Λένε πως αν πας στην Πόλη δεν την ξεχνάς ποτέ. Κι έχουν δίκιο. Το 1981 την επισκέφτηκα και δεν έχω ξεχάσει τίποτε. Τα σοκάκια της, το Φανάρι, η Σκεπαστή Αγορά, η ελληνική συνοικία, το Ζωγράφειο, οι γέφυρες του Γαλατά και του Κεράτιου και πολλά άλλα σημεία- σύμβολα της, είναι γραμμένα στη μνήμη μου. Αρώματα, ευωδιές που κυκλώνουν την Πόλη, γεύσεις που θαρρώ βρίσκονται ακόμη στον ουρανίσκο μου, άνθρωποι που γνώρισα και δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Ποιος ή ποια δεν έχει δει την «Πολίτικη κουζίνα» και δεν θέλει να τη ξαναδεί;
Κάπως έτσι έξυσα τη μνήμη μου όταν ήρθε στα χέρια μου, το νέο συλλογικό έργο «Κωνσταντινούπολη, νόστος στον χώρο και τον χρόνο», σε επιμέλεια του συγγραφέα και ανθολόγου Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη, από τις εκδόσεις Ελληνοεκδοτική. Θα δανειστώ τον επίλογο του διηγήματος της Μαρίας Δήμου «Μετράς τον χρόνο, μετράς αντίστροφα, τους μήνες, τις μέρες, τις ώρες, μέχρι τη στιγμή της αναχώρησης, μέχρι που το ταξίδι αρχίζει». Αυτό το ταξίδι στο παρελθόν δεν θα τελειώσει ποτέ για όσους άφησαν πίσω την αγαπημένη Πόλη για να έρθουν κυνηγημένοι στην Ελλάδα αλλά και για τους απογόνους τους, γιατί οι ιστορίες περνούν από γενιά σε γενιά. Διαβάζοντας όλα αυτά τα διηγήματα, που κουβαλούν το άρωμά της, συγκινήθηκα, όπως πιστεύω ότι θα συγκινηθούν και όσοι τα διαβάσουν. Φρόντισαν γι’ αυτό σαράντα τέσσερις συγγραφείς που είτε έχουν ρίζες τους είτε έζησαν στην Πόλη είτε άφησαν τη φαντασία τους να καλπάσει ελεύθερη προκειμένου να δημιουργήσουν ήρωες και ιστορίες. Όλοι κουβαλάμε μέσα μας ένα κομμάτι της Κωνσταντινούπολης, της πόλης που έχει σφραγίσει την ταυτότητά μας, με έναν τόπο άρρητο και μαγικό. Έτσι, οι συμμετέχοντες συγγραφείς αφού έξυσαν την πένα τους στο χαρτί, αφού το χαρτί γεύτηκε από κάποιους την αλμύρα των δακρύων τους, έφτασε στα χέρια μας μια υπέροχη ανθολογία διηγημάτων.
Στον πρόλογο, ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης έγραψε γράφει ένα πολύ ενδιαφέρον σημείωμα για την πνευματική πρόοδο των Ελλήνων της Πόλης, τον Ελληνικό Τύπο της εποχής, για τα ελληνικά σχολεία αλλά και τη φθίνουσα πορεία τους, όταν ένα μεγάλο ποσοστό του ελληνικού στοιχείου της Πόλης απελάθηκε στα γεγονότα του ‘55.
Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις ποιο διήγημα είναι ομορφότερο γιατί καθένα κρύβει μέσα του την Πόλη με τον δικό του γοητευτικό τρόπο. Αρκετοί συγγραφείς μιλούν για τα Σεπτεμβριανά του 55 και τον πόνο της απέλασης, πόνος μεγαλύτερος όταν τους είπαν στην Ελλάδα Τουρκόσπορους. Άλλοι μιλούν για την Αγιά-Σοφιά, τις παλιές εκκλησίες της Πόλης, που ο όχλος δεν λυπήθηκε να καταστρέψει. Η ανθολογία περιλαμβάνει διηγήματα για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, το Φανάρι, το Ζάππειο αλλά και για το Ζωγράφειο και το Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο, σχολεία που έδωσαν φως και ελπίδα στην ομογένεια, αλλά υπήρξαν και συνδετικός κρίκος με την Ελληνοορθοδοξία. Μας περπατούν στα Πριγκηπόνησα, την Πρίγκηπο, την Πρώτη και την Αντιγόνη, τη Χάλκη, όπου οι Πολίτες έκαναν τις καλοκαιρινές τους διακοπές, σε εποχές πριν τα ηλεκτρικά αμαξίδια αντικαταστήσουν τα άλογα και τις καρότσες. Ποιος διαφωνεί ότι η βόλτα με τα άλογα ήταν πιο όμορφη; Ακόμη τη θυμάμαι. Πλήθος τοπόσημα παρελαύνουν μέσα από τα διηγήματα: η πλατεία Ταξίμ, ο Βόσπορος, το Πέραν, το Και, τα αρχοντικά της ελληνικής συνοικίας, μας σαγηνεύουν με την ομορφιά τους. Σε αρκετά διηγήματα κυριαρχεί η λαχτάρα για το ταξίδι της επιστροφής στη γενέτειρα.
