάται την παρέλαση «καταστόλιστων αμαξιών και άλλων οχημάτων που έγινε το 1897 [όταν δηλαδή ήταν μόλις 2 ετών] για να γιορταστεί το αδαμάντινο ιωβηλαίο της Βασίλισσας Βικτωρίας το οποίο παρακολούθησα ευλαβικά από το παράθυρο του σπιτιού μας στο Γουίμπλεντον».
Ένα δεύτερο πράγμα που θυμάται καθώς λέει στην αυτοβιογραφία του είναι «ο ανυπολόγιστος τρόμος που ένιωσα μπρος σένα εντοιχισμένο ντουλάπι το οποίο κατά σύμπτωση είχε μείνει ανοιχτό και ήταν γεμάτο ως επάνω με χοντρούς τόμους με τα έργα του Σαίξπηρ». Ο πατέρας του είχε δημιουργήσει έναν όμιλο μελέτης έργων του μεγάλου ελισαβετιανού ποιητή. Παρ’ όλο το ‘θεάρεστο’ έργο που επιτελούσε εκείνο το ντουλάπι εκείνος και αργότερα ένιωθε την ίδια απέχθεια γι αυτό, αλλά και μια καχυποψία για τους καλεσμένους που συγκεντρώνονταν στο σαλόνι τους.
Ο Γκρέηβς τραυματίστηκε σοβαρά στην πολύνεκρη μάχη του Σομ αλλά κατάφερε να αποθεραπευτεί και να επιστρέψει στο στρατό αλλά κρίθηκε ακατάλληλος για τα χαρακώματα.
Αυτός ο παρ’ ολίγον θανάσιμος τραυματισμός στάθηκε η αφορμή να αναθεωρήσει ριζικά την αντίληψή του για τον εαυτό του και τον κόσμο. Για να διατηρήσει την ψυχική και πνευματική του ισορροπία συνέχισε να γράφει ποίηση που συγκέντρωσε σε δέκα τόμους. Απόσταγμα των δεκαετιών ’20 και ’30 αυτοί οι τόμοι περιέχουν μια ποίηση προσωπική μελαγχολική, αντιπολεμική, ακραία σαρκαστική που διαπνέεται από έναν πικρό λυρισμό. Μαζί με τον Έλιοτ, τον Γέητς, τον Ώντεν και τον Ντύλαν Τόμας θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ου αιώνα.
Αγαπώ τα’ αστέρια, κι ιδιαίτερα τη Μεγάλη Άρκτο
Και την Πούλια, κι ένα που μοιάζει σαν διαμαντένιο δαχτυλίδι,
Μα μισώ το Φεγγάρι και το τρομαχτικό πετρώδες βλέμμα του,
Και ξέρω πως κάποια μέρα θα μου φέρει το μήνυμα του θανάτου.
[ μτφρ. Σπύρος Μακρής]
Κι όταν πια ο παλιός κόσμος κι οι αξίες του κατέρρευσαν ακολούθησε το κίνημα Ειρήνης και την Οκτωβριανή Επανάσταση που συνάρπαζαν τις ελεύθερες συνειδήσεις των σκεπτόμενων ανθρώπων.
Υπήρξε συνομιλητής του Μπέρτραντ Ράσσελ, φίλος και συμπολεμιστής του Ζίγκφριντ Σασούν, τον οποίο έσωσε από το εκτελεστικό απόσπασμα εξαιτίας ενός ειρηνιστικού μηνύματος που είχε υπογράψει και του μεγάλου μυθιστοριογράφου Τόμας Χάρντυ. Γνώρισε τον περιώνυμο Τ. Ε. Λώρενς, τον Χάξλεϋ, τον Κλάιβ Μπελ και τον Λίτον Στράτσεϋ από τον κύκλο του Μπλούσμπερη, τον τεχνοκριτικό και σοσιαλιστή Χέρμπερτ Ρηντ και άλλους.
Ο πρώτος γάμος του τον βοήθησε στην προσπάθειά του να βρει την ψυχική του ισορροπία και του χάρισε τέσσερα παιδιά. Αλλά όπως ο ίδιος αφηγείται στις τελευταίες σελίδες του Αποχαιρετισμού: «Η Νάνσυ κι εγώ ανταλλάξαμε ασυγχώρητες κουβέντες και τελικά χωρίσαμε στις 6 Μαΐου του 1929. Εκείνη φυσικά επέμεινε να κρατήσει τα παιδιά. Έτσι έφυγα στο εξωτερικό αποφασισμένος να μην ξαναγυρίσω στην Αγγλία». Απόφαση που τελικά δεν τήρησε. Αν και έζησε πολλά χρόνια της ζωής του στην Μαγιόρκα όπου και πέθανε το 1985. Ο δεύτερος γάμος του του χάρισε τη δεύτερη τετράδα παιδιών.
Την πρώτη σύζυγό του γνώρισε από τον αδελφό της γνωστό ζωγράφο Μπεν Νίκολσον πριν αποστρατευθεί το 1917 και παντρεύτηκαν το επόμενο έτος. «Εκείνη ήταν μόλις δεκαοχτώ κι εγώ είκοσι δύο ετών». Κι οι δυο σιχαίνονταν τις θρησκευτικές τελετές που είχαν επινοηθεί για να ενώνουν τους ανθρώπους κι η Νάνσυ ακραία φεμινίστρια επιπλέον, έλεγε: «Ο θεός είναι άνθρωπος και γι αυτό κι είναι τόσο διεφθαρμένος».
Όπως είναι φυσικό ο Γκρέηβς έγινε ευρύτατα γνωστός με τα ιστορικά του μυθιστορήματα Εγώ, ο Κλαύδιος, Κλαύδιος ο θεός [1934] και Κόμης Βελισάριος[1938]. Ήταν όμως και αναγνωρισμένος ποιητής και επιτυχημένος μεταφραστής κλασικών έργων και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ερμηνεία ευρωπαϊκών και εβραϊκών μύθων (The White Goddess, The Greek Myths[1955], Hebrew Myths[1963]). Εξέδωσε έργα Αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων συνεργαζόμενος με πολλούς εκδοτικούς οίκους.
Η Λευκή Θεά, ιστορική γραμματική του ποιητικού μύθου εκδόθηκε ύστερα από πολλές εκδοτικές περιπέτειες το 1948, χάρις στον Έλιοτ που ήταν σύμβουλος του εκδοτικού οίκου Faber and Faber. Πρόκειται για βιβλίο ιδιόρρυθμο και πρωτότυπο που ερευνά τους εσωτερικούς συσχετισμούς και τις ταυτίσεις των πρωτόγονων γυναικείων μύθων και τις λατρείες γυναικείων θεοτήτων στην εποχή της μητριαρχίας, το οποίο ξάφνιασε την επιστημονική κοινότητα εξαιτίας της πρωτοτυπίας του.
Το τεράστιο έργο του Γκρέηβς πάντως εκτείνεται σε 140 τόμους χωρίς να έχει ακόμα ολοκληρωθεί η έκδοσή του.
