Το ανεκπλήρωτο μέσα στον χρόνο και η φιλαρέσκεια της ελπίδας
Τελειώνοντας την ανάγνωση της ποιητικής συλλογής της Φραγκίσκης Σταυράκη, δύο κέντρα μού έκαναν εντύπωση: Το ύφος και ο ρυθμός.
Σχετικά με το ύφος, εντυπωσιάζει η λιτή, καθαρή έκφραση. Χαμηλόφωνη μελαγχολία και λυρισμός, φέρνουν κοντά στο κλίμα του ύστερου εξπρεσιονισμού. Έτσι, η φύση ενώνεται συχνά με τα συναισθήματα των ανθρώπων, και τα απεικονίζει.
Κι όταν η αγάπη γίνεται λυγμός/ κάποιο αστέρι σίγουρα πεθαίνει/ και κάποια άνοιξη διστάζει να ’ρθει.// Και πώς δεν σου ταιριάζει ο χειμώνας… («Ερωτικά», σ. 34)
Η μελαγχολική διάθεση εμφανίζεται εντονότερη στα πρώτα ποιήματα:
Μα πού έφταιξες;/ Ποιο τίμημα πληρώνεις,/ποιον φθόνο/ κι έγνοια δεν σ’ έχει ο ουρανός;/ Κι ούτε τραγούδι η ανατολή.// Τόσο μικρός ο κόσμος/ τόσο αφιλόξενος…
(«Απορίες», σ. 15)
Καθώς προχωράει η συλλογή, η μελαγχολία υποχωρεί, με τον λυρισμό να παραμένει σταθερή υπόκρουση. Έστω και με κάποιες αυταπάτες και με την απαραίτητα στοχαστική επίγνωση. Που βοηθάει το ποιητικό υποκείμενο στον προβληματισμό του για τα ανθρώπινα.
Λίγη αυταπάτη/ έστω και με αινίγματα,/ μες σε μια νιότη αναλφάβητη/ που εξετάζει τις αιτίες των πραγμάτων/ […] Εξάλλου και η ζωή χωρίς εμάς θα συνεχίσει. («Λίγη αυταπάτη», σ. 14)
Η σιωπή των βράχων, η αλμύρα που διαποτίζει την πλήξη αλλά και τον έρωτα, το ανέφικτο και το ανεκπλήρωτο μέσα στον χρόνο. Κι από την άλλη, το απρόοπτο, οι ανατροπές, η πορεία μέσα στον χρόνο, η μνήμη, η φιλαρέσκεια της ελπίδας. Το ποιητικό υποκείμενο γνωρίζει ότι μέσα από τέτοια σκαμπανεβάσματα, στην καθημερινότητα, στη ζωή γενικά αλλά και στον ψυχισμό, θα πρέπει να πορευτεί. Γιατί έτσι συμβαίνει, είναι η συνειδητοποίηση μιας πραγματικότητας που πρέπει να γίνει αποδεκτή, για να μπορέσει ίσως να μεταβληθεί, στο μέτρο του δυνατού. Και ένα όχημα αντίστασης είναι το όνειρο, με τη διαφυγή σε καταστάσεις ευνοϊκότερες, σε ημέρες ηρεμίας χωρίς πόνο, στην ομορφιά και στην ηδονή των αρωμάτων.
Τ’ αρώματα πάντα μου άρεσαν/ και με ταξίδευαν/ γιατί είχαν στιγμιότυπα λέει το ποιητικό υποκείμενο («Όλο πορεύομαι», σ. 37). Γνωρίζοντας ωστόσο ότι τα αρώματα που κρύβουν στιγμιότυπα έχουν να αντιμετωπίσουν την αντίθεση, με την αμφιταλάντευση των συναισθημάτων.
Μα πόση λύπη στη μορφή των λουλουδιών/ κι ας λένε έχουν τρυφερότητα./ Πεθαίνουν γρήγορα…/ δεν προλαβαίνουν ν’ αγαπήσουν/ και ν’ αγαπηθούν. (ό.π., σ. 37)
Το ποιητικό υποκείμενο παίζει με τη λέξη Υποτακτική στο ομώνυμο ποίημα, με την έγκλιση του ρήματος που σημαίνει επιθυμία αλλά και συμμόρφωση, καθώς και με την έννοια της λέξης γενικότερα. Από τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματα της συλλογής, εκφράζει με τρόπο λιτό και επιγραμματικό την αντίθεση σε μια πραγματικότητα που υπομένει αλλά δεν αποδέχεται.
