Έχουν περάσει 44 χρόνια από τότε που πρωτοεμφανίστηκε το όνομα μου στη διανομή επαγγελματικής θεατρικής παράστασης στο φεστιβάλ «I Greci: Nostri Contemporanei?» της Φλωρεντίας, (24 Απριλίου-13 Μαΐου, 1979).
Η Αθήνα έχει γεμίσει θέατρα, στις διαφημίσεις των παραστάσεων είναι πολύ συνηθισμένο το “sold out”, έχουν εισβάλει στα διαφημιστικά σποτ διακοσμητικά επίθετα, που κάποτε χρησιμοποιούσε η επαινετική κριτική, τώρα ο ίδιος ο παραγωγός στα δελτία τύπου, που αρκετές φορές δημοσιεύονται ως ρεπορτάζ, αυτοδιαφημίζει το προϊόν του, το Θέατρο δείχνει ευχαριστημένο από την προσέλευση του κοινού, αλλά… πού είναι εκείνο το χαμένο αίσθημα, ότι εδώ κάτι γίνεται, αυτή η πρόβα θα έχει ένα αύριο, αυτή η παράσταση είναι ένα σκαλοπάτι σε μια πορεία ανόδου, που εμπνέει νέους καλλιτέχνες, να στρατευτούν, που έχει το κοινό συνένοχο και όχι απέναντι, ένα κοινό που ανήκει στην παράσταση και δεν έρχεται απλώς να παρακολουθήσει το θέαμα;
Ένας από τους λόγους, που θέλω να διασωθούν τα τεκμήρια του θεατρικού παρελθόντος μας, είναι για να μη χαθεί η δυνατότητα των αναρωτήσεων της προηγούμενης παραγράφου. Είναι ακριβώς ο ίδιος λόγος, που η αντίδραση, σε αυτή τη δυνατότητα, αδιαφορεί, αντιμάχεται και πολλές φορές αγωνίζεται να εξαλειφθούν τα τεκμήρια, ότι κάποτε σ’ αυτόν τον τόπο υπήρξε ένα θέατρο που στέκονταν ισάξιο, δίπλα στην παγκόσμια πρωτοπορία του θεάτρου.
Σε δύο τόμους-προγράμματα, του Φεστιβάλ της Φλωρεντίας και του Θεάτρου των Εθνών, ο “Οιδίπους Τύραννος” και η “Ειρήνη” του Κουν, ανάμεσα στα ευρωπαϊκά θέατρα που έγιναν τα πρότυπα, για την μετά από είκοσι χρόνια ελληνική «πρωτοπορία», την οποία αναμασά το θέατρό μας είκοσι χρόνια τώρα.
Η εισαγωγή τρόπων και κανόνων από το εξωτερικό είναι φυσική και απαραίτητη, αλλά είναι εξ ίσου απαραίτητη και η προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και ιστορικότητα, όπως έκανε π.χ. η γενιά του ’30, στην οποία ανήκε και ο Κάρολος Κουν.
Υπήρξε στην Ελλάδα Τέχνη, που συνομιλούσε με την παγκόσμια, ισάξια και αναγνωρισμένη. Υπήρξαν πρωτότυποι και πρωτοπόροι καλλιτέχνες, που δημιούργησαν «σχολή».
Η πολυδιαφημισμένη παγκοσμιοποίηση, στον τομέα της οικονομίας, κατάφερε να παγκοσμιοποιήσει την κυκλοφορία και την απόκρυψη του χρήματος, αλλά στον τομέα του θεάτρου πολύ ολίγα απέδωσε. Αντίθετα, στη μουσική, οι προσωπικές αναζητήσεις έχουν θαυμαστά αποτελέσματα. Στο Θέατρο δεν υπήρξε και πολύ μεγάλη επικοινωνία μεταξύ των εθνικών πολιτισμών, παρά μόνο με τα γνωστά κέντρα. Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο ή Νέα Υόρκη και οι «προαιώνιες» ανταλλαγές κυρίως των εμπορικών πολιτιστικών προϊόντων.
