Μια Χριστουγεννιάτικη ιστορία του Λεονίντ Αντρέγιεφ με τίτλο  « ΤΟ ΓΕΛΙΟ».

Το γέλιο και το κλάμα, δύο σπασμοί των μυών, εκδηλώσεις και οι δύο της ανθρώπινης ψυχής, διαμετρικά αντίθετων συναισθημάτων, κάποτε δύσκολα ξεχωρίζουν, καθώς τις ανθρώπινες συμπεριφορές τις χωρίζουν αδιόρατες συνοριακές γραμμές. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι άλλωστε έλεγαν πως το γέλιο και το κλάμα είναι δεμένα μαζί σε έναν κοινό σάκο. Εξαρτάται από ποια πλευρά θα τα αδράξεις.  Στο παρακάτω διήγημα του Λεονίντ Αντρέγιεφ, το χαρούμενο γέλιο του νεαρού ήρωα, αποτέλεσμα μιας αστείας μεταμφίεσης την ημέρα των Χριστουγέννων του μακρινού 1901, μετατρέπεται σε πικρό κλάμα απογοήτευσης, μετά από την  απάνθρωπα σκληρή συμπεριφορά της γυναίκας που ερωτεύτηκε.

ΤΟ ΓΕΛΙΟ 

Στις έξι και μισή, ήμουν σίγουρος ότι θα ερχόταν και ήμουν χαρούμενα απελπισμένος. Το παλτό μου ήταν κρεμασμένο σε έναν πάνω γάντζο και φούσκωνε από τον κρύο αέρα, αλλά δεν ένιωθα το κρύο. Το κεφάλι μου είχε μια περήφανη κλίση  προς τα πίσω και το μαθητικό μου κασκέτο, γερμένο εντελώς στο πίσω μέρος του κεφαλιού μου. Η ματιά μου προς τους άντρες  φανέρωνε πατρονάρισμα και τόλμη, προς τις γυναίκες – πρόκληση και στοργή: αν και, επι τέσσερις μέρες, αγαπούσα μόνο αυτήν, ήμουν τόσο νέος και η καρδιά μου ήταν τόσο ανοιχτή που δεν μπορούσα να μείνω εντελώς αδιάφορος και για τις άλλες γυναίκες. Και τα βήματά μου ήταν γρήγορα, τολμηρά, φτερωτά.

Στις επτά παρά τέταρτο, το παλτό μου ήταν κουμπωμένο με δύο κουμπιά και κοιτούσα μόνο τις γυναίκες, αλλά χωρίς πρόκληση ή στοργή, μάλλον με ενόχληση. Χρειαζόμουν μόνο μια γυναίκα – οι υπόλοιπες θα μπορούσαν να πάνε στον διάολο: μόνο με εμπόδιζαν και, με τη φανταστική τους ομοιότητα μαζί της, έδιναν στις κινήσεις μου αβεβαιότητα και έντονη αστάθεια.

Στις επτά παρα πέντε ζεσταινόμουν.

Στις επτά παρα δύο λεπτά κρύωνα.

Στις επτά ακριβώς ήμουν σίγουρος ότι δεν θα ερχόταν.

Στις οκτώ και μισή ήμουν το πιο αξιολύπητο πλάσμα στον κόσμο. Το παλτό μου ήταν κουμπωμένο με όλα τα κουμπιά, ο γιακάς σηκωμένος, και το καπέλο τραβηγμένο κάτω από την μελανιασμένη μύτη μου. Τα μαλλιά στους κροτάφους, το μουστάκι και οι βλεφαρίδες μου άσπριζαν  από την παγωνιά και τα δόντια μου χτυπούσαν ελαφρά το ένα το άλλο. Κρίνοντας από την αστάθεια των βημάτων μου και την κάμψη της πλάτης μου, θα μπορούσαν να με πάρουν για κάποιον γέρο που ακόμα κρατιόταν κάπως και επέστρεφε από  επίσκεψη στο φτωχοκομείο.

Και όλα αυτά τα έκανε αυτή! Ω διάολε… όχι, δεν είναι σωστό: ίσως δεν την άφησαν να μπει, ή ήταν άρρωστη ή πέθανε. Πέθανε! – και εγώ φουρκίζομαι.

II

«Η Ευγενία Νικολάεβνα θα είναι εκεί σήμερα», μου είπε ένας φίλος, φοιτητής, χωρίς κανένα ιδιαίτερο λόγο: δεν μπορούσε να ξέρει ότι περίμενα την Ευγενία Νικολάεβνα στο κρύο από τις επτά έως τις οκτώ και μισή.