Στην Υποτακτική πώς βρέθηκα…/ Κι είναι η έγκλιση/ που πάντα μισούσα.// Κι εγώ που νόμιζα πως ήξερα Γραμματική… («Η Υποτακτική», σ. 19)
Κομβικό θεωρώ το ποίημα «Όλα εγγύς», ομότιτλο με τη συλλογή. Το ποιητικό υποκείμενο, αντιμέτωπο με μια πραγματικότητα δυσβάσταχτη, εστιάζει στον χρόνο, με έμφαση στον παρελθοντικό χρόνο που προεκτείνεται στο παρόν και συχνά το ακυρώνει. Όλα έρχονται πιο κοντά, εγγύτερα, οι νίκες και οι ήττες που συχνά δεν μπορούν να διακριθούν, το ασαφές που μπλέκεται με το συγκεκριμένο. Μικρές καθημερινές ενέργειες που μετατρέπονται σε ουτοπία, αποτυχημένες ερμηνείες του παράλογου. Ο χρόνος μπερδεύεται, το μη βιωμένο γίνεται βίωμα, το μακρινό απτό. Το απείκασμα του μακρινού ως κοντινού δεν εξευμενίζεται παρά με τη νοσταλγία συγκεκριμένων καταστάσεων που σίγουρα καταγράφηκαν ως μνήμες.
Κι όμως είναι εδώ,/ είναι εδώ και σε καθοδηγεί/ κι εκεί που σταματούν τα τραίνα/ κι εκεί που τρέχει η ζωή/ κι εκεί που πας να ζωγραφίσεις/ κι εκεί που πας να ερμηνεύσεις το παράλογο/ και το ασαφές να κάνεις πιο συγκεκριμένο/ κι εκεί που πας να το εξευμενίσεις/ με μια νοσταλγία. («Όλα εγγύς», σ. 41)
Με την ίδια οπτική, στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, το ποιητικό υποκείμενο συμβουλεύει έναν υποθετικό συνομιλητή-αναγνώστη, ή πιθανότατα ανοίγει έναν διάλογο με τον εαυτό του, για έναν κόσμο διαφορετικό, μια ουτοπία-ευτοπία, για να βρει «έναν άλλο κόσμο που ξέρει από επιείκεια», όπου θα μπορεί να ζήσει ζεστά και ανθρώπινα. Αν όλα εγγύς, τότε ίσως και η ουτοπία.
Βρες ένα άλλο σύμπαν που δεν ξέρει από γήινα/ που δεν γνωρίζει από καημό/ ούτε και από απονιά./ Βρες μια γωνιά κι εκεί να ξαποστάσεις… («Βρες έναν άλλο κόσμο», σ. 43)
Με το ποιητικό ύφος συνδυάζεται εξαιρετικά ο εσωτερικός ρυθμός των ποιημάτων. Μέσα στον ελεύθερο στίχο, διαβάζω συχνά μέτρα, ιάμβους. Έντονη η μουσικότητα. Ο ρυθμός είναι στην ουσία συστατικό και του ύφους. Μέσα από την εσωτερική αρμονία αναδεικνύεται εντονότερα η μελαγχολική διάθεση και ο λυρισμός, η ατμόσφαιρα ενός εξπρεσιονιστικού κλίματος εντέλει.
Οι λέξεις που επιλέγει η Φραγκίσκη Σταυράκη είναι προσεχτικά επιλεγμένες, χωρίς να είναι εξεζητημένες. Η γλωσσική έκφραση καθαρή, σύμβολα που γίνονται εύκολα κατανοητά συνιστούν ένα διακριτό ύφος και μια φωνή η οποία μπορεί να δώσει ενδιαφέροντα ποιητικά φανερώματα για σημαντικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης.