Ο Γιώργος Γκόζης μας ταξιδεύει στον κόσμο του ρεμπέτικου με τραγούδια του Μουφλουζέλη, ήχους του σαντουριού, ποίηση του Σαδίκ αλλά μας μιλά και για τον ΠΑΟΚ. Ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης μας ταξιδεύει από την Τρίγλια στην Πόλη και τη Χαλκηδόνα η οποία αποτελεί τοπόσημο σε αρκετά διηγήματα. Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης μας συστήνει τον Πιερ Λοτί του 1876 στην Πόλη και μιλά για τη Τζεμιλέ που χάνει άδικα τη ζωή της επειδή τολμά μια βόλτα. Άλλα διηγήματα που ξεχώρισα είναι όσοι μιλούν για την αλληλεγγύη των δυο λαών: Τούρκοι τη φοβερή νύχτα των Σεπτεμβριανών έσωσαν πολλούς Έλληνες, κρύβοντάς τους από το μίσος του όχλου. Ο Θωμάς Κοροβίνης γράφει για τη σύγχρονη Ρωμιοσύνη της Πόλης μέσα από τη ματιά ενός Έλληνα δημιουργού και εκπαιδευτικού του Ζαππείου και μιλά για τη ζωή του στην Πόλη και για την ομογένεια. Θυμίζει αυτό που του είπε ο Φραγκόπουλος, πρώην διευθυντής του Ζωγραφείου «Θα’ ρθεις μια μέρα παιδί μου και δε θα βρεις κανέναν από μας παρά μόνο άδειες εκκλησιές και σχολεία χωρίς μαθητές».
Διήγημα που ξεχώρισα είναι και της Λιάνας Σακελλίου, που μιλά για τον Καλούμενο, με καταγωγή από την Τήνο, ο οποίος με τη φωτογραφική του μηχανή μία Leica, διέσωσε φωτογραφικά ντοκουμέντα των Σεπτεμβριανών που ταξίδεψαν σε όλον τον κόσμο, χάρη στη βοήθεια ενός άλλου Έλληνα, του Καράγιωργα, στο σώμα του οποίου κόλλησε τις φφωτογραφίες. Ο Καλούμενος συνελήφθη, βασανίστηκε, απελάθηκε, βραβεύτηκε. Η ιστορική αλήθεια μέσα από τα απανωτά κλικ μιας Leica.
Η Λίτσα Τότσκα μας συστήνει τη μαντάμ Αννέ, που είχε βραχιόλια τις σπουδές της, τις ξένες γλώσσες, την κουλτούρα της αλλά ήταν άφταστη και στην κουζίνα. Ζήλεψα και θαύμασα τον δυναμισμό αυτής της γυναίκας, που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της στην Ελλάδα. Η Ιώ Τσοκώνα δεν μας ξεναγεί μόνο στις ομορφιές των Πριγκηπόνησων αλλά μας μιλά και για την ιστορία τους. Πολύ ενδιαφέρον διήγημα για όσους θα επισκεφθούν αυτά τα νησιά. Με νοσταλγία μιλά για την Αντιγόνη, για το νησί της που δεν υπάρχει πια όπως το άφησε: χρειάζεται χρόνος για να συμφιλιωθείς με την απώλεια.
Με μια βαλίτσα ρούχα και κάποια δολάρια ο καθένας, απελάθηκαν οι Κωνσταντινουπολίτες. Μπορείς να χωρέσεις τη ζωή σου σε μια βαλίτσα; Ευτυχώς, κουβαλάς στην ψυχή τις μνήμες. Αυτές δεν χάνονται., δεν δεσμεύονται, δεν φυλακίζονται. Νοσταλγικό και συχνά λυτρωτικό το ταξίδι που μας προσφέρουν οι συγγραφείς της ανθολογίας της Ελληνοκεδοτικής. Εικόνες, νοστιμιές και ιστορίες που μιλούν για τον πολιτισμό και τη φινέτσα που έφεραν στην Ελλάδα. Πριν το επόμενο ταξίδι στην Πόλη, προτείνω ανεπιφύλακτα αυτό το όμορφο αναγνωστικό ταξίδι στα νερά του Βόσπορου. Συγχαρητήρια στην Ελληνοεκδοτική που εκδίδει συντεταγμένα τις ανθολογίες με οδηγό τη μνήμη, στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη για την άρτια επιμέλεια αλλά και στους συγγραφείς για τούτο το ταξίδι. Καλοτάξιδο να είναι.
Γράφουν οι: Νεκταρία Αναστασιάδου, Γιώργος Βοϊκλής, Στέλλα Βρετού, Γιώργος Γκόζης, Γεράσιμος Δενδρινός, Μαρία Δήμου, Βίκη Δράκου, Arzu Eker-Ροδιτάκη, Θάνος Ζαράγκαλης, Κατερίνα Ζαχαριάδου, Κώστας Θεολόγου, Γ. Χ. Θεοχάρης, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Μηνάς Ιωακειμόπουλος, Γιάννης Κιντάπογλου, Νικόλαος Θ. Κόλμαν, Θωμάς Κοροβίνης, Πασχάλης Λαμπαρδής, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Ευάγγελος Μαυρουδής, Έλλη Μέλη, Ηρακλής Μήλλας, Νίκος Μιχαηλίδης, Βασίλης Μούτσογλου, Πολύνα Γ. Μπανά, Κωνσταντίνος Μπούρας, Βικτωρία Ντάφυλλα, Νικόλαος Ουζούνογλου, Γιάννης Πατσώνης, Αντωνία Παυλάκου, Άρης Πορτοσάλτε, Λιάνα Σακελλίου, Μαρία Σκιαδαρέση, Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Χρύσα Σπυροπούλου, Πολύβιος Ι. Στράντζαλης, Λίτσα Τότσκα, Κορνηλία Τσεβίκ-Μπαϊβερτιάν, Σάββας Ε. Τσιλένης, Ιώ Τσοκώνα, Άρης Τσοκώνας, Φίλιππος Φιλίππου, Μανόλης Χαμαράκης, Ιωάννα Ψαροπούλου-Δόκου.