«Ά, έτσι!..» απάντησα σκεφτικός, αλλά η ψυχή μου πετάρισε: «Ό, διάολε …»

 Το «εκεί» – ήταν  μια βεγγέρα στους  Πολοζόφ. Οι Πολοζόφ είναι άνθρωποι που δεν έχω επισκεφτεί ποτέ. Σήμερα όμως θα είμαι εκεί.

– Κύριοι! – φώναξα εύθυμα. – Σήμερα είναι Χριστούγεννα. Σήμερα όλοι διασκεδάζουν – θα διασκεδάσουμε και εμείς.

– Μα πώς; – σχολίασε ο ένας με θλίψη.

– Μα πού; – συμπλήρωσε ο άλλος.

«Θα ντυθούμε  και θα πάμε σε όλες τις βεγγέρες», κατέληξα εγώ.

Και αυτοί, αυτοί οι αδιάφοροι άνθρωποι, άρχισαν πραγματικά να διασκεδάζουν. Φώναζαν, πηδούσαν και τραγουδούσαν. Με ευχαρίστησαν και μέτρησαν τα λεφτά τους. Και μισή ώρα αργότερα μαζέψαμε όλους τους μοναχικούς, όλους τους φοιτητές που  δεν ήξεραν τι να κάνουν  στην πόλη, και όταν μαζευτήκαμε,  δέκα διάβολοι που χοροπηδούσαν χαρούμενα, πήγαμε στο κομμωτήριο,- που διέθετε και στολές, και το γεμίσαμε με κρύο, νιάτα. και γέλιο.

Χρειαζόμουν κάτι σκοτεινό, όμορφο, με ένα άγγιγμα χαριτωμένης θλίψης, και ρώτησα:

– Δώστε μου τη στολή  Ισπανού ευγενή.

Μάλλον ήταν ένας πολύ ψηλός ευγενής, γιατί μέσα στη στολή  του εξαφανίστηκα εντελώς και ένιωθα απέραντη μοναξιά, σαν σε μια έρημη αίθουσα. Άφησα λοιπόν  το κοστούμι,  και ζήτησα κάτι άλλο.

– Θα ήθελες έναν κλόουν; Παρδαλό, με κουδουνάκια.

-Κλόουν! – Ούρλιαξα περιφρονητικά.

– Τότε, ληστή. Με καπέλο και στιλέτο.

Στιλέτο! – αυτό ταιριάζει στις προθέσεις μου. Δυστυχώς, ο ληστής, που μου έδωσε τη φορεσιά του, ήταν πολύ μικρός  σε ηλικία. Το πιθανότερο είναι ότι ήταν ένα κακομαθημένο αγόρι περίπου οκτώ ετών. Το καπέλο του δεν κάλυπτε το πίσω μέρος του κεφαλιού μου και έπρεπε να με βγάλουν από το βελούδινο παντελόνι του, σαν από παγίδα. Η σελίδα δεν ήταν καλή – ήταν καλυμμένη με κηλίδες, σαν τίγρη. Ο μοναχός είχε τρύπες.

-Τι κάνεις; Αργείς! – βιάζονταν οι ήδη ντυμένοι σύντροφοί μου.

Η μόνη φορεσιά που απέμεινε ήταν αυτή ενός ευγενούς Κινέζου.

– Ας πάρουμε τον  Κινέζο! — Κούνησα το χέρι μου, και μου έδωσαν τον Κινέζο. Ήταν ένας διάολος ξέρει τι! Δεν μιλάω καν για την ίδια τη στολή. Προσπερνάω τις ηλίθιες χρωματιστές μπότες που ήταν πολύ μικρές για μένα, μου έμπαιναν οι μισές, και το υπόλοιπο, το πιο σημαντικό μέρος τους, κόλλησε με τη μορφή δύο ακατανόητων εξαρτημάτων στις δύο πλευρές του ποδιού.  Δεν θα μιλήσω επίσης για το ροζ πτερύγιο που κάλυπτε το κεφάλι μου σαν περούκα και ήταν δεμένο με κλωστές στα αυτιά μου, με αποτέλεσμα τα τελευταία να σηκωθούν και να γίνουν σαν αυτά της νυχτερίδας.

Αλλά  η μάσκα!