Στη χώρα μας, αυτό που ήρθε, ή πήραμε από το παγκόσμιο θέατρο, ήταν αντιγραφές, κυρίως της όψης, από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπου ταξίδεψαν οι εγχώριοι σκηνοθέτες και εφάρμοσαν σε παραστάσεις τους, ερήμην του κειμένου του συγγραφέα. Και όταν η επιβολή της οπτικής εκδοχής δεν άντεχε, προσάρμοσαν το κείμενο στη «άποψη» ή πρόσθεσαν δικά τους εμβόλιμα από άλλους συγγραφείς, για να δικαιολογήσουν τη σκηνογραφία. Άφησαν όμως, να φαίνεται ως δραματουργός ο αρχικός συγγραφέας, για να έρθει το κοινό να πληρώσει το εισιτήριο.
Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Γιατί είναι θλιβερή η επιδεινούμενη απαξίωση των Αξιών αυτού του τόπου, η απουσία μιας σκέψης, να παραδοθούν στο μέλλον τα θεμέλια του παρόντος και κυρίως η άρνηση των σύγχρονων δημιουργών να χτίσουν θεμέλια για μια επόμενη γενιά, που έτσι κι αλλιώς θα έρθει, αλλά θα χτίσει στα θεμέλια, που της προετοιμάζει ένας πολιτισμός της προσωπικής ευθύνης.
Τα “σύνολα” δυστυχώς απουσιάζουν από τις επερχόμενες προοπτικές.
Φωτογραφίες από το βιβλίο-πρόγραμμα του Φεστιβάλ της Φλωρεντίας. Οι σελίδες του Θεάτρου Τέχνης και μια επιλογή από άλλες παραστάσεις, που αντιγράφηκαν από εγχώριους σκηνοθέτες… Μια σύγκριση με σημερινές “μοντέρνες” απόψεις και όψεις του αρχαίου δράματος, είναι νομίζω υπέρ του “παλαιού”.
Οι παραστάσεις, που εμφανίζονται στις φωτογραφίες, όπως αναφέρονται στο έντυπο πρόγραμμα:
- Sofocle: EDIPO RE, Greek Art Theatre di Atene (GRECIA),
- Aristofane: LA PACE, Greek Art Theatre di Atene (GRECIA),
- Heiner Miiller: FILOTTETE, Deutsches Theater di Berlino (D.D.R.),
- Sofocle / Holderlin: ANTIGONE, Schauspiel di Francoforte (R.F.T.),
- Hugo von Hofmannsthal: ELEKTRA, Teatro Stabile di Bolzano (ITALIA),
- Euripide: IL CICLOPE, Schauspiel di Colonia (R.F.T.),
- Seneca: EDIPO, Centro Teatrale Bresciano, Compagnia della Loggetta, Teatro Regionale Toscano, Comune di Firenze (ITALIA),
- Salvador Espriu: FEDRA un’ altra Fedra, per favore, Companyia Nuria Espert di Barcellona (SPAGNA),
- Spazio traumatico e drammaturgia di Rostagno, I RESTI DI FRINICO, Cfr. (ITALIA),
- Giorgio de Chirico: EBDOMERO, Il Carrozzone (ITALIA).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι συντελεστές των παραστάσεων του Θεάτρου Τέχνης, στην περιοδεία του 1979:
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ: Ειρήνη
Μετάφραση: Κώστας Βάρναλης, Σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν Σκηνικά-Κοστούμια: Διονύσης Φωτόπουλος, Μουσική: Χρήστος Λεοντής, Φωτισμοί: Μίμης Κουγιουμτζής, Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Αρμένης
