Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Λεονίντ Αντρέγιεφ, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΣΑΤΑΝΑ, που έχω την χαρά να μεταφράζω και με έχει συνεπάρει :

…Ω, αν μπορούσες να μισήσεις! Αν δεν ήσουν τόσο φοβιτσιάρης και λιγόψυχος! Θα σε έπαιρνα μαζί μου, και θα έβλεπες τέτοια φωτιά, που θα έσβηνε για πάντα τα  άσχημα δάκρυά σου, θα καυτηρίαζε ολότελα τα δακρυσμένα σου όνειρα! Ακούς, πως τραγουδούν οι ανόητοι σε όλον τον κόσμο; Αυτοί γεμίζουν πυροβόλα. Ο έξυπνος δεν έχει παρα να φέρει φωτιά στο πρόγευμα, καταλαβαίνεις; Μπορείς ήρεμα να δεις, πως με ένα λεπτό χώρισμα, βρίσκονται δίπλα, ένα ευτυχισμένο μοσχαράκι και ένα πεινασμένο φίδι; Εγώ δεν μπορώ. Είμαι υποχρεωμένος να ανοίξω μια μικρή τρύπα, μικρή τρύπα…Τα υπόλοιπα θα τα κάνουν μόνα τους. Το ξέρεις ότι από την ένωση της αλήθειας με το ψέμα προκύπτει έκρηξη; Θέλω να τα ενώσω. Δεν πρόκειται να κάνω τίποτα ο ίδιος: Θα τελειώσω μόνο την δουλειά τους.  Ακούς τι χαρούμενα που τραγουδούν; Εγώ θα τους βάλω να χορέψουν! Πάμε, σύντροφε ! Ήθελες κάποιο παιχνίδι,- εμείς θα δώσουμε ασυνήθιστη παράσταση! Θα βάλουμε όλη τη γη σε κίνηση, και εκατομμύρια μαριονέτες θα πηδούν υπάκουα στις διαταγές μας: Δεν ξέρεις ακόμα πόσο είναι  ταλαντούχοι και υπάκουοι, αυτό θα είναι υπέροχο παιχνίδι, θα εισπράξεις τεράστια ικανοποίηση…

Πρόκειται για το τελευταίο έργο του Αντρέγιεφ, γραμμένο λίγο πριν πεθάνει ξαφνικά, το 1919, δύο χρόνια μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων, σε ηλικία 45 ετών.

Μέσα σε λίγες γραμμές όλη η ανθρώπινη τραγωδία, του χορού των υπάκουων μαριονετών του πλανήτη, τόσο επίκαιρη στις μέρες μας. Όλα ξεκίνησαν από μια μικρή τρύπα. Μετά, όλα έγιναν μόνα τους. Η τρύπα μεγαλώνει και καταπίνει ασταμάτητα όλα τα περιττά στοιχεία. Ότι δυσκολεύει την δουλεία του εμπνευστή και των συνεργατών του. Αυτή η ασυνήθιστη παράσταση έχει τεράστια επιτυχία, καθώς προηγήθηκαν  αμέτρητες  πρόβες σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Η πρεμιέρα ήταν φαντασμαγορική, αν εξαιρέσεις μερικά ατυχήματα από κάποιους που δεν φορούσαν μάσκα. Οι ηθοποιοί , ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν τόσο άριστη συνεργασία με τον σκηνοθέτη, οι θεατές παρακολουθούν  άλαλοι, θα έλεγες μάλιστα ότι το διασκεδάζουν, αν δεν νύσταζαν οι περισσότεροι. Κανείς ωστόσο δεν διανοείται να φύγει ή έστω να γιουχάρει, ακούγονται μόνο μουρμουρητά, που όμως μοιάζουν να αποτελούν μέρος του έργου, όλα είναι εξαιρετικά φροντισμένα και ευρηματικά.  Μερικοί  στην πλατεία χορεύουν, ώστε να συντονίζονται με την κάψα των ηθοποιών. Με χειρουργική ακρίβεια ενώθηκε η αλήθεια με το ψέμα, έτσι ώστε να μην ξεχωρίζει ούτε η ραφή. Οι ατάκες προκαλούν γέλιο (απαραίτητο για την καλή υγεία), οι εκπλήξεις δεν έχουν τέλος, ώστε το έργο να έχει διάρκεια (ανεξαρτήτως βαθμού γελοιότητας), οι ανατροπές, ανατρέπουν η μία την άλλη, αλλά καμία το σαθρό οικοδόμημα, και η ζωή συνεχίζεται…

*Ο τίτλος αφορά στον Αντρέγιεφ