Ήταν, αν μπορείς να το πεις έτσι, θα λέγαμε, μια αφηρημένη φυσιογνωμία. Είχε μύτη, μάτια και στόμα, εντάξει και στη θέση τους, αλλά δεν υπήρχε τίποτα ανθρώπινο πάνω της. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι τόσο ήρεμος ούτε στον τάφο. Δεν φανέρωνε ούτε λύπη, ούτε χαρά, ούτε έκπληξη – δεν εξέφραζε απολύτως τίποτα. Σε κοίταζε κατευθείαν και ήρεμα – και σε κυρίευε ασυγκράτητο γέλιο. Οι σύντροφοί μου κυλιόντουσαν στους καναπέδες από τα γέλια, έπεφταν εξαντλημένοι στις καρέκλες και κουνούσαν τα χέρια τους.

«Αυτή θα είναι η πιο πρωτότυπη μάσκα», είπαν.

Κόντευα να βάλω τα κλάματα, αλλά όταν κοιτάχτηκα στον καθρέφτη, με κυρίευσε και μένα το γέλιο. Ναι, αυτή θα ήταν η πιο πρωτότυπη μάσκα.

«Μην βγάλετε τις μάσκες σας σε καμία περίπτωση», συνεννοήθηκαν οι σύντροφοι στο δρόμο. – Ας δώσουμε τον λόγο μας.

– Τον λόγο μας ! Τον λόγο μας!..

III

Πραγματικά, ήταν η πιο πρωτότυπη μάσκα. Με ακολουθούσαν ολόκληρα πλήθη, με γύριζαν, με έσπρωχναν, με τσιμπούσαν -και όταν εξαντλημένος γύρισα θυμωμένος στους διώκτες μου- τους κυρίευσε ασυγκράτητο γέλιο. Σε όλη τη διαδρομή με περικύκλωσε και με συνέτριψε ένας βρυχηθμός από  σύννεφο γέλιου και χόρευα μαζί του, και δεν μπορούσα να ξεφύγω από αυτό το κύμα της τρελής διασκέδασης. Για λεπτά με συνέλαβε και εμένα: ούρλιαζα, τραγουδούσα, χόρευα και όλος ο κόσμος στριφογύριζε στα μάτια μου, σαν μεθυσμένος. Και πόσο μακριά μου ήταν αυτός ο κόσμος! Και πόσο μόνος ήμουν κάτω από αυτή τη μάσκα!

Τελικά με άφησαν ήσυχο. Με θυμό και φόβο, με θυμό και τρυφερότητα, την κοίταξα και είπα:

–  Εγώ είμαι.

Χοντρές βλεφαρίδες αργά και με έκπληξη σηκώθηκαν, μια ολόκληρη δέσμη μαύρων ακτίνων χύθηκε  πάνω μου – και γέλιο, κουδουνιστό, χαρούμενο, λαμπερό, σαν τον ανοιξιάτικο ήλιο, μου απάντησε.

– Ναι,  εγώ είμαι! – Επανέλαβα και χαμογέλασα. – Γιατί δεν ήρθατε σήμερα;

Εκείνη όμως γέλασε. Γέλασε χαρούμενα.

– Ήμουν  τόσο εξαντλημένος. Η καρδιά μου πόνεσε τόσο πολύ», ικέτευα για μια απάντηση.

Εκείνη όμως γέλασε. Η μαύρη λάμψη των ματιών της έσβησε και το χαμόγελό της έγινε πιο λαμπερό. Ήταν ο ήλιος, αλλά ήλιος καυτός, ανελέητος, σκληρός.

– Τι σας συμβαίνει;

– Εσείς είστε; – είπε συγκρατημένη. – Πόσο είστε… αστείος!

Οι ώμοι μου βούλιαξαν και το κεφάλι μου έπεσε, και υπήρχε τόση απελπισία στη στάση μου. Κι ενώ εκείνη, με ένα σβησμένο χαμόγελο στα χείλη της, κοίταζε τα νεαρά, χαρούμενα ζευγάρια που περνούσαν ορμητικά δίπλα μας, είπα:

– Είναι ντροπή να γελάτε. Μήπως δεν  νιώθετε ένα ζωντανό ταλαιπωρημένο πρόσωπο πίσω από την αστεία μάσκα μου – στο κάτω-κάτω, την έβαλα μόνο για να σας δω. Γιατί δεν ήρθατε;

Γρήγορα, με μια αντίρρηση στα γλυκά, χαμογελαστά χείλη της, γύρισε προς το μέρος μου – και ένα σκληρό γέλιο την κυρίευσε. Λαχανιασμένη, σχεδόν κλαίγοντας, καλύπτοντας το πρόσωπό της με ένα αρωματισμένο δαντελένιο μαντίλι, είπε με δυσκολία:

– Κοιτάξτε … τον εαυτό σας. Στον καθρέφτη από πίσω… Α, πώς είστε!..