ΤΡΥΓΑΙΟΣ: Γιώργος Λαζάνης, ΕΡΜΗΣ, ΔΟΥΛΟΣ Α’: Γιώργος Αρμένης, ΔΟΥΛΟΣ Β’: Χρήστος Νίνης, ΚΟΡΕΣ ΤΡΥΓΑΙΟΥ: Γιάννης Δεγαΐτης, Γιάννης Ρήγας, Δημήτρης Οικονόμου,
Ανδρέας Γαλανόπουλος, Φώτης Ρερνιέρης, Βασίλης Βασιλάκης, ΠΟΛΕΜΟΣ: Κώστας Τσαπέκος, ΚΥΔΟΙΜΟΣ: Κώστας Χαλκιάς, ΟΠΩΡΑ: Φώτης Ρερνιέρης, ΘΕΩΡΙΑ: Δημήτρης Οικονόμου, ΧΡΗΣΜΟΛΟΓΟΙ: Βάσος Ανδρονίδης, Γιάννης Μόρτζος, Αντώνης Θεοδωρακόπουλος, Γιάννης Δεγαΐτης, Περικλής Μουστάκης, Λέανδρος Παναγιωτίδης, ΔΡΕΠΑΝΟΥΡΓΟΣ: Παντελής Παπαδόπουλος, ΟΠΛΩΝ ΚΑΠΗΛΟΙ: Βάσος Ανδρονίδης, Γιάννης Μόρτζος, Λέανδρος Παναγιωτίδης, Κώστας Τσαπέκος, Γιάννης Δεγαΐτης,, ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΛΑΜΑΧΟΥ: Ανδρέας Γαλανόπουλος
Χορός: ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΒΑΣΗ: Μίμης Κουγιουμτζής, ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ: Κώστας Χαλκιάς, Ανδρέας Γαλανόπουλος, Γιάννης Ρήγας, Χρήστος Νίνης, Γ. Καρατζογιάννης, Β. Κυριαζής, Ν. Αλεξίου, ΧΟΡΟΣ: Λ. Παναγιωτίδης, Π. Μουστάκης, Δ. Οικονόμου, Π. Παπαδόπουλος, Κ. Βάντζος, Φ. Ρενιέρης, Β. Βασιλάκης, Γ. Κρανάς, Γ. Χατζηγιάννης, Κ. Καπελώνης, Τ. Παπαματθαίου, Τ. Βασιλείου.
ΣΟΦΟΚΛΗ: Οιδίπους Τύραννος
Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης, Σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν, Σκηνικά-Κοστούμια: Διονύσης Φωτόπουλος, Μουσική: Γιάννης Χρήστου, Φωτισμοί: Μίμης Κουγιουμτζής, Κινησιακή επιμέλεια Χορού: Γιώργος Αρμένης
ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Γιώργος Λαζάνης, ΚΡΕΩΝ: Μίμης Κουγιουμτζής, ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ: Βάσος Ανδρονίδης, ΙΟΚΑΣΤΗ: Ρένη Πιττακή, ΑΓΓΕΛΟΣ: Γιάννης Μόρτζος, ΘΕΡΑΠΩΝ: Γιώργος Αρμένης
ΕΞΑΓΓΕΛΟΣ, ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ: Αντώνης Θεοδωρακόπουλος
ΙΕΡΕΙΣ, ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ: Κώστας Τσαπέκος, Στέφανος Κυριακίδης, Γιάννης Δεγαΐτης, Λέανδρος Παναγιωτίδης, ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ: Γιάννης Ρήγας, Γιάννης Καρατζογιάννης, Νίκος Αλεξίου, Βαρνάβας Κυριαζής, ΧΟΡΟΣ: Κ. Χαλκιάς, Χ. Νίνης, Π. Παπαδόπουλος, Φ. Ρενιέρης, Κ. Βάντζος, Β. Βασιλάκης, Γ. Κρανάς, ΛΑΟΣ: Α. Σαντοριναίου, Π. Μουστάκης, Α. Γαλανόπουλος, Α. Χαραλαμποπούλου, Τ. Σαμπάνη, Γ. Χατζηγιάννης, Κ. Καπελώνης, Τ. Παπαματθαίου, Τ. Βασιλείου, Γ. Κουρκουμέλης
[Συνεχίζεται, (στο επόμενο) με στοιχεία από το Φεστιβάλ των Εθνών, στο Αμβούργο.]
KZK / 8.12.2023