Κουνώντας τα φρύδια μου, σφίγγοντας τα δόντια μου από τον πόνο, με ένα κρύο πρόσωπο από το οποίο είχε στραγγίσει το αίμα, κοιτάχτηκα στον καθρέφτη – μια ηλίθια ήρεμη, ακλόνητα αδιάφορη, απάνθρωπα ακίνητη φυσιογνωμία με κοιτούσε. Κι εγώ… γέλασα. Και με ένα γέλιο που δεν είχε κρυώσει ακόμα, αλλά ήδη με ένα τρέμουλο αυξανόμενου θυμού, με την τρέλα της απόγνωσης, μίλησα, σχεδόν φώναξα:

– Δεν επιτρέπεται να γελάτε!

Και όταν ησύχασε, συνέχισα να ψιθυρίζω για την αγάπη μου. Και δεν έχω μιλήσει ποτέ τόσο καλά, γιατί ποτέ δεν αγάπησα τόσο πολύ. Μίλησα για το μαρτύριο της αναμονής, για τα δηλητηριώδη δάκρυα της τρελής ζήλιας και λαχτάρας, για την ψυχή μου, όπου όλα ήταν αγάπη. Και είδα πώς, καθώς κατέβαιναν, οι βλεφαρίδες της έριχναν μια πυκνή σκιά στα χλωμά μάγουλα.

Είδα πώς η φλεγόμενη φωτιά έριξε μια κόκκινη λάμψη μέσα από τη ματ λευκότητά τους και πώς ολόκληρο το εύκαμπτο σώμα έγειρε χαλαρά προς το μέρος μου. Ήταν ντυμένη  θεά της νύχτας και, όλη μυστηριώδης, σαν στο σκοτάδι, ντυμένη με μαύρη δαντέλα, απαστράπτουσα από τα διαμάντια των αστεριών, ήταν όμορφη, σαν ένα ξεχασμένο όνειρο μακρινής παιδικής ηλικίας. Μιλούσα – και δάκρυα κυλούσαν  από τα μάτια μου και η καρδιά μου χτυπούσε από χαρά. Και είδα, είδα επιτέλους, πώς ένα γλυκό, αξιολύπητο χαμόγελο άνοιξε τα χείλη της και οι βλεφαρίδες της, που έτρεμαν, σηκώθηκαν. Σιγά σιγά, φοβισμένη, με ατέλειωτη εμπιστοσύνη, γύρισε το κεφάλι της προς το μέρος μου, και… τέτοιο γέλιο δεν έχω ξανακούσει!

«Όχι, όχι, δεν μπορώ…» σχεδόν βόγκηξε και, ρίχνοντας το κεφάλι της πίσω, ξέσπασε ξανά σε ένα ηχηρό καταρράκτη γέλιων.

Αχ, αν για μια στιγμή μου έδιναν ένα ανθρώπινο πρόσωπο! Δάγκωνα τα χείλη μου, δάκρυα κυλούσαν στο ζεστό πρόσωπό μου, κι εκείνη, αυτό το ηλίθιο πρόσωπο στο οποίο όλα ήταν σωστά, μύτη, μάτια και χείλη, κοίταζε με ακλόνητη αδιαφορία, τρομερή στον παραλογισμό της. Και όταν, έφευγα με τα χρωματιστά μου πόδια, ακουγόταν ακόμα για πολλή ώρα ένα κουδουνιστό γέλιο: σαν να έπεφτε ένα ασημένιο ρυάκι νερού από ένα τεράστιο ύψος και να έσπαγε σε έναν σκληρό βράχο με ένα χαρούμενο τραγούδι.

IV

Διαλυμένοι σε όλο τον νυσταγμένο δρόμο, ξυπνώντας τη σιωπή της νύχτας με χαρούμενες, ενθουσιασμένες φωνές, περπατήσαμε σπίτι και ο φίλος μου μου είπε:

– Είχες τεράστια επιτυχία. Δεν έχω δει ποτέ κανέναν να γελάει έτσι… Περίμενε, τι κάνεις; Γιατί σκίζεις τη μάσκα; Αδέρφια, τρελάθηκε! Κοιτάξτε, σκίζει το κουστούμι του! Κλαίει!

Ιανουάριος 1901

Υ.Γ. (μερικές παρατηρήσεις)

Η ιστορία αναφέρεται στο γέλιο, αλλά περιλαμβάνει και  κλάμα.

Είναι Χριστουγεννιάτικη μιας και αναφέρεται στα Χριστούγεννα του 1901

Επίσης επίκαιρη, αφού όλα όσα μας συμβαίνουν είναι για γέλια και για κλάματα.